ՄԱՐԴ՝ ԻՆՔ ԱՊԱՑՈ՛ՅՑՆ Է ԱՍՏՈՒԾՈՅ ԳՈՅՈՒԹԵԱՆ

Մարդ էա­կը, միշտ բնազ­դա­բար հե­տաքրք­րուած եւ փնտռած է իր ծա­գու­մը եւ իր Ա­րա­րի­չը։

Մարդ ինք­զինք գտնե­լու եւ ճանչ­նա­լու հա­մար փնտռել եւ ճանչ­նալ ու­զած է զԱս­տուած։

Բայց պէտք է ըն­դու­նիլ, որ Աս­տուած բնա­գի­տա­կան կամ թուա­բա­նա­կան կեր­պով գտնել եւ գո­յու­թիւ­նը ա­պա­ցու­ցա­նել կա­րե­լի չէ։ Քա­նի որ ա­մէն ա­պա­ցոյց նիւ­թա­կան է եւ ի­րե­րու աշ­խար­հին կը պատ­կա­նի, եւ քա­նի որ Աս­տուած նիւթ չէ, իր չէ, այլ հո­գե­ւոր «Անձ» մըն է, ա­պա ու­րեմն զԱյն նիւ­թա­կան, ի­րե­րու յա­տուկ, աշ­խար­հա­յին ա­պա­ցոյց­նե­րով գտնել ու ճանչ­նալ ան­կա­րե­լի՛ է։ Նիւ­թը միայն նիւ­թա­կան աչ­քով կա­րե­լի է տես­նել եւ հասկ­նալ։

Ու­րեմն Աս­տուած գտնե­լու եւ ճանչ­նա­լու միակ ճամ­բան է՝ հո­գե­ւոր աչ­քով դի­տել զԱյն եւ հո­գե­պէս գտնել ու հասկ­նալ։ Ո­րով­հե­տեւ շատ պարզ է, թէ՝ հո­գին կա­րե­լի չէ տես­նել նիւ­թա­կան մի­ջոց­նե­րով, այլ հո­գիի աչ­քով։

Ար­դա­րեւ մար­դուս ա­մէ­նօ­րեայ կեան­քին եւ ապ­րում­նե­րուն մէջ զգա­լի կամ անզ­գա­լի կեր­պով, միշտ կա՛յ Աս­տու­ծոյ փոր­ձա­ռու­թիւ­նը։ Մարդ իր կեան­քը կ՚ապ­րի Աս­տու­ծոյ ներ­կա­յու­թեամբ, Աս­տու­ծոյ հո­գա­տա­րու­թեամբ, նա­խախ­նա­մու­թեամբ։

Եւ այն՝ որ կը զգայ Աս­տու­ծոյ գո­յու­թիւ­նը իր կեան­քին, իր ապ­րում­նե­րուն մէջ, ա­հա­ւա­սիկ ա­նի­կա ա­մե­նա­մեծ ա­պա­ցոյցն է Ա­նոր էու­թեան, Ա­նոր ներ­կա­յու­թեան եւ Ա­նոր գո­յու­թեան։ Երբ ա­պա­ցոյց­նե­րը հո­գիին կը խօ­սին, այն ա­տեն Աս­տու­ծոյ փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ամ­բողջ կը գրա­ւէ մար­դը։

Ներ­կայ գի­տա­կան դա­րուն մէջ մարդ շատ դիւ­րին կը սխա­լի, դիւ­րին կը տա­րա­կու­սի՝ թէ ի՛նչ որ «փորձ»ով չ՚ե­րե­ւիր, եւ կամ չի չա­փուիր, եւ կամ այն որ չի տես­նուիր, շօ­շա­փե­լի չէ՝ ի­րա­կան չէ՛, ճշմա­րիտ չէ՛, ու­րիշ խօս­քով՝ գո­յու­թիւն չու­նի՛։ Բայց ի՜նչ ճշմար­տու­թիւն­ներ, ի՜նչ ի­րա­կան ար­ժէք­ներ կան՝ ո­րոնք մարդ չի տես­ներ, չի կրնար շօ­շա­փել, եւ սա­կայն գո­յու­թիւն ու­նին, կ՚ազ­դեն մար­դուս, կը ձե­ւա­ւո­րեն եւ ըն­թացք կու տան ա­նոր կեան­քին։

