ԻՆՉՔԸ ՄԵՐԺԵԼՈՒ ՎԵՀՈՒԹԻՒՆԸ

Մարդ ա­րա­րա­ծը մարմ­նա­ւոր էակ մըն է եւ իր մարմ­նա­կան-նիւ­թա­կան էու­թիւ­նը գո­յա­պահ­պա­նե­լու եւ կա­րե­նալ գո­յա­տե­ւու­թիւ­նը ա­պա­հո­վե­լու հա­մար բնա­կան է, որ նիւ­թա­կան օգ­նու­թեան պա­հանջ­քը զգայ։ Նիւ­թա­կա­նը՝ նիւ­թե­ղէն, թանձ­րա­ցեալ օ­ժան­դակ­նե­րու մի­ջո­ցով է, որ կրնայ տե­ւա­կանց­նել իր մարմ­նա­կան բնու­թիւ­նը։ Այս ի­մաս­տով մարդ սնունդ կ՚առ­նէ եւ հա­գուստ կը գոր­ծա­ծէ, տուն-բնա­կա­րան կը շի­նէ եւ կը հանգ­չի, մարմ­նին վե­րա­նո­րոգ­ման մի­ջոց­ներ կը փնտռէ։ Եւ այս բո­լո­րը բնա­կան են եւ պա­հանջք։ Բայց ինչ­պէս ա­մէն մար­զի մէջ, հոս ալ «չա­փա­ւո­րու­թիւն»ը կա­րե­ւոր դեր մը կը խա­ղայ, քա­նի որ չա­փա­զան­ցու­թիւ­նը ո՛չ թէ օ­գուտ, այլ մա­նա­ւանդ վնաս կը պատ­ճա­ռէ։

Երբ հար­ցը «չա­փա­ւո­րու­թիւն» է՝ կը յի­շենք դար­ձեալ ժո­ղովր­դա­կան ի­մաս­տու­թեան հրա­շա­լի ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը, որ կ՚ը­սէ. «Չա­փա­ւո­րու­թիւ­նը կէս աս­տուած է՛»։­

Եւ ա­հա­ւա­սիկ այս կէ­տին կա­րե­ւո­րու­թիւն կը ստա­նայ. ինչ­քը՝ ստա­ցուած­քը մեր­ժե­լու, ան­կա­րե­ւոր նկա­տե­լու, կա­րե­ւո­րու­թիւն չըն­ծա­յե­լու նիւ­թին, զա­նոնք ըն­դու­նե­լով միայն «մի­ջոց» եւ ո՛չ թէ՝ «նպա­տակ»։­

Եւ երբ մարդ չա­փա­ւոր կեր­պով կը տնտե­սէ իր մարմ­նա­կան պա­հանջ­քի կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը, ա­պա կրնայ ու­շադ­րու­թիւն դարձ­նել հո­գե­ւոր ար­ժէք­նե­րու։

Երբ կը խօ­սինք ինչ­քը, ստա­ցուած­քը մեր­ժե­լու մա­սին, կը մտա­բե­րենք Ե­ղի­շէ պատ­մի­չի Ղե­ւոն­դեանց քա­հա­նա­նե­րու հա­մար սա խօս­քե­րը.

«Ըն­չա­տեացք էին իբ­րեւ զան­կա­րօտս.

«Սրբա­սէրք էին իբ­րեւ զան­մար­մինս.

«Ա­նա­չառք էին իբ­րեւ զար­դա­րա­դատն.

