ՄԱ­ՂԱ­ՔԻԱ ԱՐ­ՔԵՊՍ. ՕՐ­ՄԱ­ՆԵԱ­ՆԻ «ԽՈՀՔ ԵՒ ԽՕՍՔ»ԷՆ ՀԱ­ՏՈ­ՒԱԾ­ՆԵՐ - Բ -

Ստո­րեւ կը շա­րու­նա­կենք Մա­ղա­քիա Ար­քեպս. Օր­մա­նեա­նի «Խոհք Եւ Խօսք»ի ԾԷ հա­տուա­ծը ներ­կա­յաց­նել։

«… Այդ խնդրան­քը յատ­կա­պէս կրկնած եմ ոս­տի­կա­նա­կան եւ դա­տա­կան պաշ­տօ­նեա­նե­րուն, եւ թա­խան­ձա­գին ա­ղա­չա­նօք յանձ­նա­րա­րած եմ Կայ­սեր կող­մա­նէ յղուած թիկ­նա­պահ գնդա­պե­տին։ Եւ ու­րախ եմ յայ­տա­րա­րել որ խնդրանքս յար­գուե­ցաւ, եւ չորս գոր­ծա­դիր­նե­րէն զատ ու­րիշ­ներ չմե­ղադ­րուե­ցան, եւ քա­նի մը ա­ռե­րե­ւոյթ կաս­կա­ծով ձեր­բա­կա­լեալ­ներ շու­տով ար­ձա­կուե­ցան։ Իսկ գոր­ծին իս­կու­թեան մա­սին, -Դրօ­շակ- լրա­գի­րը, փոր­ձին ան­հա­տա­կան նա­խա­ձեռ­նու­թե­նէ տպա­ւո­րուած ա­րար­քի ար­դիւնք, եւ կու­սակ­ցու­թեան ա­նոր մէջ մաս­նակ­ցու­թե­նէ օ­տար ե­ղած ըլ­լա­լը հրա­տա­րա­կեց, թէ­պէտ ո՛չ ոք յայ­տա­րա­րու­թեան ան­կեղ­ծու­թեա­նը հա­ւա­տաց։

«Մա­հա­փոր­ձին ե­րե­կո­յին իսկ նոր սպառ­նա­կան նա­մակ մը տու­նը կը տա­րուէր, զոր միւս առ­տուն կը կար­դա­յի, թէ՝ ինք­զինքդ ա­զա­տած մի՛ կար­ծեր, կեանքդ ա­պա­հով չէ՛։

«Ըն­տա­նե­կան շրջա­նա­կի մէջ ալ անհ­նար էր որ գոր­ծը մեծ յու­զում չպատ­ճա­ռէր, եւ Եւ­գի­նէ ու Ա­գա­պի քոյ­րերս եւ ազ­գա­կան ու ազ­գա­կից­նե­րէ շա­տեր, հա­կա­ռակ բքա­բեր ձիւ­նին եւ փո­խադ­րու­թեան դժուա­րու­թեանց, հետզ­հե­տէ Գում­գա­բու սկսան հաս­նիլ, ան­ձամբ տես­նե­լու եւ ստու­գու­թեամբ տե­ղե­կա­նա­լու հա­մար. քե­ռայրս Միհ­րան Տէր-Ներ­սէ­սեան Ե­գիպ­տոս կը գտնուէր, իսկ եղ­բայրս բժիշկ Կո­մի­տաս Օր­մա­նեան կը յա­ճա­խէր եղ­բայ­րա­կան զգաց­մանց եւ բժկա­կան խնա­մոց հա­ւա­սա­րա­պէս յա­գուրդ տա­լու հա­մար։ Ազ­գայ­նոց այ­ցե­լու­թիւն­նե­րը ան­թիւ ան­հա­մար էին, ա­մէն դա­սա­կար­գէ եւ ա­մէն աս­տի­ճա­նէ, մա­նա­ւանդ Ծնուն­դի երկ­րորդ օ­րը, որ պաշ­տօ­նա­կան շնոր­հա­ւո­րու­թեանց օրն է, եւ ազ­գա­յին­ներ խուռն ե­կած էին մա­հա­փոր­ձէն ա­զա­տու­թեան խնդակ­ցու­թիւն ալ յայտ­նե­լու։

