ՎԱԽԸ՝ ՄԵՐ ԿԵԱՆՔԻՆ ՄԷՋ

«Վախ»ը՝ որ­պէս զգա­ցում, մարդ­կա­յին կեան­քին մէջ ըն­դո­ծին, այ­սինքն բնազ­դա­կան ո՛ւժ մըն է, որ կեան­քին ըն­թաց­քը կ՚ո­րո­շէ, կեան­քին գո­յա­պահ­պան­ման ու գո­յա­տեւ­ման նկատ­մամբ կա­րե­ւոր դե՛ր մը կը խա­ղայ։

Ար­դա­րեւ, վա­խը մար­դուս կեան­քը պաշտ­պա­նող զօ­րա­ւոր «զրա՛հ» մըն է, միեւ­նոյն ժա­մա­նակ, սա­կայն, ա­նոր դժբախ­տու­թեան եւ թշուա­ռու­թեան ալ պատ­ճառ կրնայ ըլ­լալ, մին­չեւ իսկ հի­ւան­դու­թեան աս­տի­ճա­նին կրնայ հաս­նիլ եւ վատ­թա­րաց­նել ա­նոր կեան­քի ար­ժէք­նե­րը ընդ­հան­րա­պէս։ Ուս­տի, ինչ­պէս ա­մէն ինչ, նաեւ վախն ալ պէտք է մնայ իր չա­փին ու սահ­մա­նին մէջ, որ­պէս­զի կա­րե­նայ օգ­տա­գոր­ծուիլ մար­դուն կող­մէ։

Իսկ ե­թէ վա­խը ոտ­նա­կոխ կ՚ը­նէ ա­մէն սահ­ման եւ չա­փա­զան­ցէ իր ազ­դե­ցու­թիւ­նը, բնա­կա­նա­բար, պատ­ճառ կը դառ­նայ հո­գե­կան եւ մին­չեւ իսկ մտա­յին վնաս­նե­րու, մարմ­նա­կան-ա­ռող­ջա­կան վատ­թա­րա­ցում­նե­րու, հի­ւան­դու­թիւն­նե­րու։

Մարդ իր հարս­տու­թեան ե՛ւ ա­ռող­ջու­թեան, իր հանգս­տու­թեան եւ ներ­քին խա­ղա­ղու­թեան, իր կեան­քին դիւ­րա­տա­րու­թեան, իր բա­րե­կամ­նե­րուն, մեր­ձա­ւոր­նե­րուն՝ իր սի­րե­լի­նե­րուն եւ վեր­ջա­պէս ամ­բողջ կեան­քի մէջ իր «թան­կա­գին» նկա­տած ո­րե­ւէ մէկ ար­ժէ­քին կո­րուս­տին վա­խը, ընդ­հան­րա­պէս մղձա­ւա՛նջ մըն է։ Վա­խը մտա­հո­գու­թիւն կը ստեղ­ծէ եւ մտա­հո­գու­թիւ­նը կը տան­ջէ, կը չար­չա­րէ մարդ ա­րա­րա­ծը։ Այս «վախ»ը կրնայ բա­նա­ւոր ըլ­լալ, յայտ­նի պատ­ճա­ռի մը հե­տե­ւանք ըլ­լալ եւ սա­կայն ի­րո­ղու­թի՛ւն մըն է, թէ շատ ան­գամ մտա­հո­գու­թիւն պատ­ճա­ռող եւ մարդս տան­ջող վա­խե­րը ան­բա­նա­ւոր, ան­հիմն եւ ա­նի­մաստ վա­խեր են՝ հի­ւան­դա­գին, ախ­տա­ւոր եւ տկար հո­գի­նե­րու մղձա­ւանջ­ներ՝ ո­րոնք կեան­քին խա­ղա­ղու­թիւ­նը եւ եր­ջան­կու­թիւ­նը կը թու­նա­ւո­րեն ան­հար­կի կեր­պով։

