ՀԱՅՈՒԹԻՒՆԸ ԵՒ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՆԱԽԱԳԱՀԱԿԱՆ ԸՆՏՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ
Այսօր տեղի պիտի ունենան Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու նախագահական ընտրութիւնները: Ամերիկացիք պիտի ընտրեն երկրի 45-րդ նախագահը:
Անցեալ ընտրութիւններուն համեմատ բաւականին լարուած մթնոլորտի մը մէջ կայանալիք այս ընտրութիւնները կարեւոր իմաստ կը զգենուն յատկապէս Միջին Արեւելքի երկիրներուն համար, որովհետեւ մէկէ աւելի շրջանային տագնապներ հասած են բաւականին վճռորոշ փուլերու եւ «կը սպասեն» Ամերիկայի «վճռորոշ» քայլերուն:
«Ուիքիլիքս» կայքի հիմնադիր Ժուլիըն Էսանժի վերջերս RT կայանէն «պայթեցուցած» ռումբը բաւական մեծ արձագանգ գտաւ ոչ միայն նախագահական թեկնածու Հիլըրի Քլինթընի դէմ քուէարկող խումբին, այլ նաեւ այն հատուածներուն վրայ, որոնք ցարդ չեն կողմնորոշուած, թէ որո՛ւ պիտի երթայ իրենց քուէն: Էսանժ, որ իր մօտեցումը կ՚ամրագրէր յղում ընելով Քլինթընի «գաղտնի նամակներ»ուն, մէջտեղ կը նետէր այն վտանգաւոր վարկածը, թէ ԱՄՆ-ի նախագահական թեկնածու Քլինթըն տեղեակ էր ԻՇԻՊ-ի ստեղծման պայմաններուն եւ այդ խմբաւորման սատար կանգնող կողմերուն մասին:
Լոս Անճելըս հաստատուած հայազգի իրաւաբան Վարդգէս Եղիայեան, որ մօտէն կը հետեւի ընտրութիւններու ընթացքին, մեր անհատական զրոյցներուն ընթացքին շատ պատկերաւոր խօսքով մը ըսաւ. «Նոյնիսկ դեմոկրատականները, որոնք պարտաւոր են Հիլըրի Քլինթընին քուէարկել, դժգոհ հայեացքներով պիտի մօտենան քուէատուփին եւ իրենց «քիթերը գոցելով» պիտի քուէարկեն անոր օգտին: Անշուշտ ասիկա իմ շրջանակիս մօտ եղող դեմոկրատականներուն կեցուածքն է»:
Բացի Եղիայեանէն, յստակ է նաեւ, որ ԱՄՆ-ի մէջ ապրող հայ գաղութին համար ալ այս ընտրութիւնները «սպասուած» ընտրութիւններ պիտի չդառնան:
ՌԱԿ-ի «Վերականգնումի շարժում»ի ղեկավարներէն մտաւորական Երուանդ Ազատեան, որ ընտրութիւններուն վերաբերեալ ահազանգ հնչեցուցած ու ըսած է. «Շատ բացայայտ է, որ պիտի ընտրուի Հիլըրի Քլինթըն, ինչ որ ԱՄՆ-ի համար շատ վատ է, աշխարհի համար՝ աւելի վատ, Հայաստանի համար ալ՝ իր հերթին: Պատերազմները աւելի կը սաստկանան, որովհետեւ Տիկին Քլինթըն արդէն ռազմարդիւնաբերութեան պատասխանատուներուն յանձնարարութիւններ տուած է՝ աւելի լաւ զէնքեր արտադրելու առումով, եւ պարզ է, որ աշխարհի երեսին արիւնահեղութիւնը պիտի աւելցնէ: Գալով Թրամփին, ան լուրջ մէկը չէ, եւ հանրապետականները իրենք արդէն լուրջ չեն համարեր զինք: Նոյնիսկ «Ուոլ Սթրիթ Ճըռնըլ»ը, որ իրենց ողնասիւնն է, Թրամփի դէմ յօդուածներ ու անոր չնպաստող խմբագրականներ կը գրէ: Հանրապետականներէն կարեւոր դէմք մը նոյնիսկ ըսաւ՝ ես քիթս պիտի բռնեմ, բայց պիտի երթամ Հիլըրիին քուէարկեմ: Քլինթընը հանրապետականներուն խոստումներ տուեր է, թէ ես ձեր նպատակները պիտի իրագործեմ, ինձ քուէարկեցէք: Իսկ անոնք ալ քաղաքական այդ անջրպետը շատ հեշտութեամբ կրնան շրջանցել, եթէ իրենց արդիւնաբերութիւնը այդ ձեւով առաջ պիտի երթայ»:
Ազատեան նաեւ խօսած է ընտրութիւններու արդիւնքին Մերձաւոր Արեւելքի վրայ ունենալիք ազդեցութեան մասին ու ըսած. «Մերձաւոր Արեւելքի, յատկապէս Սուրիոյ կացութիւնը կրնայ աւելի վատանալ: Այն, ինչ որ Թուրքիան եւ Սէուտական Արաբիան կ՚առաջադրեն Սուրիոյ համար, որ ազատ գօտի ըլլայ, թռիչքներու արգելում ըլլայ եւ այլն, ինքը՝ Հիլըրի Քլինթընը ատոր կողմնակիցն է եւ ընտրուելէ ետք շատ հաւանաբար կ՚ուզէ գործադրել, բան մը, որուն ընդդիմացաւ Օպաման եւ մինչեւ հիմա կ՚ընդդիմանայ: Օպամայի որդեգրած քաղաքականութիւնը նման հարցերուն աւելի դիւանագիտական լուծումով կը մօտենար, իսկ Հիլըրի Քլինթըն այդ աշխարհայեացքը չունի, եւ անցեալին ալ այդպէս էր, այսօր ալ աւելի շատ զէնքի ուժով դիւանագիտական հարցերը առաջ տանելու ձգտում կայ: Բնական է՝ եթէ ԱՄՆ-ը ուժ ունի, ինչո՞ւ պէտք է դիւանագիտական ջանքեր գործադրէ: Ուժով ամէն հարց կը լուծեն, կը կարծեմ: Այսօր Միջին Արեւելքը տակնուվրայ է, եւ այն մարդիկ որ տակնուվրայ ըրին, իրենց նպատակին հասեր են: Անոնց համար այդ երկիրները՝ Սուրիա, Իրաք, Լիպիա, երկիրներ էին, որ իրենց ենթակայ չէին, իրենց քաղաքական հեռանկարներու հետ հաշտ չէին այդ երկիրներու ղեկավարները, անոր համար բոլոր այդ կառոյցները բնաջնջեցին, վերջինը Սուրիան է, որ այսօր ուղղակի ընկղմած է, նայինք ինչպէս դուրս կու գայ այս ցեխէն»:
Հետաքրքրական է Հայ յեղափոխական դաշնակցութեան (ՀՅԴ) շրջանակներուն կեցուածքը, որոնց անունով խօսող Հայ դատի գրասենեակի կեդրոնական մարմինը յայտարարութեամբ մը հանդէս գալով նկատել տուած է, թէ իրենք պիտի չսատարեն, որեւէ թեկնածուի: Այս մասին յայտարարութեամբ մը հանդէս գալով ըսած է՝ ԱՄՆ-ի Հայ դատի յանձնախումբը (ANCA) յայտարարած է, որ պիտի չսատարէ ԱՄՆ-ի նախագահութեան համար պայքարող ոեւէ թեկնածուի: «Ընտրապայքարին առաջնորդող երկու թեկնածուներու հետ հայ-ամերիկեան խնդիրներուն առընչուող հարցերուն վերաբերեալ ունեցած խորհրդակցութիւններու արդիւնքով յանձնախումբը եկած է եզրակացութեան, որ պիտի չսատարէ ո՛չ Հիլըրի Քլինթընին, ո՛չ ալ Տանըլտ Թրամփին», նշուած է յայտարարութեան մէջ: Միեւնոյն ժամանակ՝ յանձնախումբը ամերիկահայերուն կոչ կ՚ընէ աշխոյժ մասնակցութիւն ունենալու ընտրական գործընթացներուն եւ իրենց ձայնը տալու «դաշնային, նահանգային եւ տեղական մակարդակներով առաւել գործօն թեկնածուներուն»:
Այս ընդհանուր պատկերին զուգահեռ, աւանդական՝ Սոցիալ դեմոկրատ հնչակեան կուսակցութիւնը (ՍԴՀԿ), որ նոյն թեմային մասին հրապարակած է յայտարարութիւն մը, թէ կուսակցութիւնը պիտի սատարէ Հիլըրի Քլինթընի թեկնածութեան, միշտ յուշելով, որ այդ քայլը կապ ունի կուսակցութեան սոցիալ-դեմոկրատական կեցուածքներուն եւ պատմական ըմբռնումներուն հետ:
Իր կարգին, ՀՅԴ-էն Վիգէն Յովսէփեան այս նիւթին շուրջ խօսած է «Թերթ» կայքէջին ու ըսած է. «Թէեւ ես չեմ ուզեր Հայ դատի յանձնախումբի անունով արտայայտուիլ, մեկնաբանել արդէն իսկ յստակ եւ կտրուկ դիրքորոշումը, բայց պէտք է ըսեմ, որ թեկնածուները չբաւարարեցին հայութեան եւ մասնաւորապէս՝ յանձնախումբի ակնկալիքներն ու պահանջները: Եւ սա արդէն կը խօսի ամերիկահայ քաղաքական միտքի եւ կազմակերպուած ուժի հասունացման եւ ակնկալիքներու ուռճացման մասին: Եթէ անցեալին ամերիկահայութիւնը ուժ կը ներկայացնէր, ապա այսօր արդէն աւելի հզօր ենք»։ Վիգէն Յովսէփեան նշած է, որ համայնքէն ոեւէ մէկու մեղաւորութիւնը չկայ, որ քարոզարշաւին առանձնապէս հայկական հարցեր չհնչեցին: Ըստ անոր՝ յստակ պատգամ հնչած է, որ թեկնածուները մեր հաւաքական զօրակցութեան կրնան արժանանալ միայն հայութեան օգտին լրջագոյն յանձնառութիւն ստանալու պարագային: «ԱՄՆ-ի ընտրական գործընթացներուն մէջ ազդեցիկ դերակատար ըլլալու համար բնաւ պայման չէ նախագահի թեկնածուի զօրակցիլը: Այս երկրի քաղաքական մեքենաները բաւական բարդ են եւ բազմաշերտ, ինչ որ տարբեր կտրուածքներով գործընթացներու վրայ ազդելու հնարաւորութիւններ կը ստեղծէ»: Անդրա դառնալով նախագահի թեկնածուներ Հիլըրի Քլինթընի եւ Տանըլտ Թրամփի կերպարներուն եւ անոնց՝ հայկական հարցերուն ներգրաւուածութեան՝ շեշտած է․ «Երկուքն ալ թերի եւ անբաւարար կեցուածքներ դրսեւորած են: Այս պարագային իւրաքանչիւր ամերիկահայ քաղաքացի պէտք է ապաւինի իր խիղճին եւ տրամաբանութեան: Վերջապէս, թեկնածուներէն իւրաքանչիւրը ունի բացարձակապէս շեշտուած կեցուածք երկրի ապագայի ուղղութեամբ, ինչ որ պէտք է կողմնորոշումը դիւրացնէ»: Իսկ այն մասին, թէ ինք անձամբ ո՛ր թեկնածուն կ՚ընտրէ՝ հաշուի առնելով անոնց առաջարկները, Վիգէն Յովսէփեան ըսած է. «Ես անձնապէս, չեմ ուզեր, որ իմ անձնական կարծիքը որեւէ դերակատարութիւն ունենայ այն խնդիրին վրայ, ուր համայնքի կարեւոր ուժերը կը գերադասեն ձեռնպահութեան ճամբով յստակ քաղաքական պատգամ փոխանցել: Թէկուզ անհատական կարծիք դրսեւորելով հարուած կը հասցնեմ հաւաքական օրակարգին, ինչ որ ամերիկահայութեան շահերէն չի բխիր»:
Այս ընդհանուր պատկերով է, որ Միացեալ Նահանգներու հայերը իրենց հայեացքը կ՚ուղղեն վաղուան ընտրութիւններուն:
Ողջամիտ տեսակէտ է հասկնալ, որ նախագահական երկու թեկնածուներն ալ հայկական օրակարգերու վերաբերեալ փրկիչ ըլլալու «շանս» չունին:
Գաղտնիք ալ չէ, որ այդքան խճողուած օրակարգերով Սպիտակ տուն հասնող նոր նախագահին առջեւ կան այնպիսի բարդ եւ ծանրակշիռ օրակարգեր, որ հայկական խնդիրները կամ հայութեան համար առաջնահերթ համրուող հարցերը կրնան մնալ սեղանին վրայ կուտակուած արխիւներուն տակ:
Օրեր առաջ «Ազգ»ի խմբագիրը տեղին դիտարկում մը կատարած էր: Ան սրդողանք մը ապրելով գրած էր, որ հայութիւնը իր տարբեր խաւերով, իր հարիւր յիսուն հազար մասնակիցներու ցոյցով եւ 24 Ապրիլ 2015-ին, հարիւրամեակի օրերուն ցոյց տուած միակամ կեցուածքով հանդերձ, չկրցաւ օրակարգ պարտադրող քաղաքական ուժ դառնալ:
Յակոբ Աւետիքեան այս առումով «Ազգ»ի խմբագրականին մէջ գրած է. «Առայժմ կողմ թողնելով երկու կռուազաններու՝ Թրամփի եւ Քլինթընի փոխհամաձայնողներու պատերազմը, ուր այժմ 52 տոկոսով յաղթող կը համարուի Տիկին Հիլըրին, իր ախոյեանի 39 տոկոսի դիմաց, շատ կարճ անդրադառնանք հայկական շահագրգռութիւններուն հետագային աւելի հանգամանալից անդրադարձ կատարելու խոստումով:
«Առաջին՝ այս անգամ բարեբախտաբար թեկնածուներէն որեւէ մէկը չխոստացաւ ընտրուելու պարագային Հայոց ցեղասպանութիւնը ճանչնալ: Հայերուս սրբազան դատը այս անգամ զերծ մնաց տգեղ եւ խիստ վիրաւորական շահարկումներէն:
«Երկրորդ՝ Միացեալ Նահանգներու հայկական ընտրազանգուածը, որ նախորդ տարի, Եղեռնի 100-րդ տարելիցի օրը, ցոյց տուած էր 150 հազարնոց իր ուժը Լոս Անճելըսի քայլերթի ժամանակ, մնաց անօգտագործելի՝ կեդրոնական ղեկավարման կամ համակարգման բացակայութեան պայմաններուն մէջ:
«Երրորդ՝ նոյն հայկական ընտրազանգուածը, հաւաստի դիտարկումներու համաձայն, մնաց տարբաղադրուած Հիլըրի Քլինթընի եւ Տանըլտ Թրամփի ճամբարներուն միջեւ. Արեւելեան ափը՝ գերազանցապէս Հանրապետական, իսկ Արեւմտեան ափը՝ մեծ մասամբ Ժողովրդավարական, մտածելու առիթ տալով բոլորիս»:
Ի՛նչ ալ ըլլան յառաջիկայ ընտրութիւններուն վերջնական արդիւնքները եւ ո՛վ ալ ընտրուի Միացեալ Նահանգներու յաջորդ նախագահ, մէկ բան յստակ է, որ հայութեան համար դրական տեղաշարժի մը սկսելու ամենէն հիմնական առանցքը միայն ցեղասպանութիւնը ընդունիլ-չընդունելու հարցը չէ:
Կայ շատ աւելի առաջնահերթ հարց մը եւ ամերիկահայութիւնը այդ առումով պարտաւոր է ունենալ միացեալ ծրագիր, որուն հիմնական առանցքը եւ այդ մէկը ամերիկեան գալիք վարչաձեւի սեղանին Հայաստանի հանդէպ ըլլալիք դրական աշխուժութիւնն է, որ պէտք է մարմին ստանայ ոչ միայն տնտեսական, այլ նաեւ քաղաքական օրակարգերու խմորմամբ: Այդ ընդհանուր ծրագրին մէջ բնականաբար պիտի ըլլայ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրին առընթեր զինուորական լուծումը բացառելու կամ Ատրպէյճանի պատերզամական ախորժակները զսպելու հարցը, ինչպէս նաեւ Կովկասի մէջ առնուազն ընկերային եւ կրթական ոլորտներուն մէջ յարաբերութիւններու նոր հարթակի մը ձեւաւորումը, որուն մէջ շեշտուած պէտք է ըլլայ այն դրական երեսակը, որ Հայաստանն ու հայութիւնը կը դարձնեն եզակի ու ամերիկեան դրական մօտեցումներն ու ծրագիրները յաջողութեամբ պսակող մօտէլ երկիր-ժողովուրդ մը:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ
Երեւան