«Ա­ներ­կիւղք էին իբ­րեւ զան­մահս»։­

Ար­դա­րեւ, մարդ, ինչ­պէս յա­ճախ կը կրկնենք, մար­մին ե՛ւ հո­գի ե՛ւ միտք, այս ե­րեք ար­ժէք­նե­րու բա­ղադ­րու­թիւնն է, այս ե­րեք ար­ժէք­նե­րէ կազ­մուած է։ Եւ մարդ, ամ­բողջ եւ կա­տա­րեալ է այն հա­մե­մա­տու­թեամբ, որ կրնայ հա­ւա­սա­րակշ­ռել եւ ներ­դաշ­նա­կել իր մէջ այս ե­րեք ար­ժէ­քը։ Եւ ու­րեմն այն մար­դը՝ որ մարմ­նին, հո­գիին եւ մտքին պա­հանջք­նե­րուն, ըստ ա­նոնց կա­րե­ւո­րու­թեան հա­ւա­սա­րա­պէս հո­գա­ծու­թիւն եւ խնամք ցոյց կու տայ, այդ մար­դը կա­տա­րե­լա­գոր­ծու­թեան ճամ­բուն վրայ ի­րա­պէ՛ս հաս­տատ քայ­լեր կ՚առ­նէ եւ կը յա­ռա­ջա­նայ դէ­պի կա­տա­րե­լու­թիւն՝ ո­րուն կո­չուած է։

Բայց կարգ մը պա­րա­գա­նե­րու՝ կրնայ մար­մին ե՛ւ հո­գի ե՛ւ միտք եր­րոր­դու­թեան հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւ­նը խախ­տիլ մէ­կուն կամ միւ­սին ի նպաստ։

Զոր օ­րի­նակ, «հո­գե­ւո­րա­կան» ա­նուան­ման կ՚ար­ժա­նա­նան ա­նոնք՝ որ նիւթ-հո­գե­ւոր հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւ­նը կը խախ­տեն ի նպաստ հո­գե­կան ի­րո­ղու­թեան եւ ին­չո՞ւ չէ՝ մտա­ւոր էու­թեա՛ն։ Կան ու­րեմն պա­րա­գա­ներ, ուր նե­րե­լի է ա­ւե­լի կա­րե­ւո­րու­թիւն ըն­ծա­յել մէ­կուն կամ միւ­սին այդ հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թեան մէջ։

Խնդի­րը իր կրած եւ ար­ժա­նա­ցած դիր­քին ու աս­տի­ճա­նին հա­մե­մատ շար­ժե­լու հարց մըն է։ Եւ ան­շուշտ դար­ձեալ կու գանք «ան­կեղ­ծու­թեան» կա­րե­ւո­րու­թեան, այ­սինքն՝ ըլ­լալ ա՛յն­պէս՝ ինչ­պէս որ է՛ մարդ եւ կամ ներ­քի­նը եւ ար­տա­քի­նը հա­մըն­թաց ըլ­լալ, հա­մա­պա­տաս­խան ի­րա­րո՛ւ։

Ու­րեմն, «հո­գե­ւո­րա­կան» կո­չու­մը, ինք­նին կը մատ­նան­շէ ա­նոր կե­ցուած­քը, դիր­քը «նիւ­թա­կան»ի նկատ­մամբ։ Հո­գե­ւո­րա­կա­նը՝ հո­գիի նկատ­մամբ ա­ւե­լի հե­տաքր­քիր անձն է։ Բայց Ե­ղի­շէ պատ­մի­չի գոր­ծա­ծած «ըն­չա­տեաց» բա­ռը չի նշա­նա­կեր բո­լո­րո­վին հե­ռու ըլ­լալ նիւ­թէն, քա­նի որ ան պա­հանջք մըն է մարմ­նա­ւոր մար­դուն հա­մար եւ ա­ռանց մար­մի­նի ալ մարդ չ՚ապ­րիր այս աշ­խար­հի վրայ։ Ու­րեմն «ըն­չա­տեաց»ը՝ այ­սինքն ինչ­քը, նիւ­թա­կա­նը ա­տել՝ ա­նոր ա­ռաջ­նա­կարգ կա­րե­ւո­րու­թիւն չըն­ծա­յել, նիւ­թը, նիւ­թա­կա­նը գոր­ծա­ծել, օգ­տա­գոր­ծել որ­պէս մի­ջոց եւ ոչ թէ որ­պէս նպա­տակ։

