ՈՒՂՂԱՄՏՈՒԹԻ՛ՒՆ

«Ուղ­ղամ­տու­թիւն» ա­հա­ւա­սիկ մո­գա­կան, հմա­յիչ բառ մը, որ շա­տեր կը սե­փա­կանց­նեն, ի­րենց կը վե­րագ­րեն զայն։ Ո­մանք ալ, դժբախ­տա­բար, հեգ­նա­կան քմծի­ծա­ղով մը կը դի­մա­ւո­րեն ուղ­ղամ­տու­թիւ­նը եւ զայն կը նոյ­նաց­նեն ան­ճա­րա­կու­թեան հետ։ «Ուղ­ղա­միտ ըլ­լալ» կար­ծես տա­րօ­րի­նակ ըլ­լալ, ժա­մա­նա­կավ­րէպ կը հա­մա­րուի նոյ­նիսկ կարգ մը մի­ջա­վայ­րե­րու մէջ, ո­րոնք ուղ­ղամ­տու­թիւ­նը յա­ռաջ­դի­մու­թեան, յա­ջո­ղու­թեան ար­գե՛լք մը կը սե­պեն ընդ­հան­րա­պէս։

Մինչ­դեռ յա­ջո­ղու­թիւ­նը գի­տա­կից ուղ­ղամ­տու­թեան մը ար­դար վարձ­քը, բնա­կան եւ բա­նա­ւոր հե­տե­ւանքն է։ Ար­դար յա­ջո­ղու­թիւ­նը՝ ի­րա­ւա­ցի յաղ­թա­նա­կը ուղ­ղամ­տու­թեան ար­դիւնք է։ Եւ այս ի­մաս­տով, ո­մանք գոր­ծի կեան­քի մէջ մա­նա­ւանդ «ճար­տա­րօ­րէն» խօ­սուած սու­տը, խա­բէու­թիւ­նը ա­ռեւ­տու­րի անհ­րա­ժեշտ պայ­մա­նը կը նկա­տեն։ Խո­րա­մանկ խա­բէու­թիւն մը «ճար­պի­կու­թիւն» կը թարգ­մա­նուի, իսկ ուղ­ղամ­տու­թիւ­նը, ճշմար­տա­խօ­սու­թիւ­նը՝ մաք­րակ­րօն­նե­րու, բա­րե­պաշտ­նե­րու մէկ «ծայ­րա­յե­ղու­թիւն»ը, չա­փա­զան­ցու­թիւ­նը եւ կամ մգլո­տած, ժա­մա­նա­կավ­րէպ նա­խա­պա­շա­րո՛ւմ մը։

Այս­պէս, ու­րեմն, ուղ­ղա­միտ­ներ կը հար­կադ­րուին տե­ւա­պէս պայ­քա­րիլ «ճար­պիկ»նե­րու հետ, որ­պէս­զի ա­պա­ցու­ցա­նեն որ յա­ջո­ղու­թիւ­նը եւ յար­թա­նա­կը ի վեր­ջոյ ուղ­ղամ­տու­թեան ար­դար ար­դիւնքն է։

Ուս­տի ուղ­ղա­մի­տը կը պայ­քա­րի թէ՛ սու­տին եւ թէ՛ սխա­լին դէմ, ո­րոնք խո­չըն­դոտ­ներ են ար­դա­րու­թեան, ի­րա­ւուն­քի եւ ճշմար­տու­թեան դէմ։

Բա­րե­բախ­տա­բար, այդ «խո­չըն­դոտ­ներ»ը ա­ւե­լի քիչ են, փոք­րա­մաս­նու­թիւն կը կազ­մեն քան՝ ուղ­ղա­միտ­նե­րը, ո­րով­հե­տեւ ող­ջա­միտ ա­մէն մարդ կը վկա­յէ, թէ կեան­քի ընդ­հա­նուր փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ա­նոնց սխալ հա­մո­զու­մին հա­կա­ռա­կը կը հաս­տա­տէ։ Իս­կա­կան յա­ջո­ղու­թիւ­նը ի վեր­ջոյ կու գայ ուղ­ղա­միտ մար­դոց ար­դար վաս­տա­կէն։ Եւ յաղ­թա­նա­կը մի՛շտ ար­դա­րին կողմն է։ Եւ այս պատ­ճա­ռով, ուղ­ղամ­տու­թիւ­նը, ար­դա­րա­սի­րու­թիւ­նը, ա­ռանց նկա­տե­լու ա­նոր բա­րո­յա­կան հա­յե­ցա­կէ­տը, անհ­րա­ժեշտ պայ­մա՛ն մըն է յա­ջո­ղու­թեան, բա­ւա­կան է որ մարդ քա­ջա­բար եւ յա­րա­տե­ւօ­րէն զայն իր կեան­քին մէջ եւ բո­լոր ա­րարք­նե­րուն կի­րար­կե­լու հաս­տա­տամ­տու­թիւ­նը եւ կո­րո­վը ու­նե­նայ։

