ԵՐԱ՞Զ, ԹԷ՞ ԽԱԲԿԱՆՔ

Ան­ցեալ դա­րաշր­ջան­նե­րուն եւ ներ­կայ դա­րուս իսկ ե­րազ­նե­րու առ­կա­յու­թիւնն ու մեկ­նա­բա­նու­թիւ­նը միշտ ալ մար­դոց անժխ­տե­լի ու մնա­յուն նիւթն են դար­ձած։ Մեկ­նա­բա­նու­թիւն մը, որ կրնայ «փո­խա­կեր­պել» հա­մակ կեանքդ եւ կա­խում­նա­ւո­րել քեզ այդ գձուձ ու հիմք չու­նե­ցող բա­ցատ­րու­թեամբ։ Ե­րազ մը, որ կրնայ քեզ յո­ռե­տե­սու­թեան կամ լճա­ցած վի­ճա­կի ա­ռաջ­նոր­դել, պար­զա­պէս ա­նոր հա­մար՝ որ կեանքդ ա­ռըն­չած ես ե­րազ­նե­րու։ Յա­րա­սու­թիւն մը, որ շա­տե­րու կող­մէ կրնայ ըն­դու­նուիլ իբ­րեւ «ա­հա­զանգ»՝ քեզ «ե­րազ­նե­րու աշ­խար­հին» մէջ ար­գե­լա­փա­կե­լու, բան­տար­կե­լու աս­տի­ճան։ Գու­նա­զար­դուա՛ծ ինք­նա­խա­բէու­թիւն։

Հ­­նա­գոյն ժա­մա­նակ­նե­րէն սկսեալ ե­րազ­նե­րու վե­րա­բե­րեալ մար­դիկ տար­բեր տե­սու­թիւն­ներ ու բա­ցատ­րու­թիւն­ներ սահ­մա­նած են։ Գրուած են զա­նա­զան ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­ներ, տպագ-րըւած են ե­րա­զա­հան­ներ, ո­րոնք փոր­ձած են մեկ­նել ե­րազ­նե­րու ի­մաստն ու խորհր­դա­նիշ­նե­րը: Ե­րազ­նե­րու մեկ­նա­բա­նու­թեամբ զբա­-ղող գիտ­նա­կան­ներ փաս­տած են, թէ ե­րազ­նե­րը ու­ղիղ հա­մե­մա­տա­կան են մար­դու հո­գե­կան եւ ֆի­զի­քա­կան վի­ճակ­նե­րուն հետ: Ո­մանց կար­ծի­քով ե­րա­զը նկա­տուած է որ­պէս մար­դու հո­գիի հա­յե­լին, ուր կա­րե­լի է տես­նել ա­նոր նե­րաշ­խար­հը, որ ան­բա­ժան մաս­նիկն է են­թա­գի­տակ­ցու­թեան։ Պա­տա­հա­կան չէ, երբ շարք մը հո­գե­բան­ներ ի­րենց հի­ւանդ­նե­րը բու­ժե­լու նպա­տա­կաւ նախ կը ծա­նօ­թա­նա­յին հի­ւանդ-այ­ցե­լուի տե­սած ե­րազ­նե­րուն, ա­պա կ­­՚անց­նէին տուեալ հի­ւան­դու­թեան բժշկու­թեան։

Ա­նուղ­ղա­կի կեր­պով դի­տուած է եւ զա­նա­զան ի­րո­ղու­թիւն­ներ ըն­դու­նիլ տուած են հո­գե­բան­նե­րուն, թէ մար­դը գի­տակ­ցու­թեան լու­սա­ւոր մա­կե­րե­սին տակ ու­նի ան­գի­տա­կից հո­գե­կան խորք, ապ­րում եւ գործ։ Այդ ամ­բողջ չգի­տակ­ցուած բա­ժի­նին հո­գե­կա­նու­թիւ­նը մար­դիկ յոր­ջոր­ջած են «Հո­գե­կան ան­գի­տակ­ցու­թիւն» կամ «Ան­գի­տա­կից հո­գե­կա­նու­թիւն»։ Շա­հան Ռ. Պէր­պէ­րեա­նի բա­ռե­րով՝ «Մեր հո­գե­կա­նու­թիւ­նը միայն գի­տակ­ցա­կան վի­ճակ­նե­րէ չի բաղ­կա­նար, այլ՝ վի­ճակ­ներ ա­ռանց գի­տակ­ցուե­լու կը շա­րու­նա­կեն ի­րենց գո­յու­թիւ­նը պա­հել գի­տակ­ցու­թեան լու­սա­ւոր մա­կե­րե­սին տակ»։ Շա­տեր վստա­հա­բար պի­տի ը­սեն, թէ հո­գե­կան ան­գի­տակ­ցու­թիւ­նը ի՞նչ կապ, դե­րա­կա­տա­րու­թիւն կամ ազ­դե­ցու­թիւն ու­նի ե­րազ­նե­րու վրայ։ Ֆրէօյտ (1856-1939)՝ աւստ­րիա­ցի հո­գե­բան-բժիշ­կը ինք, իր հո­գե­վեր­լու­ծա­կան մե­թո­տա­բա­նու­թեամբ, պա­տաս­խա­նը կու տայ հե­տե­ւեալ վար­կած­նե­րուն ու հար­ցում­նե­րուն։