«Ու­րիշ ազ­գաց պատ­րիարք­ներն ալ ի­րենց խնդակ­ցու­թիւ­նը յայտ­նող խնդակ­ցա­կան ող­ջոյն­նե­րը հա­սու­ցին պա­տուա­դիր պա­տուի­րա­կու­թիւն­նե­րով։

«Գրաքն­նու­թիւ­նը ար­գի­լած էր ե­ղե­լու­թիւ­նը լրա­գիր­նե­րու մէջ պատ­մել, եւ խմբագ­րու­թիւն­ներ կը գո­հա­նա­յին շա­րու­նակ շա­բաթ մը պատ­րիար­քա­րան այ­ցե­լող­նե­րու եր­կար ցու­ցակ­ներ հրա­տա­րա­կե­լով, հան­րու­թեան մտադ­րու­թիւ­նը արթնց­նե­լու հա­մար։

«Եր­կու­շաբ­թիէ Շա­բաթ պատ­րիար­քա­րան մնա­ցի, թէ՛ վէր­քին դար­մա­նին եւ թէ՛ հի­ւան­դու­թե­նէ զգու­շա­նա­լու հա­մար, որ կրնար ա­ռաջ գալ վի­րա­ւո­րուե­լու պատ­ճա­ռով եւ այ­լայ­լե­լէ։

«Վե­րեւ յի­շուած եր­կու բժիշկ­ներ եւ պա­լա­տէն նշա­նա­կուած վի­րա­բոյժ մը առ­տու եւ ե­րե­կոյ կ՚այ­ցե­լէին, թող բա­րե­կա­մա­բար ե­կող բժիշկ­նե­րը։

«Եր­բոր Շա­բաթ օր Յու­նուար 11/24-ին տուն վե­րա­դառ­նա­լու կը պատ­րաս­տուէի, թա­ղին ոս­տի­կա­նու­թեան գլխա­ւո­րը ե­կաւ հե­ծեալ­նե­րու ըն­կե­րա­նա­լը ծա­նու­ցա­նել, զոր մեր­ժե­ցի հան­րու­թե­նէն կաս­կա­ծիլ եւ վախ­նալ չցու­ցադ­րե­լու հա­մար, ի­րեն կամ­քին թող­լով՝ ե­թէ կ՚ու­զէր՝ լռին եւ ծա­ծուկ հսկո­ղու­թիւն կա­տա­րել, միայն Պօ­ղոս Սրա­պեան բա­րա­պա­նի հետ եւ բժիշ­կի մը ըն­կե­րակ­ցու­թեամբ կէս օ­րէն ետ­քը տուն ե­կայ։

«Յու­նուար 17/30-ի գի­շե­րը ա­ղեաց սաս­տիկ տագ­նապ մը ան­ցու­ցի, որ գի­շե­րա­յին բժշկա­կան խորհր­դակ­ցու­թեան պէտք զգա­լի ը­րաւ Պա­րո­նիկ Մատ­թէո­սեան ու Վահ­րամ Թոր­գո­մեան ու Կո­մի­տաս Օր­մա­նեան բժիշկ­նե­րու կող­մէ, եւ յա­ջո­ղու­թեամբ փա­կուե­ցաւ։

«Տա­կաւ կազ­դու­րուե­լով կա­րող ե­ղայ Յու­նուար 22/4 Փետ­րուա­րին նա­խա­պէս Ղա­լա­թիոյ Ս. Ա­մե­նափրկ­չին ուխ­տի իջ­նալ, եւ ան­կէ Եըլ­տը­զի ար­քու­նի­քը եր­թալ Կայ­սեր կող­մէ ցու­ցուած մտադ­րու­թեանց շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նե­լու։

«Յու­նուար 24/6 Փատ­րուա­րին, մա­հա­փոր­ձին օ­րը աշ­խա­տող­նե­րուն շքան­շան­ներ շնոր­հուե­ցան։ Յու­նուար 30/12 Փետ­րուա­րին ա­ռա­ջին ան­գամ պատ­րիար­քա­րան ե­կայ, դար­ձեալ Յու­նուար 31/13 Փետ­րուա­րին Կայս­րէն յա­տուկ տե­սակ­ցու­թեան հրա­ւի­րուե­ցայ եւ սի­րա­լիր ըն­դու­նե­լու­թիւն գտայ եւ բա­ցա­ռիկ ծա­խուց հա­մար նուէր ալ ստա­ցայ։

