ԱՆՈՂՆԱՇԱՐ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ

Ծ.Խ.- Այժմու տարեմուտի դրութեամբ հայկական քաղաքական օրակարգը բաւական ծանրաբեռնուած է հրատապ նիւթերով։ Ինչպէս արտաքին, այնպէս ալ ներքին տեսակէտէ իրավիճակը եռուն է՝ յղի ամէն տեսակ անակնկալի։ Առկայ իրավիճակին մէջ զրուցեցինք Հայաստանի Ազգային ժողովի փոխ-նախագահ Իշխան Սաղաթելեանի հետ։ Այս վերջինը խորհրդարանի ընդդիմադիր «Հայաստան» խմբակցութեան անդամներէն է եւ Հայ յեղափոխական դաշնակցութեան (ՀՅԴ) Հայաստանի գերագոյն մարմնի ներկայացուցիչը։

Այս հարցազրոյցին մէջ առանձնապէս ուշագրաւ են Սաղաթելեանի դիտարկումներն ու խորհրդածութիւնները Անգարա-Երեւանի բնականոնացման գործընթացին շուրջ։ Խորհրդարանի ընդդիմադիր փոխ-նախագահը, որ Դաշնակցական բարձրաստիճան ղեկավար մըն է, բիւրեղացուցած է այս գործընթացին վերաբերեալ իր կուսակցութեան մօտեցումներն ու ակնկալութիւնները։ Առաջին հայեացքով արմատական տպաւորութիւն կը ստեղծեն այդ բոլորը՝ մինչ որոշ առումներով շինիչ տարրերն ու պատրաստակամութիւնն ալ ուշադրութենէ չի սպրդիր։ Սաղաթելեան յայտնած է, որ ՀՅԴ հակաթուրք ուժ մը չէ։

Առկայ իրավիճակին մէջ Հայաստանի ընդդիմութեան մօտեցումներն ալ, բնականաբար, անուշադրութեան պէտք չէ մատնուին՝ բնականոնացման գործընթացին ամուր ենթագետին մը պատրաստելու տեսակէտէ, պետական շարունակականութեան տրամաբանութեան մէջ։ Երբ Անգարայէն մտահոգութիւններ կը բարձրաձայնուին սփիւռքի հաւանական վերաբերմունքին կամ արձագանգին շուրջ, հայկական կողմի այլընտրանքային մօտեցումներու անտեսումը կրնայ ռիսքեր պարունակել՝ մանաւանդ, որ Երեւանի այժմու ղեկավարութիւնը հայ իրականութենէն ներս համատարած անվստահութեան առարկայ դարձած է։ Հայ իրականութեան ամենակարեւոր տինամիքները ակնյայտօրէն վերապահութիւն կը բարձրաձայնեն Հայաստանի այժմու իշխանութիւններուն դէմ։ Աւելին, երկար ժամանակէ ի վեր ՀՅԴ կը դասուի այն ուժերու շարքին, որոնք Անգարա-Երեւան բնականոնացման ջանքերը կը վիժեցնեն։ Եթէ այս կուսակցութիւնը իսկապէս ունի այդպիսի ներուժ մը եւ հնարաւորութիւն մը, ապա բնականոնացման այժմու նոր փորձին ընդառաջ պէտք է հաշուի առնել անոր տեսակէտները՝ նոյնիսկ եթէ որոշ զգայնութիւններու կամ նրբութիւններու տեսակէտէ յառաջացնեն բարդութիւններ։

Այս բոլորէն վերջ, ստորեւ կը ներկայացնենք խորհրդարանի փոխ-նախագահ Իշխան Սաղաթելեանի յայտարարութիւններուն սղագրութիւնը։