Ա­ռա­ծը կ՚ը­սէ. «Ուղ­ղամ­տու­թիւ­նը լա­ւա­գոյն աշ­խա­րա­հա­վա­րու­թիւնն է»։ Ուս­տի ուղ­ղամ­տու­թեան «ճար­պիկ»նե­րու դէ՛մ մղած ար­դար պայ­քա­րը՝ կեան­քի պայ­քար մըն է, որ կ՚ազ­նուաց­նէ մար­դը, վե՛ր կը պա­հէ մարդ­կա­յին ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւ­նը եւ մարդս կ՚ա­ռաջ­նոր­դէ միշտ շի­տակ եւ ա­պա­հով ճամ­բա­նե­րու՝ ո­րոնց վեր­ջին կա­յանն է՝ եր­ջան­կու­թի՛ւ­նը։

Ուս­տի այն ա­մէն մարդ, որ հա­սած է ար­ժա­նա­ւոր դիր­քի մը, ան կը պար­տի ան­շուշտ իր աշ­խա­տու­թեան, բայց նո՛յն­քան իր հա­ւա­տար­մու­թեան եւ հաս­տա­տամ­տու­թեան՝ ուղ­ղամ­տու­թեան ան­շեղ սկզբուն­քի՛ն։

Ա­մե­րի­կա­ցի գրող Է­միր­սըն կ՚ը­սէ, թէ՝ գործ մը կա­տա­րե­լու եւ նպա­տա­կի մը հաս­նե­լու հա­մար եր­կու կերպ կամ եր­կու ճամ­բայ կայ. մին «շնոր­հա­լի» եւ միւ­սը՝ «անշ­նորհք» ճամ­բան։ Այս կը հա­մա­ձայ­նի նաեւ՝ ուղ­ղա­միտ ճամ­բա­յի եւ հնա­րամ­տու­թեամբ ա­ռաջ­նոր­դուած ճամ­բա­յի։ Ար­դա­րեւ, եր­կուքն ալ կը յա­ռա­ջա­նան, բայց մին՝ ա­պա­հով եւ միւ­սը՝ ա­նա­պա­հով եւ ա­նո­րո՛շ։

Այս եր­կու ճամ­բան կա­րե­լի է նկա­տել նաեւ ա­մէն տե­սակ մրցակ­ցու­թիւն­նե­րու, պայ­քար­նե­րու եւ վի­ճա­բա­նու­թիւն­նե­րու ըն­թաց­քին։ Ո­մանք ար­դար պայ­ման­նե­րու մէջ՝ ուղ­ղամ­տու­թեամբ կը մրցին, կը վի­ճա­բա­նին, ո­մանք ալ մրցակ­ցու­թեան մէջ խար­դա­խու­թեան, կեղ­ծա­րա­րու­թեան, խա­բէու­թեան կը դի­մեն։ Եւ այս եր­կուքն ալ շա­հե­լու հա­ւա­նա­կա­նու­թիւ­նը կ՚ու­նե­նայ, բայց ուղ­ղա­միտ՝ ար­դար, խար­դա­խը ա­նի­րաւ յաղ­թա­նակ մը կ՚ու­նե­նայ։ Եւ ե­թէ կա՛յ «խիղճ» ը­սուա­ծը, ա­պա ու­րեմն ո՞­րուն խիղ­ճը հան­դարտ ու հան­գիստ կ՚ըլ­լայ, ո՞­րուն սիր­տը կը պա­հէ իր մաք­րու­թիւ­նը, ո՞­րուն յաղ­թա­նա­կը լու­սա­ւոր եւ պսա­կա­ւոր կ՚ըլ­լայ եւ ո՛­րու­նը՝ մութ ու խա­ւա՛ր…։

Ող­ջամ­տու­թեամբ, ուղ­ղամ­տու­թեամբ վի­ճա­բա­նի­լը՝ ձիրք մը, ա­ռա­քի­նու­թիւն մը, ազ­նուու­թի՛ւն է եւ մին­չեւ իսկ «ա­րուե՛ստ» մըն է։ Կեն­ցա­ղա­գի­տա­կան պա­հանջ մը՝ դաս­տիա­րա­կու­թի՛ւն մըն է։ Վի­ճա­բա­նու­թեան ո­ճը եւ ըն­թաց­քը ցոյց կու տայ մար­դուս մտա­ւոր հա­սու­նու­թիւ­նը, հո­գիին ազ­նուու­թիւ­նը՝ ո­րուն ստու­գա­նիշն է՝ ուղ­ղամ­տու­թիւ­նը։