«Հռչա­կա­ւոր հո­գե­բան-բժիշ­կը ամ­բողջ մե­թոտ մը յատ­կա­ցու­ցած է մար­դոց­մէ ծած­կուած այս հո­գե­կա­նու­թիւ­նը ու­սում­նա­սի­րե­լու եւ ա­նոր գաղտ­նիք­նե­րը ե­րե­ւան բե­րե­լու։ Այս նպա­տա­կին հաս­նե­լու հա­մար իր մի­ջոց­նե­րէն մէ­կը ե­ղած է ե­րազ­նե­րու վեր­լու­ծու­մը։ Ե­րազ­նե­րու մէջ բուն գի­տակ­ցու­թիւ­նը դէ­պի ներ­կան իր լա­րուած վի­ճա­կը կորսն­ցու­ցած է եւ ան­գի­տակ­ցու­թիւ­նը, որ գի­տակ­ցու­թե­նէն ետ մղուած էր, մէջ­տեղ կ՚ել­լէ։ Եւ ե­թէ հոն զսպուած ձգտում­ներ կան՝ գլուխ կը վերց­նեն եւ ի­րա­գոր­ծուե­լու հա­մար ե­րազ մը կը հիւ­սեն» (Շա­հան Ռ. Պէր­պէ­րեան, «Հո­գե­բա­նու­թիւն», Ան­թի­լիաս, 1992, էջ 38)։ Օր. Ֆրէօյտ կը պատ­մէ, թէ ըն­տա­նի­քի մը հիւր պի­տի գար։ Մայ­րը իր փոքր տղուն՝ Հեր­մա­նին ե­լակ բե­րել կու տայ շու­կա­յէն, խստիւ պա­տուի­րե­լով որ ան­կէ չու­տէ, ո­րով­հե­տեւ հիւ­րե­րուն պի­տի հրամ­ցուէր։ Փոք­րիկն Հեր­ման կը կա­տա­րէ իր մօր պա­տուէ­րը, եւ հա­կա­ռակ բուռն փա­փա­քին՝ ու­տել չի փոր­ձուիր։ Գի­շե­րը այդ փա­փա­քը կը վե­րա­ծուի ե­րա­զի մը, ո­րուն մէջ Հեր­ման կը տես­նէ սե­ղա­նին վրայ պնա­կով լե­ցուն ե­լակ, զոր կը լա­փէ ամ­բող­ջու­թեամբ։ Ա­ռա­ւօ­տուն մօ­րը կը պատ­մէ ե­րա­զը, որ ու­րիշ բան չէր ե­թէ ոչ բան­տուած իղ­ձի մը ե­րա­զի փո­խուի­լը։ Ե­րազ­նե­րու վեր­լու­ծու­մով կրնանք ծա­նօ­թա­նալ մար­դոց ան­գի­տակ­ցու­թեան մէջ թա­ղուած ձգտում­նե­րուն եւ փա­փաք­նե­րուն։

Ներ­կա­յիս, հո­գե­բա­նու­թիւ­նը կը փոր­ձէ լու­սա­բա­նել ու պար­զա­բա­նել ե­րազ­նե­րու ա­ռեղ­ծուա­ծա­յին թնճուկն ու ե­րե­ւոյ­թը: Փաս­տօ­րէն, մարդ­կա­յին կեան­քի եր­կու հիմ­նա­կան վի­ճակ­ներն են՝ արթ­նու­թիւ­նը եւ քու­նը: Իր կեան­քի գի­տակ­ցա­կան ըն­կա­լու­մը մարդ յա­ճախ կ­­՚ան­ցը­նէ արթ­նու­թեան վի­ճա­կին մէջ, իսկ իր հան­գիս­տը կը գտնէ միայն քու­նի ժա­մա­նակ։ Շա­հան Պէր­պէ­րեան իր «Հո­գե­բա­նու­թիւն» գրքին մէջ կը նշէ, որ քու­նը գի­տակ­ցու­թեան դա­դա­րում է, ո­րուն ժա­մա­նակ ի յայտ կու գայ ե­րա­զը:

Ե­րազ­նե­րը առ­հա­սա­րակ եր­կու մեծ ըն­տա­նիք­նե­րու կը բաժ­նուին՝ բնա­կան եւ գերբ­նա­կան։ Բնա­կան ե­րազ­նե­րը ի­րենց հեր­թին կը բաժ­նուին են­թա­բա­ժա­նում­նե­րու կամ տե­սակ­նե­րու։ Ա­ռա­ջի­նը՝ ար­տա­քին ազ­դակ­ներն են: Երբ մարդ քնա­ցած է, ա­նոր զգա­յա­րանք­նե­րը չեն գոր­ծեր, սա­կայն չեն դադ­րիր ըն­դու­նիլ ար­տա­քին աշ­խար­հէն ե­կող ազ­դակ­նե­րը: Երկ­րոր­դը՝ ներ­քին ազ­դակ­ներն են։ Օ­րի­նակ՝ քնա­ցած մարդ մը ե­թէ կազ­մա­խօ­սա­կան կամ բնա­խօ­սա­կան ո­րե­ւէ ցաւ ու­նե­նայ՝ հա­ւա­նա­կան է, որ այդ ցա­ւը ար­տա­յայ­տուի ե­րա­զի մի­ջո­ցաւ, ա­ռա­ւե­լա­պէս ոչ հա­ճե­լի ե­րազ­նե­րու տես­քով: Եր­րոր­դը՝ զա­նա­զան ձգտում­նե­րէն յա­ռաջ ե­կած ու վե­րար­տադ­րուած ե­րազ­ներն են, ո­րոնք կեղծ գո­հա­ցում կու տան քնա­ցած մար­դու ձգտում­նե­րուն։ Օ­րի­նակ՝ առ­նենք քնա­ցած ծա­րաւ մար­դու ե­րա­զը։ Ան իր ե­րա­զին մէջ ինք­զինք կը տես­նէ ա­նա­պա­տի մը մէջ, ուր աղ­բիւր մը գտնե­լով կը սկսի ան­յա­գօ­րէն ջուր խմել, բայց չի յա­գե­նար: Չոր­րորդ տե­սա­կը այն ե­րազ­ներն են, ո­րոնք կը հիւ­սուին օ­րուայ ի­րա­դար­ձու­թեանց ու ան­ցու­դար­ձե­րու հիմ­քե­րու վրայ: Իսկ Մոր­փէո­սի գիր­կը նե­տուած ե­րա­զող ան­ձը ա­կա­մայ կամ են­թա­կա­յա­բար ազ­դուե­լով իր չորս­դին պա­տա­հող դէպ­քե­րէն, քնա­ցած վի­ճա­կին մէջ, են­թա­գի­տակ­ցու­թեան վե­րար­տադ­րու­մով կը տես­նէ բազ­մա­պի­սի  ե­րազ­ներ՝ ե­րան­գա­ւո­րուած ու պատ­կե­րա­ւո­րուած օ­րի­նակ­նե­րով։ Կայ տա­կա­ւին են­թա­գի­տակ­ցու­թեան պատ­ճա­ռաւ նիւ­թուած ե­րազ­նե­րը, ո­րոնք ար­դիւնք են եր­կար ժա­մա­նակ մղձա­ւանջ դար­ձած եւ ան­ձը մտա­տան­ջած յոյ­զե­րու։