*

-Պր. Սաղաթելեան, նոր տարի դիմաւորեցինք եւ որեւէ քաղաքական կողմի համար նոր տարեմուտը առիթ է ինչ-որ առումով վերահաշուարկի՝ հասնելու համար որոշ եզրակացութիւններու։ Ի վերջոյ նոր տարուան ընթացքին ի՞նչ պիտի ըլլայ ռազմավարութիւնը Հայաստանի արմատական ընդդիմութեան, որուն կեդրոնական դէմքերէն էք նաեւ դուք։ Կա՞յ արդեօք «ճանապարհային քարտէս» այդ առումով։

-Առաջին գլխաւոր խնդիրը, որուն մասին զանազան առիթներով յայտարարած ենք՝ այն է, որ երկրին մէջ ստեղծուած ճգնաժամը յաղթահարուած չէ, որովհետեւ ճգնաժամի բուն պատճառները յաղթահարուած չեն: Կը շարունակուին անվտանգային հարցերը առաջնահերթ մնալ, Ատրպէյճան կը շարունակէ իր յարձակողականութիւնը Հայաստանի Հանրապետութեան դէմ, տարածքներու նոր կորուստներ, նոր գերիներ, նոր մահեր, իսկ օրուայ իշխանութիւնը, ըստ էութեան, ի վիճակի չէ դիմագրաւելու երկրին սպառնացող վտանգները: Հետեւաբար, մեր բոլոր քայլերն ու գործողութիւնները կը բխին այս կէտէն եւ այս առաջնահերթութենէն: Յառաջիկայ ընելիքներու մասին ճանապարհային քարտէսի իմաստով՝ մենք յայտարարած ենք, որ ելքը ստեղծուած իրավիճակէն համազգային դիմադրութեան ձեւաւորումն է. դիմադրութիւն՝ Արցախի, սփիւռքի եւ Հայաստանի մէջ: Դիմադրութիւնը պէտք է ուղղուած ըլլայ արտաքին թշնամիին դէմ՝ ցոյց տալով, որ մենք նոր զիջումներու եւ կորուստներու պատրաստ չենք եւ դիմադրութիւնը պէտք է ուղղուած ըլլայ օրուայ իշխանութիւններու պարտուողական քաղաքականութեան դէմ։ Դիմադրութիւնը նաեւ պէտք է ուղղուած ըլլայ երկրին մէջ մէկ մարդու բռնապետութիւն հաստատելու գործընթացին դէմ։ Արդարեւ, տեղական ինքնակառավարման մարմիններու (ՏԻՄ) վերջին ընտրութիւններուն ձեռնարկուած քայլերը, քաղաքական բանտարկեալներու առկայութիւնը կը վկայեն, թէ կը փորձեն երկիրը տանիլ մէկ մարդու իշխանութեան։ Խորհրդանշական է, որ այս ամէն ինչին որեւէ կերպով չ՚արձագանգեր միջազգային հանրութիւնը, իսկ մարդու իրաւունքներու հետամուտ կազմակերպութիւնները լուռ կը հետեւին: ՏԻՄ վերջին ընտրութիւններու ընթացքին եղած ապօրինութիւնները ուղղակի խայտառակութիւն էին՝ մարդոց առեւանգում, թեկնածուներու համատարած ձերբակալութիւններ, ճնշումներ: Անցնող երեսուն տարուան ընթացքին մենք ունեցած ենք նման երեւոյթներ, բայց այս ծաւալն ու այս ոճը անսկզբունքային են։ Անշուշտ, սա կը նշանակէ, որ այս իշխանութիւնները որեւէ բանի առջեւ չեն կանգնիր ու կ՚ընեն ինչ որ կ՚ուզեն: Հետեւաբար, գլխաւոր հարցը այսօր դիմադրութիւնն է, որ պէտք է վերածուի համաժողովրդական ընդվզման եւ որ, իր կարգին, պէտք է բերէ նոր ազգային իշխանութեան ձեւաւորում: Այս իշխանութեամբ, այս բանակցողով, այս ղեկավարով մենք վերջնականօրէն պիտի երթանք անդունդ:

-Օրերս յայտնի դարձաւ, որ «Հայաստան» դաշինքը կը մերժէ մասնակցիլ իշխանութեան կողմէ առաջարկուած որեւէ ձեւաչափով փակ հանդիպումի։ Այդ որոշումը ժողովրդային մակարդակի վրայ ինչ-որ միաւորներ կու տա՞յ Փաշինեանին՝ այն իմաստով, որ ինք պատրաստ է խօսիլ ընդդիմութեան հետ, սակայն ընդդիմութիւնը կը մերժէ։

-Ինք բնականաբար այդ բանը կ՚ընէ, որպէսզի միաւոր հաւաքէ, բայց, մեր կարծիքը շատ յստակ է։ Մենք ձեւակերպած ենք մեր մերժածը։ Նախ եւ առաջ, այն ձեւաչափը, որ կ՚առաջարկէ… Եկէք խմբակցութիւնով փակ նիստի… Արդէն արդիւնաւէտ չէ։ Երկրորդ՝ բանակցութիւններու ընթացքը։ Թէ ի՞նչ ձեւով բանակցինք, պետական գաղտնիք պէտք չէ ըլլայ։ Ժողովուրդը պէտք է գիտնայ, թէ մենք ինչ ճանապարհով կ՚ընթանանք: Երրորդ՝ փորձը ցոյց տուած է, թէ իրեն հետ հանդիպումներէն յետոյ, առնուազն ես անցեալ տարի պատերազմի ընթացքին ՀՅԴ-ի Պիւրոյի եւ Գերագոյն մարմնի ընկերներուն հետ 4-5 անգամ հանդիպած ենք հետը, իսկ ինք ամէն անգամ խեղաթիւրած է այդ հանդիպումներու իրական պատկերը: Օրինակ՝ կը յիշէք այդ յայտնի յայտարութիւնը, որմէ ետք ես պահանջեցի հանդիպումներու ձայնագրութեան հրապարակումը։ Բնականաբար, չըրին այդ մէկը, որովհետեւ Փաշինեան կը ստէր հերթական անգամ: Այսինքն, ինք ցոյց տուած է, որ անիմաստ է իրեն հետ հարցերու քննարկումներ ծաւալելը, կամ իրեն խորհուրդներ ու առաջարկներ տալը, որովհետեւ ինք իր ծրագիրը ունի: Հետեւաբար, այս փակ նիստի առաջարկն ալ իր հերթական շոուն է, որուն մենք չենք ուզեր մասնակից դառնալ:

-Ձեր կարծիքով, Հայաստանին նոր պատերազմ կը սպառնա՞յ:

-Իմ կարծիքով, պատերազմը դեռ չէ աւարտած։ Այսինքն՝ կայ յայտարարուած հրադադար, բայց, անցեալ մէկ տարուան ընթացքին բազմաթիւ զինեալ գործողութիւններ տեղի ունեցած են, յաճախ պատերազմէն խուսափած ենք, կամ պատերազմ չէ եղած, որովհետեւ առանց կրակոցի դիրքեր եւ տարածքներ յանձնած ենք։ Այս իմաստով Հայաստանի դէմ սպառնալիքները կը շարունակուին: Կ՚ըսեն ամէն գնով խաղաղութիւն. սա խաղաղութիւն չէ, սա կեղծ օրակարգ է։ Մենք միշտ ըսած ենք, որ եթէ այդ խաղաղութիւնը տեղի պիտի ունենայ մեր ժողովուրդի հայրենազրկման գնով, ապա այդ ցեղասպանութիւն է՝ խաղաղութեան անուան տակ։ Այսինքն՝ ամէն ինչ տալով ու յարատեւ կերպով զիջողի դիրքին մէջ գտնուելով՝ մենք չենք կրնար կանխել պատերազմները։