Կեան­քը բնա­կան ըն­թաց­քին մէջ ապ­րե­լու՝ կեան­քը իր պայ­ման­նե­րուն եւ պա­րա­գա­նե­րուն պատ­շա­ճեց­նե­լու վար­ժու­թիւ­նը ձեռք բե­րե­լու, մէկ խօս­քով՝ եր­ջա­նիկ ապ­րե­լու, հո­գե­պէս ա­ռողջ եւ մտա­պէս ժիր եւ ա­ռոյգ ըլ­լա­լու կա­րե­ւոր պայ­ման­նե­րէն մին եւ ա­ռաջ­նա­կարգն է՝ վա­խը պա­հել իր բա­նա­ւոր սահ­մա­նին մէջ։ Այս կեր­պով՝ ա­զատ աս­պա­րէզ չտա՛լ վա­խին՝ սան­ձար­ձակ ար­շա­ւե­լու եւ տա­րա­ծուե­լու ա­մէն կողմ եւ ա­մէն ժա­մա­նակ։ Այս կը նշա­նա­կէ՝ ար­գե՛լք հան­դի­սա­նալ վա­խին բռնա­կա­լու­թեան եւ տի­րա­պե­տու­թեա­նը մեր հո­գիին եւ մտքին վրայ։

Ուս­տի, ի­րա­պէս քա՛ջ է այն մար­դը՝ որ կրնայ սան­ձել, կշռի տակ առ­նել վա­խը եւ ար­գելք ըլ­լալ ա­նոր, որ չտի­րա­պէ­տէ իր հո­գիին եւ մտքին։

Ան­գամ մը որ անձ­նա­տուր ըլ­լայ մարդ իր վա­խե­րուն, այ­լեւս կը կորսնց­նէ իր ա­զա­տու­թիւ­նը եւ գե­րին կը դառ­նայ իր վա­խե­րուն՝ ո­րոնք մեծ մա­սամբ կը փո­խեն իր կեան­քի ըն­թաց­քը։

Մար­դուս ա­մե­նա­ծանր գե­րու­թիւ­նը՝ իր իսկ վա­խե­րուն գե­րին դառ­նա՛լն է եւ այս­պի­սի գե­րու­թե­նէ մը ա­զա­տի­լը՝ շատ դժուա՛ր, ե­թէ ո՛չ ան­կա­րե­լի, ինչ որ հո­գե­բոյժ­նե­րու մաս­նա­գի­տու­թեա­նը կը կա­րօ­տի։ Ուս­տի բա­նա­կա­նու­թիւ­նը պէ՛տք է իշ­խէ վա­խի զգա­ցու­մին։

Վա­խե­րը, ան­շուշտ ու­նին տե­սակ­ներ, աս­տի­ճան­ներ, ո­րոնք հա­մե­մա­տա­բար կ՚ազ­դեն մար­դուս հո­գիին եւ մտքին վրայ։ Վա­խե­րուն մէջ կա­րե­ւոր եւ ազ­դու տեղ մը կը գրա­ւէ՝ մար­դուս «թան­կա­գին» նկա­տած ար­ժէք­նե­րու կո­րուս­տին վա­խը։ «Կորսնց­նե­լու վախ»ին ա­մե­նէն զօ­րա­ւորն է՝ «կեան­քը կորսնց­նել»ու վա­խը՝ ըլ­լա՛յ իր կեան­քը, ըլ­լա՛յ մեր­ձա­ւո­րի մը, սի­րե­լիի մը կեան­քը կորսնց­նե­լու վա­խը։ Ան­խու­սա­փե­լի է կո­րուս­տը մարդ­կա­յին կեան­քին մէջ եւ ան­խու­սա­փե­լի է նաեւ ա­նոր պատ­ճա­ռած վա­խը։ Բայց երբ այդ բնա­կան եւ բա­նա­ւոր, ան­խու­սա­փե­լի վա­խը, կը սկսի տի­րա­պե­տել մար­դուս ամ­բողջ կեան­քին վրայ՝ հի­ւան­դա­գին, ախ­տա­ւոր եւ վտան­գա­ւոր բնոյթ մը կը ստա­նայ։

Եւ երբ վա­խը հի­ւան­դա­գին վի­ճակ մը ստա­նայ, վնաս պատ­ճա­ռել կը սկսի։ Մինչ­դեռ չա­փա­ւոր եւ հա­ւա­սա­րակշ­ռուած վա­խը կը կա­նո­նա­ւո­րէ կեան­քը՝ ազ­դան­շա­նի մը դե­րը կա­տա­րե­լով մարդ­կա­յին կեան­քին մէջ վտանգ­նե­րու դէ՛մ։ Զոր օ­րի­նակ, մար­դուս «թան­կա­գին ար­ժէք»նե­րու կո­րուս­տին վա­խը, ե­թէ չա­փա­ւոր է՝ մարդս զգոյշ ըլ­լա­լու կը մղէ՝ ու­շա­դիր եւ բծախն­դի՛ր ար­ժէք­նե­րուն պահ­պա­նու­թեա­նը նկատ­մամբ։