Աս­տուա­ծա­շունչ Մա­տեա­նին մէջ Աս­տուած զար­մա­նա­զան ձե­ւե­րով կը յայտ­նուի մար­դոց ե­րազ­նե­րուն մէջ եւ Իր կամ­քը կը յայտ­նէ իր ձե­ռա­կեր­տը ե­ղող մար­դուն։ Նմա­նօ­րի­նակ ե­րազ­ներ ե­րա­զա­գէտ­ներ ա­նուա­նած են գերբ­նա­կան ե­րազ։ Յա­կոբ Նա­հա­պետ իր ե­րա­զին մէջ տե­սաւ սան­դուխ մը, որ­մէ հրեշ­տակ­ներ կը բարձ­րա­նա­յին ու կ՚իջ­նէին. ա­հա այն ա­տեն Աս­տուած խոս­տա­ցաւ Յա­կո­բի սե­րուն­դը երկ­րին ա­ւա­զին չափ բազ­մաց­նել (Հմմտ Ծն 28.12-15)։ Յով­սէփ գե­ղե­ցիկ իր ե­րա­զին ընդ­մէ­ջէն գիտ­ցաւ, թէ յե­տա­գա­յին պի­տի դառ­նար Ե­գիպ­տո­սի կա­ռա­վա­րի­չը (Հմմտ Ծն 37.15-11)։ Ե­գիպ­տո­սի փա­րա­ւո­նին ե­րազ­նե­րուն տուած մեկ­նա­բա­նու­թեան շնոր­հիւ էր, որ Յով­սէփ կա­ռա­վա­րիչ դար­ձաւ եւ Ե­գիպ­տո­սը փրկեց մեծ ա­ղի­տա­լի տա­րի­նե­րէ (Հմմտ Ծն 41.1-45)։ Սո­ղո­մոն Ի­մաս­տուն ե­րա­զի մի­ջո­ցաւ էր, որ Աս­տու­ծոյ հետ երկ­խօ­սու­թիւն մը ու­նե­ցաւ, ուր Աս­տուած ա­նոր խոս­տա­ցաւ տալ ի­մաս­տուն եւ հան­ճա­րեղ միտք, զոր իր­մէ ա­ռաջ ո՛չ ոք ու­նե­ցած էր եւ ոչ ալ իր­մէ ետք ոչ ոք պի­տի ու­նե­նար (Հմմտ Գ.Թգ 3.5-15)։ Յով­սէփ երբ կը խոր­հէր լռե­լեայն ետ ը­նել Մա­րիա­մի հետ իր նշա­նա­խօ­սու­թիւ­նը, Տի­րոջ հրեշ­տա­կը ե­րեւ­ցաւ ա­նոր, ը­սե­լու հա­մար թէ Մա­րիա­մի ար­գան­դին մէջ յղա­ցուա­ծը Ս. Հո­գիէն է (Մտ 1.18-20)։

Սի­րե­լի՛ ըն­թեր­ցող, ստու­թեան հայ­րը՝ Սա­տա­նանն ան­գամ «լու­սա­ւոր հրեշ­տա­կի կեր­պա­րան­քով կը ներ­կա­յա­նայ» (Բ.Կր 11.14) քե­զի եւ ե­րազ­ներդ կ՚օգ­տա­գոր­ծէ իբ­րեւ մի­ջոց՝ իր ախ­տա­ւոր նպա­տակ­նե­րուն հաս­նե­լու հա­մար, քեզ իր մո­լար ճամ­բա­նե­րուն ա­ռաջ­նոր­դե­լով եւ զազ­րե­լի մեղ­քին գե­րին դարձ­նե­լով։ Գիտ­ցի՛ր, թէ ո՞ր ե­րա­զը Աս­տուծ­մէ է եւ ո՞ր մէ­կը՝ խաբ­կանք կամ դի­ւա­կան։ Փրկու­թիւնդ եր­բե՛ք ե­րազ­նե­րէն կա­խեալ չէ, այլ երբ կը հա­ւա­տաս ու կը վստա­հիս Աս­տուա­ծոր­դիին, Ինք՝ Իր իսկ հաս­տա­տած Ե­կե­ղեց­ւոյ ու Աս­տուա­ծաշն­չեան պատ­գամ­նե­րով կ­­՚ա­ռաջ­նոր­դէ քու կեանքդ։ Խա­բե­պա­տիր ե­րազ­նե­րովդ մի՛ տա­րու­բե­րիր եւ ոչ ալ ինք­նա­խա­բէու­թեան մշու­շին մէջ շա­րու­նա­կէ  դե­գե­րիլ, այլ վստա­հէ՛ երկ­նա­ւոր Հօրդ՝ որ ծնուն­դիդ օ­րէն կը հե­տե­ւի իւ­րա­քան­չիւր քայ­լա­փո­խիդ։

Ա­ԼԵՔՍ ՍՐԿ. ԳԱ­ԼԱՅ­ՃԵԱՆ