-Իսկ Հայաստան բաւարար ներուժը ունի՞ հակազդելու համար որեւէ սպառնալիքի։

-Սա ամենէն կարեւոր հարցերէն մէկն է։ Իրենք՝ այսինքն իշխանութիւնները շարունակ մեր հասարակութեան եւ ժողովուրդին կը ներկայացնեն, որ մենք ներուժ չունինք, ամէն ինչ «կորած» է, մենք սպառած ենք, բանակ չունինք, ժողովուրդ չունինք, եւ այլն, եւ այլն… Բայց իրականութեան մէջ այդպէս չէ։ Իրենք պարզապէս պետական մակարդակով կը փորձեն հասարակութիւնը համոզել, թէ այս վիճակը ճակատագիր է, դատավճիռ է եւ ամէն ինչ վերջացած է: Եւ այս բոլորին մէջ սարսափելին սա է:

-Սփիւռքի կտրուածքով օրերս «վտանգաւոր» յայտարարութիւն մը կատարուեցաւ Սփիւռքի յանձնակատարին կողմէ։ Այսպէս, այդ մարմինը արդէն իսկ «պատրաստած» է նոր յանձնակատարներ, որոնք գործունէութիւն պիտի ծաւալեն սփիւռքի զանազան համայնքներուն մէջ։ Կարծես սփիւռքի հետ նոր «խաղաոճ» մը կայ։ Այդ մասին ի՞նչ են ձեր մօտեցումները։

-Յանձնակատարի պաշտօնը ստեղծելը արդէն դաւաճանական գործընթացի մէկ մասն էր, որովհետեւ անոր քայլերն ու գործերը ակնյայտ կը դարձնեն այդ վարկածը։ Յանձնակատարը այս յայտարարութիւններէն շատ աւելի խայտառակ յայտարարութիւններ ըրած է, անոնց կարգին վերջին հարցազրոյցի ընթացքին ըսածը, որ շարունակութիւնն է Նիկոլ Փաշինեանի այն ըսածին, թէ սփիւռքի աւանդական կառոյցները իրեն պէտք չեն եւ ինք առցանց պիտի շփուի սփիւռքի հետ։ Ասիկա հերթական քանդելու, վերացնելու, ոչնչացնելու գործընթաց մըն է: Այսպիսի յիմարանման յայտարարութիւններ կ՚ընէ։ Ան կա՛մ չի հասկնար, թէ ինչ է սփիւռքը եւ կամ հասկնալով դիտաւորեալ կ՚ընէ այս ամէն ինչը: Իշխանութիւնները չեն հասկնար, թէ ինչպէս ստեղծուած է սփիւռքը, որքան բազմաշերտ է, որքան նուրբ ու զգացական հիմքերու վրայ կառուցուած է: Իրենք չեն հասկնար եկեղեցւոյ դերը սփիւռքի մէջ, աւանդական կառոյցներու դերը, Դաշնակցութեան ու անոր քոյր կառոյցներու դերը: Չեն գիտեր, թէ մեծ զոհողութիւններու գնով կերտուած է հայկական սփիւռքը։ Խօսքը, անշուշտ, միայն Դաշնակցութեան մասին չէ, այլեւ ուրիշ կազմակերպութիւններու։ Իրենք կ՚ուզեն քանդել այս բոլորը եւ իրենց ծրագիրը կ՚իրականացնեն այս յանձնակատար կոչուած մարդուն ձեռքերով եւ պետութեան անմիջական մասնակցութեամբ:

-Դուք ձեր պաշտօնին բերումով, բնականաբար, շփում կ՚ունենաք սփիւռքի զանազան, ներառեալ դաշնակցական շրջանակներուն, նաեւ ազգային-եկեղեցական կառոյցներուն հետ: Արդեօք սփիւռքի մէջ կը նախազգա՞ն այս վտանգը եւ այդտեղ ի՞նչ ընելիք ունիք դուք:

-Սփիւռքի մէջ անշուշտ կը զգան: Ճիշդ է, որ իշխանութիւնները որեւէ յաջողութեան չեն հասնիր։ Բայց հետեւանքը այն կրնայ ըլլալ, որ սփիւռքը եւս պառակտեն, սփիւռքը եւս ջլատեն ու թուլացնեն։ Վերջին հաշուով ոչինչի պիտի հասնին, որովհետեւ այս առաջին փորձը չէ, որ կը կատարուի։ Այսպիսի փորձեր յաճախ ըրած են խորհրդային տարիներուն կա՛մ աւելի վերջ։ Այս փորձն ալ հերթական է եւ յաջողութեան պիտի չհասնի։ Իսկ այս փորձերէն ո՛չ Հայաստանը, ո՛չ սփիւռքը եւ ոչ ալ հայ ժողովուրդը որեւէ բան պիտի շահի։ Պարզապէս կրնանք աւելիով պառակտուիլ եւ թուլանալ։

-Կ՚ուզեմ հարցնել շատ այժմէական խնդրի մը մասին։ Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւններու կարգաւորման խնդիրը… Այս առումով ալ ՀՅԴ-ի հասցէին յաճախ կը հնչեն մեղադրանքներ, թէ ան չ՚ուզեր, որ Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւններու գծով որեւէ դրական քայլ առնուի։ Դուք ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք այդ մօտեցումները եւ այսօր ի՞նչ է Դաշնակցութեան մօտեցումը այդ մասին:

-Դաշնակցութիւնը ո՛չ թէ հակաթուրք ուժ է, այլ Հայաստանի իրաւունքներն ու շահերը պաշտպանող ուժ մըն է: Մենք երբեք չենք ըսեր, որ մեր հարեւաններուն հետ յարաբերութիւններ պէտք չէ ունենանք, այլ մենք կ՚ըսենք, որ այդ յարաբերութիւնները պէտք չէ ըլլան մեր կենսական շահերու եւ իրաւունքներու ուրացման հաշւոյն: Թուրքիան դար մը առաջ ցեղասպանութիւն գործած է, Առաջին հանրապետութեան շրջանին գիտենք ի՛նչ ըրած է եւ անցնող երեսուն տարուան մէջ իր քաղաքականութիւնը հայ ժողովուրդի պարագային չէ փոխուած: Թուրքիոյ ղեկավարութիւնը աւելի քան տասն տարիէ ի վեր կը պնդէ իր նախապայմաններուն վրայ։ Այսօր նո՛յն ղեկավարներն են եւ նոյն քաղաքականութիւնն է։ Այսօր իրենք մէկ ժողովուրդ են երկու պետութեան մէջ: Այս իրավիճակին մէջ ի՞նչ փոխուած է։ Փոխուած է ա՛յն, որ Հայաստանի իշխանութիւնները ըսին, թէ Թուրքիայէն դրական ազդակ ստացած ենք ու սկսան բանակցիլ: Թուրքիան չի հրաժարիր իր նախապայմաններէն, սա ակնյայտ է՝ այն իրավիճակին մէջ ուր Հայաստան կը մտնէ Թուրքիոյ հետ բանակցութիւններու։ Ակնյայտ է, որ կ՚երթայ այն ուղղութեամբ, որով այդ պայմանները պիտի ընդունի։ Իսկ մենք կտրականապէս դէմ ենք այս բանին եւ ամէն ինչ պիտի ընենք զայն կանխելու համար: Երբ կը խօսուի սահմանի բացման մասին՝ մենք դէմ չենք սահմանի բացման, բայց, սահմանը մենք չենք փակած, իրենք՝ թուրքերը փակած են։ Ես կը կրկնեմ, որ մենք դէմ չենք մեր հարեւաններու հետ յարաբերութիւններու բարելաւման կամ կարգաւորման, բայց սա պէտք է ըլլայ իրականօրէն առանց նախապայմաններու, այլ ոչ թէ քօղարկուած պայմաններով: Թուրքիան երբեք չէ յայտարարած առանց նախապայմաններու յարաբերութիւնները կարգաւորելու մասին, այլ, ընդհակառակն, այս վերջին երկու ամսուան ընթացքին նոր նախապայման աւելցուցած է. այդ ալ միջանցքի նախապայմանն է։ Հիմա եթէ դնեն չորս նախապայման եւ մերոնք անոնցմէ երկուքը չընդունին ու երկուքը ընդունին ու ժողովուրդին ըսեն, թէ առանց նախապայմանի էր, ասիկա պիտի ըլլայ ժողովուրդը կրկին խաբելու հերթական ձեւ մը: Ես կ՚ուզեմ հասկնալ, թէ Թուրքիան այս յարաբերութիւններով ու գործընթացով ի՞նչ կը շահի, ի՞նչն է շահագրգիռ Թուրքիոյ համար։ Այսինքն, ակնյայտ է, որ իր քաղաքականութիւնը իրականցնելու եւ իր նպատակներուն հասնելու միջոց մըն է։ Իսկ ո՞րն է Հայաստանի տեսակէտը: Այս իրավիճակին մէջ անողնաշար, անդէմ, անհասկնալի քաղաքականութիւն կը վարուի, ինչ որ լաւ տեղ պիտի չտանի մեզ:

-Ինչպէ՞ս կը գնահատէք Ռուսաստանի ներգրաւուածութիւնը Կովկասի իրադարձութիւններուն, մանաւանդ՝ որ դուք յաճախ կապի մէջ էք բարձրաստիճան մարմիններուն հետ: Այդտեղ անյստակութիւն կա՞յ՝ յատկապէս Հայաստանի իշխանութիւններու մօտեցումներուն հետեւանքով:

-Ակնյայտ է, որ Հայաստան Ռուսաստանի հետ սերտօրէն կապուած է իր անվտանգային համակարգով։ Ակնյայտ է նաեւ, որ տարածաշրջանին մէջ գլխաւոր ուժը եւ հարցերու վրայ իրական ազդեցութիւն ունեցող ուժը Ռուսաստանն է: Փաստ է, որ մենք Ռուսաստանի հետ ունինք ռազմավարական դաշնակցային յարաբերութիւններ, նաեւ փաստ է, որ այսօրուայ իշխանութիւնները այդ յարաբերութիւնները դրին հարցականի տակ: Այսօր այդ յարաբերութիւնները, մեղմ ասած, առողջ չեն։ Առողջ չե՛ն Հայաստանի իշխանութիւններու գործելակերպին եւ սխալ մօտեցումներուն հետեւանքով։ Մենք պէտք է հասկնանք մեր խնդիրները, վերջին հաշուով, այդ խնդիրները լուծողը մենք պիտի ըլլանք: Երբ մենք մեր երկրի սահմանը չենք պաշտպաներ՝ մտածելով, որ ՀԱՊԿ-ն ու Ռուսաստանը կը պաշտպանեն, երբ առանց կրակոցի դիրք յանձնես ու դիմես ՀԱՊԿ-ին ու Ռուսաստանին եւ ըսես՝ ինչո՞ւ մեզ չէք պաշտպաներ։ Կամ չես կրնար ըսել, որ քու տարածքներդ ատրպէյճանական են եւ բողոքես ուրիշէ մը, որ ինչո՛ւ այդպէս կ՚ընէ։ Երբ կառավարութեան նիստով, առանց որեւէ փաստաթուղթի հայկական տարածքները յայտարարես ատրպէյճանական, ապա անկէ վերջ որմէ՞, ի՞նչ կը պահանջես: Այսինքն՝ խնդիրը մենք ենք, խնդիրներու գլխաւոր պատճառը մենք ենք, մեր վարած քաղաքականութիւնն է, մեր ձեռնարկած քայլերն են։ Երբ մենք տէր կը կանգնինք մեր իրաւունքներուն ու այդ հարցին մէջ կ՚ըլլանք միասնական ու ամբողջական, ապա մեր հետ աշխարհը այլ լեզուով կը խօսի, ներառեալ նաեւ Ռուսաստանը՝ մեր ռազմավարական բարեկամ դաշնակիցը: Երբ մենք տէր չենք կանգնիր այս ամէն ինչին, կ՚ունենանք այդ բանին հետեւանքը՝ այն ինչ, որ այսօր ունինք:

Երեւան