Եր­բեմն ալ վա­խը կրնայ դադ­րիլ սոսկ վախ ըլ­լա­լէ եւ կրնայ «ի­րա­կա­նու­թիւն» մը դառ­նալ, եւ զոր օ­րի­նակ, ի­րա­պէս կրնանք կորսնց­նել մեր ո­րե­ւէ ար­ժէ­քը, մին­չեւ իսկ կեան­քը՝ մեր սի­րե­լի­նե­րուն, մեր­ձա­ւոր­նե­րուն, այս­պէս կրնանք կորսնց­նել մեր խա­ղա­ղու­թիւ­նը, եր­բեմն կեան­քի ա­պա­ւէ­նը, մեր վստա­հու­թիւ­նը, մեր եր­ջան­կու­թիւ­նը՝ կորսնց­նե­լով մեր եր­ջան­կու­թեան խա­րիս­խը, կեան­քին ա­ռանց­քը։

Եւ մարդ­կա­յին պատ­մու­թիւ­նը եւ կեան­քի ընդ­հա­նուր վկա­յու­թիւ­նը ցոյց կու տայ բազ­մա­թիւ օ­րի­նակ­ներ այն ան­ձե­րուն նկատ­մամբ, ո­րոնք են­թար­կուած են կո­րուստ­նե­րու եւ կեան­քի ստի­պո­ղա­կան փո­փո­խու­թիւն­նե­րու, կեր­պա­րա­նա­փո­խու­թիւն­նե­րու…։

«Ա­նոնք որ կեան­քին յան­կար­ծա­կան անն­պաստ փո­փո­խու­թեանց առ­ջեւ նա­հան­ջած, զի­նա­թափ ե­ղած եւ պար­տուած են, մեծ մա­սով այն ան­ձերն են, ո­րոնք կեան­քին կա­րե­լի դժբախ­տու­թիւն­նե­րը նա­խա­տե­սե­լու ի­մաս­տու­թիւ­նը եւ հե­ռա­տե­սու­թիւ­նը եւ կեան­քը պա­րա­գա­նե­րուն պատ­շա­ճեց­նե­լու դաս­տիա­րա­կու­թիւնն ու քա­ջու­թիւ­նը չեն ու­նե­ցած», կ՚ը­սէ Յով­հան­նէս Ս. Ա­լիք­սա­նեան, իր «Անց­քեր ու ան­ձեր» գիր­քին մէջ։

Ուս­տի եր­ջա­նիկ են այն մար­դիկ, ո­րոնք կրցած են հա­ւա­սա­րակշ­ռել ի­րենց վա­խե­րը, կրցած են չա­փա­ւո­րել զա­նոնք եւ «պատ­շա­ճեց­նել» ի­րենց կեան­քի պայ­ման­նե­րուն եւ օգ­տա­գոր­ծել ի­րենց վա­խե­րը որ­պէս ազ­դան­շան հա­ւա­նա­կան վտանգ­նե­րու նկատ­մամբ։ Ող­ջա­միտ մար­դը գե­րին չ՚ըլ­լար իր վա­խե­րուն, այլ կը տի­րա­պե­տէ ա­նոնց եւ կը վա­րէ զա­նոնք։ Ար­դա­րեւ, ա­մե­նա­մեծ «վախ»ը՝ վա­խին պատ­ճա­ռած վա՛խն է. ինչ­պէս՝ մա­հէն ա­ւե­լի ազ­դո՛ւ է՝ «մա­հուան վախ»ը, քա­նի որ մա­հը ի վեր­ջոյ պա՛հ մըն է միայն, իսկ մա­հուան վա­խը կը տա­րա­ծուի ամ­բողջ կեան­քին վրայ եւ կը տե­ւէ կեան­քի բո­լոր պա­հե­րուն մէջ եւ իս­կա­պէս տան­ջանք մը, չար­չա­րանք մը կ՚ըլ­լայ մար­դուս հա­մար եւ մղձա­ւան­ջի կը վե­րա­ծուի ան՝ հի­ւան­դա­գին եւ տկա՛ր հո­գի­նե­րու հա­մար…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Ապ­րիլ 6, 2017, Իս­թան­պուլ