Ուս­տի, վի­ճա­բա­նու­թեան նպա­տա­կը ճշմար­տու­թիւ­նը ե­րե­ւան բե­րել է եւ ո՛չ թէ զի­րար վար­կա­բե­կել, խայ­տա­ռա­կել, եւ դար­ձեալ վի­ճա­բա­նու­թեան հե­տե­ւան­քը պար­տել կամ պար­տուիլ պէտք չէ՛ հա­մա­րուի, քա­նի որ այն­տեղ կայ միշտ մէկ շա­հող մը, յաղ­թա­նակ տա­նող մը՝ որ է «ճշմար­տու­թի՛ւն»ը միա՛յն։

Վի­ճա­բա­նող­նե­րու նպա­տա­կը, ե­թէ ուղ­ղա­միտ են, ան­շուշտ պէտք չէ ըլ­լայ  զի­րար պար­տու­թեան մատ­նել, այլ ճշմար­տու­թիւ­նը ե­րե­ւան բե­րել, մարդ­կու­թեան բա­րի­քին եւ օգ­տին նպաս­տել։ Եւ ան­շուշտ այս նպա­տա­կին ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար անհ­րա­ժեշտ պայ­մա՛ն է՝ ուղ­ղամ­տու­թիւ­նը, քա­նի որ ճշմար­տու­թիւ­նը ուղ­ղամ­տու­թեան ճամ­բուն վրայ կը յա­ռա­ջա­նայ, ուղ­ղամ­տու­թեան կ՚ըն­կե­րակ­ցի՛։

Որ­քա՜ն ի­մաս­տա­լից խօսք է՝ թէ «ո­ճը մարդն է»։­

Ար­դա­րեւ «գործ»ին ձե­ւը, այ­սինքն ո­ճը ցոյց կու տայ մար­դուն նկա­րա­գի­րը, այ­սինքն՝ ի՛ն­քը։

Վի­ճա­բա­նու­թեան ոճն ալ հաս­տատ ստու­գա­նիշ մըն է մար­դուն նկա­րագ­րին՝ մտա­յին եւ հո­գե­ւոր կազ­մու­թեան, կեն­ցա­ղա­վա­րու­թեան մա­կար­դա­կին, դաս­տիա­րա­կու­թեան աս­տի­ճա­նին եւ ընդ­հան­րա­պէս ա­նոր հա­սու­նու­թեան։ Վի­ճա­բա­նու­թեան կեր­պը շատ ա­ւե­լի յստա­կօ­րէն ե­րե­ւան կը բե­րէ մա՛ր­դը՝ վի­ճա­բա­նո­ղին հո­գե­բա­նու­թիւ­նը, նե­րաշ­խար­հը եւ հոն կ՚ե­րե­ւի մար­դը՝ իր մտա­ւոր եւ հո­գե­ւոր ե­րե­սով։

Վի­ճա­բա­նու­թեան ա­տեն, մարդ յա­ճախ ան­գի­տակ­ցօ­րէն ե­րե­ւան կը բե­րէ իր նկա­րագ­րին ա­մե­նէն ցայ­տուն, յայտ­նի ե­րես­նե­րը, ուղ­ղամ­տու­թիւն կամ խա­բէու­թիւն, հպար­տու­թիւն կամ հա­մես­տու­թիւն, բռնու­թիւն կամ խո­նար­հու­թիւն, ազ­նուու­թիւն կամ ինք­նա­հա­ւա­նու­թիւն, պա­ղա­րիւ­նու­թիւն կամ դիւ­րագրգ­ռու­թիւն ե՛ւ բար­կու­թիւն, յա­մա­ռու­թիւն կամ հնա­զան­դու­թիւն եւ այս բո­լո­րին նա­խա­քայ­լը՝ սէր կամ ա­տե­լու­թի՛ւն եւ վեր­ջա­պէս մարդ­կա­յին նկա­րագ­րի տար­բեր յատ­կու­թիւն­ներ, ար­տա­յայ­տու­թիւն­ներ…։

Վի­ճա­բա­նու­թիւ­նը տա­րա­կար­ծու­թեան ար­դիւնք է եւ նպա­տա­կը «ճշմար­տու­թի՛ւն» է, եւ ու­րեմն ա­նոր նա­խա­պայ­մա­նը պէտք է ըլ­լայ՝ ուղ­ղամ­տու­թիւն եւ ան­կեղ­ծու­թիւն։ Ուս­տի ուղ­ղամ­տու­թիւ­նը ա­ռա­քի­նու­թիւն մըն է՝ որ միա՛յն ազ­նի՜ւ, վեհ հո­գի­նե­րու յատ­կու­թիւն մըն է…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Ապ­րիլ 6, 2017, Իս­թան­պուլ