Զոր օ­րի­նակ, ամ­պա­մած օ­րե­րուն ա­րե­ւը տես­նել կա­րե­լի չ՚ըլ­լար, բայց ո՞վ կրնայ ը­սել թէ այդ օ­րե­րուն եւս ա­րե­ւը գո­յու­թիւն չու­նի, ա­րե­ւը միշտ կա՛յ բայց մարդ­կա­յին աչ­քը եր­բեմն չի կրնար տես­նել զայն, ինչ որ ա­նոր չգո­յու­թիւ­նը չի նշա­նա­կեր եր­բեք։

Եւ օ­րի­նակ­նե­րը կա­րե­լի է բազ­մաց­նել այն ի­րո­ղու­թիւն­նե­րուն՝ ո­րոնք կան, գո­յու­թիւն ու­նին, բայց ան­տե­սա­նե­լի են եւ ան­շօ­շա­փե­լի, եւ ո­րոնք կա­րե­լի չէ՛ մեր­ժել կամ ու­րա­նալ։

Ար­դա­րեւ գի­տու­թե­նէն կա­րե­լի չէ պա­հան­ջել որ «փորձ»ի սահ­մա­նէն ան­դին անց­նի։

Գի­տու­թեան գոր­ծե­լա­կերպն է փոր­ձը, փոր­ձե­լը։ Բայց փոր­ձա­ռա­կան գի­տու­թիւն­ներ չեն խօ­սիր «կեան­քի ի­մաս­տի»ն մա­սին, ինչ­պէս ա­նոնք չեն խօ­սիր սի­րոյ, հա­ւա­տար­մու­թեան, գե­ղեց­կու­թեան, ճշմար­տու­թեան, բա­րու­թեան, պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան, եւ ա­մէն բա­րո­յա­կան եւ մա­նա­ւանդ հո­գե­ւոր գոր­ծու­նէու­թեան մա­սին։

Ու­րեմն «Աս­տու­ծոյ գո­յու­թիւն»ն ալ փոր­ձա­ռա­կան գի­տու­թիւն­նե­րու բա­նա­ձե­ւե­րէ ան­դին է։

Բայց Աս­տուած մարդ­կա­յին փոր­ձա­ռու­թե­նէն դուրս չէ՛, քա­նի որ տրա­մա­բա­նա­կան մտա­ծու­մով կա­րե­լի է հաս­նիլ Ա­նոր գո­յու­թեան ճշմար­տու­թեան։

Այս ուղ­ղու­թեամբ կրօն­քի եւ գի­տու­թեան մի­ջեւ հա­կա­սու­թիւն չկայ, միայն գոր­ծե­լա­կեր­պե­րը եւ ճամ­բա­նե­րը տար­բեր են, բայց նպա­տա­կը՝ մէկ եւ նո՛յն։

Աս­տուած որ­պէս ճշմար­տու­թիւն եւ ի­մաս­տու­թիւն միշտ հիմ­նա­կան տե­ղը ու­նի թէ՛ կրօն­քի եւ թէ՛ գի­տու­թեան մէջ։ Միակ տար­բե­րու­թիւ­նը՝ Աս­տուած կրօն­քի հա­մար «սկիզբ» է, իսկ գիտ­նա­կա­նին հա­մար ա­մէն մտա­ծու­մի «վերջ»ն է։

Ուս­տի ա­մէն մարդ իր ան­հա­տա­կան-անձ­նա­կան կեան­քին մէջ կրնայ փնտռել զԱս­տուած։ Եւ այս պա­րա­գա­յին կը յայտ­նուին ճշմար­տու­թիւն­ներ ո­րոնք բա­րո­յա­կան եւ հո­գե­կան շահ մը կ՚ա­պա­հո­վեն մար­դուն, ե­թէ անդ­րա­դառ­նայ ան­շուշտ ա­նոնց։

Բայց ո­մանք չեն ու­զեր անդ­րա­դառ­նալ ճշմար­տու­թիւն­նե­րու, քա­նի որ գի­տեն, թէ պի­տի փո­խուի ի­րենց կեան­քի ըն­թաց­քը այդ ճշմար­տու­թիւն­նե­րով։

