ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ՝ ՅՈՎՀԱՆՆԷՍԻ ԱՒԵՏԱՐԱՆԻՆ

ԳԼՈՒԽ Գ.

ՀՈՎԸ ԵՒ ՀՈԳԻՆ

Խօսք. «Հովը ո՛ւր որ ուզէ՝ կը փչէ» (Յհ 3.8):

Մեկնութիւն. Հովը օրինակ կու տայ հոգիին. նախ՝ անունին համար, որովհետեւ հովը հոգի կը կոչուի, ըստ այնմ. «...Տիրոջ Հոգին անոր վրայ փչեց» (տե՛ս Ես 40.7), եւ Սուրբ Հոգին ոգի է:

Երկրորդ՝ զօրութեան համար, ըստ այնմ. «Աստուած երկրի վրայ հով մը բերաւ ու ջուրերը նուազեցան» (Ծն 8.1), եւ հովով աշտարակը [Բաբելոնի] ցրուեց, եւ հովով Վերնատուն իջաւ, որ է՝ Սուրբ Հոգին:

Երրորդ՝ ներգործութեան համար, որովհետեւ հովը կենդանիներուն համար զօրութիւն, առողջութիւն եւ սրբութիւն է, իսկ Սուրբ Հոգին՝ բանականներուն:

Չորրորդ՝ անգիտութեան պատճառով անոր ձայնը կը լսեմ, սակայն չեմ գիտեր ուրկէ՞ կու գայ եւ ո՞ւր կ՚երթայ, այդպէս ալ հոգեւոր ծնունդի պարագային, ո՛չ սկիզբը գիտենք եւ ո՛չ ալ վախճանը, որովհետեւ այս ծնունդին սկիզբը Սուրբ Հոգին է, իսկ վախճանը՝ կեանքի երանութիւնը. նախ՝ որովհետեւ զգայարանքներով չենք ճաշակեր: Երկրորդ՝ միտքի ո՛չ կատարեալ տեսութեամբ, ինչքան ատեն որ մարմինի մէջ ենք, սակայն Անոր ձայնը կը լսենք, այսինքն՝ ջուրը եւ խօսքին ձեւը զգայութեամբ կը ճանչնանք: Այլեւ գիտելի է, թէ Սուրբ Ոսկեբերանը այս հովը տարրականներուն համար կ՚ըսէ:

Սակայն ոմանք ալ Սուրբ Հոգիին համար կ՚ըսեն կրկնակի պատճառով. նախ՝ թէ կ՚ըսէ. «Ուր որ ուզէ՝ կը փչէ»: Կ՚ըսենք, թէ նախ Արարիչին կամքին համար կ՚ըսէ՝ ուր որ Ան ուզէ՝ Ասիկա [Սուրբ Հոգին] կը փչէ: Երկրորդ՝ կամքը՝ անարգել շարժումը կ՚ըսէ, որովհետեւ ո՛չ ոքէ կը խափանուի, այլ՝ զօրաւոր եւ իշխանութեամբ կը շարժէ:

Դարձեալ, ոմանք կ՚ըսեն, թէ կամքը երեք ձեւով կը հասկցուի.

Նախ՝ կամք կը նշանաէ բանական հոգիին մէ՛կ զօրութիւնը, որ սիրոյ սկիզբն է, ինչպէս որ հանճարը ճանաչումին սկիզբն է: Երկրորդ՝ կամք կը նշանակէ զգայական հոգիին մէ՛կ զօրութիւնը, որ պատշաճ բաներու կը ցանկայ եւ հակառակներէն կը փախչի: Երրորդ՝ կամք կը նշանակէ բանական շարժումը, որ է՝ յաւերժութիւն, ինչպէս տունկերուն եւ տարերուն:

Եւ այստեղ կամք կ՚ըսէ ո՛չ թէ բանականին կամ զգայականին, այլ՝ բնական յաւերժութիւնը, որ ազատաբար կը շարժի, եւ հնչում կ՚արձակէ հովը, եւ երբեմն այս կողմ եւ երբեմն ալ այն կողմ կ՚ընթանայ: Երկրորդ պատճառով կ՚ըսեն, թէ Սուրբ Հոգին է, որովհետեւ անգիտելի է, որովհետեւ զգալի հովը արեւելքէն արեւմուտք կը շարժի կամ հիւսիսէն, կամ ալ հարաւէն կու գայ: Այս մասին կ՚ըսենք, թէեւ հասարակաբար գիտենք ուրկէ՛ կու գայ՝ արեւելքէն, կամ հիւսիսէն, սակայն մասնաւորաբար չենք գիտեր, թէ այն կողմէն ո՞ր մէկ երկրէն կ՚ելլէ, որ մօտիկ է, թէ հեռուէն, թէ ո՞ր մասը իրեն համար կայարան կ՚ընէ, եւ թէ մասնաւորապէս կ՚իմանանք, թէ ո՞ր երկրէն կ՚ելլէ, սակայն չենք գիտեր, թէ ինչպիսի՞ պատճառներէ կ՚ելլէ կամ որ ներգործութեամբ կը կատարուի, եւ այսպէս ալ խօսքը կը հասկցուի զգալի հովին համար: Դարձեալ, անոնք որոնք Սուրբ Հոգիին համար կ՚իմանան. «Հոգին, ուր որ ուզէ՝ կը փչէ», այսինքն՝ ինչպէս հաճելի է Անոր՝ միտքերը կը լուսաւորէ: Դարձեալ, ուր որ ուզէ, այսինքն՝ ո՛չ թէ հարկադրաբար, այլ՝ ազատաբար ինչ որ կ՚ուզէ՝ կը կատարէ:

Խօսք. «Անոր ձայնը կը լսես» (Յհ 3.8):

Մեկնութիւն. Նախ՝ Սուրբ Հոգիին հեղումը, որ մէկու մը սիրտին վրայ կ՚ազդէ, չենք գիտեր՝ ուրկէ՞ կու գայ եւ կամ ո՞ւր կ՚երթայ: Երկրորդ՝ ձայն, այսինքն՝ սուրբ մարգարէներուն խօսքերը եւ Սուրբ Գիրքը, որ հրեաները կը կարդան սակայն չեն գիտեր՝ ուրկէ՞ կու գայ եւ ո՞ւր կ՚երթայ, այսինքն՝ որովհետեւ Աստուած զգայութիւններուն համար անհասանելի է, չեն գիտեր, թէ մարգարէութիւնը ուրկէ՞ կ՚ելլէ կամ ո՞ր վախճանին կը հասնի, այսինքն՝ երանութիւնը զգայութեամբ չե՛ն ճանչնար, այդպէս ալ ով որ հոգեւոր կերպով կը ծնի, սկիզբն ու վախճանը մեր զգայութիւններուն համար անգիտելի է, եւ այդպէս ալ պատշաճ կը համարեն այս խօսքերը Սուրբ Հոգիին համար ըսուած ըլլան, քան՝ հովին համար, որովհետեւ առաւելաբար կը համեմատի Սուրբ Հոգիին մկրտութեան, քան զգալի հովին:

Այսքանը այս մասին:

ՆԻԿՈԴԵՄՈՍԻ ՄԱՍԻՆ

Խօսք. «Նիկոդեմոս հարցուց. ինչպէ՞ս կրնայ պատահիլ ատիկա» (Յհ 3.9):

Մեկնութիւն. Ինչպէս կ՚ըսէ Արիստոտէլը. «Սովորութիւն է հաստատել՝ բնութիւնը ինչ է, եւ ինչպէս որ հնարաւոր չէ հաստատել այն, որ գերիվեր է քան բնութիւնը, այդպէս ալ դժուար է հաստատել այն, որ գերիվեր է քան սովորութիւնը»: Այդպէս ալ Նիկոդեմոս մարմինէն եւ օրինակէն սորված էր. [իսկ] հոգեւորն ու ճշմարտութիւնը չէ՛ր կրնար իմանալ:

Խօսք. «Դուն, որ Իսրայէլի ժողովուրդին վրայ ուսուցիչ կարգուած ես» (Յհ 3.10):

Մեկնութիւն. Քրիստոս երեք պատճառով յանդիմանեց Նիկոդեմոսը. նախ՝ որովհետեւ ուսուցիչ էր եւ օրէնքը չէր գիտեր: Երկրորդ՝ որովհետեւ Քրիստոսը Ուսուցիչ կոչեց եւ Անոր խօսքերը չէր լսեր: Երրորդ՝ որովհետեւ մկրտութեան մասին խօսքը դիւրին էր եւ ինք չէր իմանար:

Արդ, առաջինին համար, թէ ուսուցիչ էր եւ ջուրին սրբութիւնը կը կարդար, ինչպէս Սելովամի մէջ, Յորդանանի մէջ՝ Նէեման ասորիին մօտ, եւ տաճարին մէջ, ու ինչպէս ամպով ծովին մէջ մկրտուեցաւ ժողովուրդը: Տակաւին, Օրէնքը կ՚ըսէ. «Ջուրով լուացուեցէք, որպէսզի չմեռնիք» (տե՛ս Ելք 30.20). Եզեկիէլը կ՚ըսէ. «Ձեր վրայ մաքուր ջուր պիտի սրսկեմ ու պիտի մաքրուիք: Ձեր բոլոր պղծութիւններէն ու ձեր բոլոր կուռքերէն ձեզ պիտի մաքրեմ» (Եզ 36.25): Զաքարիան կ՚ըսէ. «Այն օրը բացուած աղբիւր մը պիտի ըլլայ Դաւիթի տան եւ Երուսաղէմի բնակիչներուն համար» (Հմմտ. Զք 12.8), մեղաւորին ու տեռատեսին լուացումին համար, այդպէս ալ հոգիին համար բազմաթիւ վկայութիւններ կան: Եւ պէտք էր գիտնար, թէ ծնունդի այլ օրինակ մըն ալ կայ, քան այն՝ որ արուէ եւ էգէ կ՚ըլլայ, ինչպէս Ադամը միայն հողէն ծնաւ, իսկ Եւան՝ միայն կողէն, իսկ Իսահակը՝ ամուլ արգանդէ, եւ խոյը՝ Սաբեկայի ծառին վրայ, ու Ահարոնին գաւազանը, որ ծաղկեցաւ, եւ գաւազանով վէմը ջուր բխեց, եւ ուրիշ բազմաթիւ սքանչելիքներ՝ աւազանի ծնունդին օրինակ էին, որ հոգեւոր է եւ սքանչելիքներով:

Իսկ եթէ մէկը հարցնէ, ինչո՞ւ համար ներկայիս Սուրբ Եկեղեցիին մէջ սքանչելիքներ չեն ըլլար, ինչպէս անցեալին:

Պատասխան. Կ՚ըսենք կրկնակի պատճառով. նախ՝ որովհետեւ սքանչելիքները թերահաւտներուն համար է, իսկ ներկայիս հաւատքը կատարեալ է, սքանչելիքներու կարօտ չենք: Երկրորդ՝ որովհետեւ անցեալին մարմնաւոր սքանչելիքներ կ՚ըլլային, իսկ այժմ՝ հոգեւոր, քանի որ մկրտութիւնը սքանչելիք է, այդպէս ալ թողութիւնը, Պատարագը, Պսակը եւ միւս խորհուրդները:

Ասիկա առաջինին համար:

Երկրորդ պատճառով յանդիմանեց զինք, որ զՔրիստոս Վարդապետ եւ Աստուծմէ եկած կոչեց, սակայն Անոր խօսքերուն չէր հաւատար, որոհետեւ ուսուցիչ մը ինչքան մեծ գիտութիւն ունի, այդքանով անոր խօսքերը առաւել հաւատարիմ են:

Խօսք. «Ամէն, ամէն [լաւ գիտցիր]» (Յհ 3.11):