Ար­դա­րեւ ծա­կաչք չըլ­լայ՝ ան­յագ, այլ աչ­քը կուշտ, չա­փա­ւոր, պար­կեշտ եւ ազ­նիւ, ի­րեն պէտք ե­ղա­ծին չա­փը գիտ­նա­լով, նիւ­թա­կա­նը եւ հո­գե­ւո­րը լաւ տնտե­սել, նիւ­թա­կա­նը նա­խա­մե­ծար չսե­պել. ա­հա­ւա­սիկ ինչ­քը, նիւ­թա­կա­նը մեր­ժել այս կը նշա­նա­կէ, քա­նի որ նիւ­թե­ղէ­նը բո­լո­րո­վին ու­րա­նալ մարմ­նա­ւոր էակ՝ մար­դուն հա­մար ան­կա­րե­լի է եւ ա­նի­մա՛ստ։

Հո­գե­ւո­րա­կա­նը՝ հո­գե­ւոր ար­ժէք­նե­րու ա­ւե­լի շատ ար­ժէք տուող եւ նիւ­թա­պաշտ չե­ղող անձն է։ Ար­դէն ըստ Ա­ւե­տա­րա­նի «եր­կու տի­րոջ ծա­ռա­լել ան­կա­րե­լի է» եւ մարդ մէ­կը կամ միւ­սը ընտ­րե­լու է։ Իսկ այն­պէս ե­րե­ւիլ եւ ե­րեւ­ցա­ծին պէս չըլ­լալ՝ կեղ­ծա­ւո­րու­թիւն է՝ եր­կե­րե­սու­թիւն, մար­դոց հան­դէպ խա­բէու­թիւն եւ ի վեր­ջոյ ինք­նա­խա­բէու­թիւն, որ մար­դուս ար­ժա­նի­քը կը նսե­մաց­նէ եւ ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւ­նը կը վի­րա­ւո­րէ։

Ուս­տի հո­գե­ւո­րա­կա­նու­թիւ­նը հիմ­նուած է կա­մա­ւոր աղ­քա­տու­թեան վրայ։ Այս պատ­ճա­ռով, նիւ­թա­պաշտ հո­գե­ւո­րա­կա­նը ան­հա­ճոյ կը դառ­նայ Աս­տու­ծոյ աչ­քին եւ կը կորսնց­նէ իր ար­ժա­նի­քը, նաեւ հա­ւա­տա­ցեալ­նե­րու աչ­քին եւ եր­բեք վստա­հու­թիւն չի ներշն­չեր։ Դար­ձեալ ա­ւե­տա­րա­նա­կան պատ­գամ է, թէ՝ մշա­կը ար­ժա­նի է իր վար­ձին. ա­պա ու­րեմն յա­տուկ մտա­հո­գու­թեան ա­ռար­կայ պէտք չէ՛ ըլ­լայ հո­գե­ւո­րա­կա­նի նիւ­թա­կա­նի բնա­կան պա­հանջ­քը, միա՛յն հո­գա­լու է իր մարմ­նին պէտք ե­ղա­ծը՝ չա­փա­ւոր եւ պատ­շաճ կեր­պով։ Այս ի­մաս­տով նիւ­թա­պաշ­տու­թիւ­նը, ըն­չա­սի­րու­թիւ­նը եւ ա­գա­հու­թիւ­նը բո­լո­րո­վին կը հա­կադ­րեն, ներ­հակ են հո­գե­ւո­րա­կա­նու­թեան։