Այս փո­փո­խու­թիւն­նե­րու կա­րե­ւո­րա­գոյնն է՝ սէ­րը։ Ար­դա­րեւ, ով որ կը սի­րէ, գի­տէ սի­րել եւ կը ճանչ­նայ սի­րոյ ար­ժէ­քը, ան ա­ւե­լին կը տես­նէ, ա­ւե­լին կը ճանչ­նայ, ա­ւե­լի կը մօ­տե­նայ ճշմար­տու­թեան։

Ան­շուշտ խնդրա­կան է. նախ ճանչ­նալ, եւ յե­տոյ սի­րե՞լ, թէ նախ սի­րել եւ յե­տոյ ճանչ­նալ։ Բայց կեան­քի ընդ­հա­նուր փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ցոյց կու տայ, թէ այն որ կը ճանչ­նայ՝ կը սի­րէ նաեւ։

Սի­րե­լու կը յա­ջոր­դէ քննե­լը։

Ուս­տի ո՛չ մէկ բան պէտք է դա­տել իր ար­տա­քին տես­քով, եւ ոչ ալ միայն իր գոր­ծա­ծու­թեան ար­ժէ­քով։ Ո­րե­ւէ ի­րի կամ ի­րո­ղու­թեան ներ­քի­նը եւ ար­տա­քի­նը տար­բեր է, տար­բեր է նաեւ զա­նոնք դի­տող տե­սան­կիւ­նը։ Զա­նա­զան տե­սան­կիւն­նե­րէ դի­տե­լով ո­րե­ւէ իր կամ ի­րո­ղու­թիւն՝ նոյն ի­րը կամ ի­րո­ղու­թիւ­նը կա­րե­լի է տես­նել բո­լո­րո­վին տար­բեր հան­գա­ման­քով եւ կամ տար­բեր նկա­րագ­րով։

Մար­դուս աչ­քը կը կազ­մուի մօր ար­գան­դին մթու­թեան մէջ. բայց մու­թին մէջ աչ­քը չու­նի ո­րե­ւէ պաշ­տօն կամ գոր­ծու­նէու­թիւն, քա­նի որ տես­նե­լու հա­մար «լո՛յս» պէտք է, եւ մու­թին մէջ կը պակ­սի լոյ­սը։ Այս առ­թիւ Այնշ­թայ­նի խօս­քը ի­մաս­տա­լից է. «Բո­լոր խո­րը քննող բնա­գէտ­ներ կ՚ու­նե­նան կրօ­նա­կան զգա­ցում»։

­Պէտք է ըն­դու­նիլ, թէ ճշմար­տու­թիւնն ալ տես­նե­լու հա­մար հո­գե­ւոր աչ­քե­րու, հո­գե­ւոր լոյ­սի պա­հանջ­քը կը զգայ մարդ։ Մա­կե­րե­սա­յին քննու­թիւ­նը միայն ար­տա­քի­նը ցոյց կու տայ, բայց խո­րը տես­նե­լու հա­մար պայ­մա՛ն է հո­գե­ւոր լոյ­սով դի­տել ո­րե­ւէ ի­րո­ղու­թիւն։

Ան­հա­սա­նե­լի, ա­նըմբռ­նե­լի եւ ան­սահ­ման տիե­զեր­քի մը մէջ մար­դուս կը յայտ­նուի «ան­սահ­ման միտք» մը, ա­նըմբռ­նե­լի ի­մաս­տու­թիւն մը։

Եւ ա­հա­ւա­սիկ, ա­մէն բա­նի սկիզ­բը՝ սէ­րը, ան­սահ­ման եւ ա­նըմբռ­նե­լի ի­մաս­տու­թիւ­նը կը կո­չենք Աս­տուած, այն Ան­ձը՝ որ ա­մե­նա­տես է, ա­մե­նա­կա­րող, ա­մե­նա­գէտ, ան­սահ­ման եւ ան­հա­սա­նե­լի, Ան՝ որ ա­մե­նաս­տեղծ է, նա­խախ­նամ, ա­մէ­նու­րեք եւ ան­ժա­մա­նակ, Ան Աս­տուած է՝ անս­կիզբ, ան­վերջ, ա­նայ­լայ­լե­լի եւ մշտնջե­նա­ւո՛ր…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Նո­յեմ­բեր 11, 2016, Իս­թան­պուլ