Մեկնութիւն. Չորս տեսութիւն կայ, ինչպէս վերը ըսուեցաւ. նախ՝ ստոյգ, ստոյգ: Երկրորդ՝ որովհետեւ մարդեալ Աստուածն եմ: Երրորդ՝ երկնաւորներն ու երկրաւորները կ՚ըսեմ: Չորրորդ՝ Հինն ու Նորը կ՚ուսուցանեմ:

Խօսք. «Ինչ որ գիտենք» (Յհ 3.11):

Մեկնութիւն. Այն է՝ հաստատ վկայութիւն, որ գիտէ, որ կը տեսնէ եւ կամ որ կը գործէ, վկայ է: Դարձեալ, Քրիստոս ըստ Աստուածութեան նոյնն է՝ գիտութեամբ Հօր հետ եւ մարդկութեամբ Բանին միութեան համար:

Խօսք. «Վկայեց սակայն չէք ընդունիր» (տե՛ս Յհ 3.11):

Մեկնութիւն. Այսինքն՝ չէք հաւատար, որովհետեւ թէեւ Նիկոդեմոսը հաւատացեալ էր, [սակայն] ո՛չ կատարեալ, այլ՝ թերի: Եւ դարձեալ՝ իմանալու համար Քրիստոսի ծանր խօսքը:

ԵՐԿՆԱՒՈՐ ԾՆՈՒՆԴԻ ՄԱՍԻՆ

Խօսք. «Երկաւոր բաներ խօսեցայ» (տե՛ս Յհ 3.12):

Մեկնութիւն. Այս երրորդն է, որ ախորժալուր է: Եւ գիտելի է, թէ վերստին ծնունդը երկնային է, չորս պատճառով. նախ՝ որովհետեւ Սուրբ Հոգիէն է, երկրորդ՝ որովհետեւ Աստուծոյ Որդի, երրորդ՝ որովհետեւ շնորհները կ՚ընդունի, չորրորդ՝ եւ երկնաւորները կը ժառանգէ:

Իսկ այստեղ երկրաւոր կ՚ըսէ չորս պատճառով. նախ՝ որովհետեւ երկրի վրայ կ՚ըլլայ, երկրորդ՝ զգալի ջուրով, երրորդ՝ մարմնաւոր սպասաւորներով, չորրորդ՝ Բանին ծնունդին հետ համեմատելով երկրաւոր կը կոչէ:

Խօսք. «Եթէ երկնաւոր բաներու մասին խօսիմ» (Յհ 3.12):

Մեկնութիւն. Երկնաւորը եւ դժուարին է եւ անօրինակ.

Նախ՝ Հօրմէն անեղ ծնունդ է, անսկիզբ, անժամանակ եւ անբաժան, եւ անվախճան, նոյնպէս ալ Հոգիին բխումը անեղ, անսկիզբ, եւ այլն:

Երկրորդ՝ Բանին ծնունդը մօրմէն երկնաւոր է. նախ՝ որովհետեւ Աստուած է, որ ծնաւ, երկրորդ՝ նոր եւ անօրինակ, երրորդ՝ անսերմ յղացում, չորրորդ՝ անապական ծնունդ:

Հետեւաբար, յայտնի է, թէ ասոնք չորս են. երկու երկնաւորին՝ անմարմին եւ մարմնաւոր ծնունդը, որ Միածին կը կոչուի, եւ երկուքը մեզի՝ մօրմէ եւ Աւազանէն, եւ միածին կը կոչուինք: Այսպէս հետեւաբար, մարմնաւորէն հոգեւոր ծնունդը կ՚իմանանք եւ Աւազանէն՝ Բանին մարդեղութիւնը, եւ ապա ատկէ՝ Բանին անմարմին ծնունդը: Իրապէս ալ, այլազգին, որ Աւազանին ծնունդը չի գիտեր եւ չի՛ հաւատար Աստուածածին Կոյսին, այդ պատճառով ալ կ՚ուրանայ Հայրական ծնունդը:

ՎԱՐԱՆԴ ՔՈՐԹՄՈՍԵԱՆ

•շար. 24

Վաղարշապատ