Հո­գե­ւո­րա­կա­նը իր ծա­ռա­յու­թիւ­նը պէտք է ըն­դու­նի պար­զա­պէս «հո­գե­ւոր ծա­ռա­յու­թիւն»՝ աշ­խա­տու­թիւն մը՝ ուր նա­խա­պա­տիւ կը հա­մա­րուի հան­րա­յին բա­րի­քը, օգ­տա­կա­րու­թիւ­նը, շա­հը, ուր երկ­րոր­դա­կան է անձ­նա­կան պա­հանջ­քի գո­հա­ցու­մը։ Եւ ա­սի­կա կը նշա­նա­կէ՝ զո­հո­ղու­թիւն, նուի­րում, անձ­նուի­րում եւ մա­նա­ւանդ ան­ձու­րա­ցու­թիւն։ Ար­դա­րեւ ա­մէն հան­րա­յին ծա­ռա­յու­թիւն­նե­րու ա­ռաջ­նա­կարգ նպա­տակն է՝ ժո­ղո­վուր­դը՝ հան­րու­թիւ­նը, հան­րա­յին օ­գու­տը, բա­րի­քը՝ ուր անձ­նա­կան ո­րե­ւէ ակն­կա­լու­թիւն եր­բեք տեղ չու­նի՛։

Ան­շուշտ երբ կը խօ­սինք «հո­գե­ւո­րա­կան» կո­չու­մին մա­սին, երբ կը մատ­նան­շենք մարմ­նա­կան պա­հանջ­քի գո­հա­ցու­մին յե­տաձգ­ման անհ­րա­ժեշ­տու­թեան՝ իր երկ­րոր­դա­կան դիր­քին՝ նկատ­մամբ հո­գե­ւոր պա­հանջ­նե­րուն, պէտք չէ՛ ան­տե­սել նաեւ «մտա­­ւոր»ը՝ քա­նի որ ան ալ լրա­ցու­ցիչ դեր մը կը խա­ղայ հո­գե­ւո­րին կից՝ այս աշ­խար­հի վրայ, մար­դուս կեան­քին մէջ։ Եւ այս իսկ պատ­ճա­ռով է որ կ՚ը­սուի, թէ՝ ա­մէն հո­գե­ւո­րա­կան մա­սամբ մտա­ւո­րա­կան է նաեւ, եւ փո­խա­դար­ձա­բար՝ ա­մէն մտա­ւո­րա­կան ալ մա­սամբ հո­գե­ւո­րա­կան է։ Ուս­տի հո­գիին եւ մտքին ա­ռա­ւել չա­փով կա­րե­ւո­րու­թիւն ըն­ծա­յել կը նշա­նա­կէ՝ հա­մե­մա­տա­բար երկ­րոր­դա­կան դիր­քի վրայ դա­սել մարմ­նա­կա­նը՝ նիւ­թա­կա­նը, բայց ո՛չ եր­բեք բո­լո­րո­վին ան­տե­սել եւ մեր­ժել զայն։

«Հո­գե­ւո­րա­կան» կամ «մտա­ւո­րա­կան» ըլ­լալ կամ «նիւ­թա­պաշտ» նա­խընտ­րու­թեան խնդիր մըն է, քա­նի որ նիւթ-մար­մին, հո­գի եւ միտք հա­ւա­սար ար­ժէք­ներ են եւ կը կազ­մեն ամ­բողջ մար­դը, ա­պա ու­րեմն ա­նոնք որ նիւ­թա­պաշտ են, մար­նա­ւո­րին ա­ւե­լի կա­րե­ւո­րու­թիւն կու տան՝ նիւ­թը նա­խա­մե­ծար կը սե­պեն, իսկ միւս­նե­րը՝ հո­գին եւ միտ­քը։

«Primus inter pares», այ­սինքն՝ հա­ւա­սար­նե­րու մէջ ա­ռաջ­նա­կար­գը, ո­մանց հա­մար նիւ­թա­կա­նը՝ մարմ­նա­կանն է, ո­մանց հա­մար ալ հո­գե­ւո­րը եւ մտա­ւո­րը՝ ո­րոնք իր ա­մե­նա­լայն նշա­նա­կու­թեամբ կը կո­չուին «հո­գեմ­տա­ւո­րա­կա՛ն» եւ կը ծա­ռա­յեն մարդ­կու­թեան…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մարտ 15, 2017, Իս­թան­պուլ