«Փետ­րուար 3/16-ին ե­պար­քո­սին եւ դի­ւա­նա­պե­տին եւ նա­խա­րա­րաց այ­ցե­լե­ցի։ Եւ դար­ձեալ Փետ­րուար 5/18-ին Վար­չու­թեան Ժո­ղո­վին նա­խա­գա­հե­ցի, եւ Փետ­րուար 13/26-ին ա­ռա­ջին ան­գամ քա­րոզ խօ­սե­ցայ։

«Մա­հա­փոր­ձի հե­ղի­նակ­նե­րուն դա­տը բարձ­րա­գոյն հրա­մա­նով ա­րագ ա­ւար­տե­ցաւ, եւ Յու­նուար 25/7 Փետ­րուա­րին Խա­չի­կեա­նը մա­հուան, եւ ե­րեք ձեր­բա­կա­լեալ­նե­րը եւ խոյս տուած չոր­րոր­դը ցկեանս բան­տար­կու­թեան դա­տա­պար­տուե­ցան։

«Փետ­րուար 17/2 Մար­տին վճի­ռը վճռա­բեկ ա­տեա­նէն հաս­տա­տուե­ցաւ, եւ Մարտ 8/21-ին յա­տուկ դի­մու­մով Խա­չի­կեա­նի մա­հուան նե­րու­մը ստա­ցայ, որ ցկեանս բան­տար­կու­թեան փո­խար­կուե­ցաւ։ Ար­դէն ես դա­տա­խա­զի դե­րը չէի ստանձ­նած, ար­դա­րու­թեան թող­լով իւր օ­րի­նա­կան ըն­թաց­քը վա­րել։

«Մա­հա­փոր­ձի բուն նպա­տա­կը իմ մա­հուամբս կամ գո­նէ ա­հա­բե­կեալ հրա­ժար­մամբս պատ­րիար­քա­կան ա­թո­ռը թա­փուր թո­ղուլ, ազ­գը ան­տէրն­չու­թեան մատ­նել ըլ­լա­լուն, ին­ծի նուի­րա­կան պարտք սե­պե­ցի իմ պահ­նոր­դու­թեան դե­րը չլքա­նել եւ պաշտ­պա­նո­ղա­կան պատ­նէ­շէն դա­սա­լիք չփախ­չիլ, եւ որ­պէս­զի ձա­խող մեկ­նու­թեամբ վատ դե­րե­րը ին­ծի չվե­րագ­րուի, ու­րիշ պատ­ճառ­նե­րով ալ հրա­ժա­րա­կա­նի փոր­ձը չգոր­ծա­ծե­ցի 1903-էն մին­չեւ 1906, երբ ժա­մա­նա­կի հե­ռա­ւո­րու­թիւ­նը այդ միտ­քը այ­լեւս չէր զար­թու­ցա­ներ, եւ պա­րա­գա­յին կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը այն փոր­ձին դի­մել կը թե­լադ­րէր։

«Նիւ­թե­րու կա­պակ­ցու­թեամբ անց­նիմ այդ փոր­ձը կա­տա­րել…»։

­Հոս կը վեր­ջա­նայ Մա­ղա­քիա Ար­քեպս. Օր­մա­նեա­նի «Խոհք Եւ Խօսք»ին ԾԷ հա­տուա­ծը, որ ի­րա­պէս ան­ցեա­լի շատ հե­տաքրք­րա­կան մէկ ի­րա­դար­ձու­թեան կը վկա­յէ։ Ար­դա­րեւ, ան­ցեա­լի մա­սին ի­րա­պէ՛ս շա­հե­կան տե­ղե­կու­թիւն­ներ կը քա­ղենք՝ ուղ­ղա­կի՛, ան­ձէ մը, որ ապ­րած է այդ պա­հե­րը, այդ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը։

Այս ծա­նօ­թու­թիւն­նե­րը ար­ժէ՛ք կը ներ­կա­յաց­նեն, եւ մա­նա­ւա՛նդ, ինչ­պէս ը­սինք, քա­նի որ ա­նոնք ար­ժա­նա­հա­ւատ անձ­նա­ւո­րու­թեան մը վկա­յու­թիւն­ներն են։

Ու­րիշ ա­ռիթ­նե­րով ալ ը­սինք, մարդ ե­թէ կ՚ու­զէ ներ­կան՝ ներ­կա­յի ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը ճշդու­թեամբ եւ լա՛ւ հասկ­նալ, անհ­րա­ժե՛շտ է որ ան­ցեա­լը ու­սում­նա­սի­րէ կա­րե­լի չա­փով եւ բաղդ­տէ, հա­մե­մա­տէ, հասկ­նայ եւ ըստ այնմ եզ­րա­կա­ցու­թեան հաս­նի։ Ուս­տի եւ լոկ ներ­կան ապ­րե­լով կա­րե­լի չէ՛ ո­րոշ եւ յայտ­նի տես­նել ի­րա­կա­նու­թիւ­նը՝ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը եւ հասկ­նալ ա­նոնց նպա­տա­կը եւ մա­նա­ւանդ ի­մաս­տը։

Փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ցոյց տուած է, թէ ան­ցեա­լը դա­սե­րով լե­ցուն «դպրո՛ց» մըն է բո­լոր ա­նոնց հա­մար որ կեան­քը կ՚ապ­րին գի­տակ­ցա­բար…։

Ու­րեմն, Մա­ղա­քիա Ար­քեպս. Օր­մա­նեա­նի ան­ձին մէջ կա­րե­լի է տես­նել. «նե­րո­ղա­միտ մարդ»ը, իս­կա­կան ի­մաս­տով «մար­դա­սէր մարդ»ը, նե­րո­ղամ­տու­թեան եւ մար­դա­սի­րու­թեան մարմ­նա­ցեալ տի­պա­րը, երբ ան կ՚ը­սէ. «մա­հա­փոր­ձը գոր­ծադ­րող­նե­րուն հետ ո­րե­ւէ թշնա­մա­կան կապ չու­նիմ, եւ վրէժխնդ­րու­թեան ա­ռիթ տուած չեմ…»։ Հա­պա ի՞նչ ը­սել այս վե­հանձն հո­գե­ւո­րա­կա­նին, որ յա­տուկ դի­մում կը կա­տա­րէ զինք կեան­քէն զրկել ու­զող՝ մա­հա­փորձ կա­տա­րող մէ­կուն մա­հուան վճի­ռը նե­րու­մի են­թար­կե­լով՝ նե­րու­մը կ՚ա­պա­հո­վէ եւ պա­տի­ժը ցկեանս բան­տար­կու­թեան փո­խար­կուե­լուն ա­ռիթ կու տայ։

Ո՞վ կ՚ը­նէ ա­սի­կա, ե­թէ ո՛չ Մա­ղա­քիա Ար­քեպս. Օր­մա­նեա­նի պէս տի­պա՛ր հո­գե­ւո­րա­կան մը…։

Եւ երբ այս մա­սին կը խորհր­դա­ծենք, կը յի­շենք Վիք­թոր Հիւ­կո­յի «Թշուառ­նե­րը» վէ­պին՝ «Les Misérables»ի ե­րե­ւա­կա­յա­ծին յայտ­նի նա­կա­րա­գի­րը՝ «Monseigneur Bienvenu» սրբա­բան հո­գե­ւո­րա­կա­նի օ­րի­նա­կը։

Ար­դա­րեւ, նե­րո­ղամ­տու­թեան, մար­դա­սի­րու­թեան հետ «ա­նո­խա­կա՛լ», «վե­հա՛նձն» եւ «անվ­րէժխն­դի՛ր» անձ­նա­ւո­րու­թեան «ազ­նիւ տի­պար»ը ցոյց կու տայ «Monseigneur Bienvenu» ե­պիս­կո­պո­սը, եւ նո՛յն­պէս Մա­ղա­քիա Ար­քեպս. Օր­մա­նեա­նը։

Ուս­տի ազ­նուու­թեան, ա­ռա­քի­նու­թեան եւ ի­րա՛ւ հո­գե­ւո­րա­կա­նի մայր օ­րի­նակ­ներն են ա­նոնք՝ մի՛ն ե­րե­ւա­կա­յա­կան, մտա­ցա­ծին օ­րի­նակ մը, միւ­սը՝ ի­րա­կան նկա­րա­գիր մը, ապ­րող ա­ռա­քի­նու­թեան կեն­դա­նի տի­պար մը՝ մե՛ր Մա­ղա­քիա Ար­քեպս. Օր­մա­նեա­նը։

Ե­րա­նի՜ մե­զի որ մեր ե­կե­ղե­ցա­կան պատ­մու­թիւ­նը ու­նե­ցէր է՝ Մա­ղա­քիա Ար­քեպս. Օր­մա­նեա­նը…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յու­լիս 2, 2016, Իս­թան­պուլ