ՎԱՐԴԱՆ ՄԱՄԻԿՈՆԵԱՆԻ ՃԱՌԸ՝ ԱՒԱՐԱՅՐԻ ՃԱԿԱՏԱՄԱՐՏԻՆ

Վար­դա­նանց պա­տե­րազ­մը, ամ­բողջ ժո­ղո­վուր­դի մը գո­յա­պահ­պան­ման եւ գո­յա­տեւ­ման իւ­րա­յա­տուկ տի­պա՛րն է. ան, հո­գե­ւոր ա­զա­տու­թեան, մարդ­կա­յին ար­ժէք­նե­րու, մշա­կոյ­թի՝ լե­զուի, դպրու­թեան, հա­ւատ­քի պաշտ­պա­նու­թի՛ւնն է։ Ար­դա­րեւ, սխա՛լ է ա­նի­կա հասկ­նալ աշ­խար­հա­յին ար­ժէք­նե­րուն նկատ­մամբ, քա­նի որ Վան­դա­նանց ճա­կա­տա­մար­տը բո­լո­րո­վին գա­ղա­փա­րա­յին, սկզբուն­քի հո­գե­ւոր եւ մտա­ւոր ար­ժէք­նե­րու պաշտ­պա­նու­թեան, ա­զա­տու­թեան եւ ան­կա­խու­թեան ար­դար պայ­քա՛ր մըն է։

Աշ­խար­հի չա­փա­նիշ­նե­րով գնա­հա­տել՝ որ­քան սխալ, նո՛յն­քան խա­բէա­կան է, քա­նի որ այս պայ­քա­րը բո­լո­րո­վին հո­գեմ­տա­ւոր ար­ժէք­նե­րու վե­րա­բե­րեալ է։

Ար­դա­րեւ, բա­րիի նուի­րուած պա­տե­րազմ մըն է՝ հո­գե­ւոր հայ­րե­րու բա­րո­յա­կան զօ­րակ­ցու­թեամբ։

Հո­գե­ւոր ի­րա­կա­նու­թեան հաս­տատ­ման հա­մար բա­ւա­րար է յի­շել, թէ՝ Վար­դան, Սուրբ Սա­հակ Պար­թե­ւի թո՛ռն էր աղ­ջիկ զա­ւա­կին կող­մէ։ Ուս­տի պատ­մու­թիւ­նը կը վկա­յէ, թէ «Վար­դա­նանց շար­ժում»ը ի՛նչ ո­գիի մը ար­դիւնք էր, եւ ի՜նչ­պի­սի հզօր կամք եւ ինք­նա­պաշտ­պա­նա­կան, մա­նա­ւանդ հո­գե­ւոր ար­ժէք­նե­րու պաշտ­պա­նու­թեան գի­տակ­ցա­կան ուժ կը բո­վան­դա­կէր։

Եւ ամ­բողջ ժո­ղո­վուրդ մը լե­ցուած էր հո­գե­ւոր ա­զա­տու­թեան բարձ­րա­գոյն գա­ղա­փա­րով։

Բնա­կան է, որ ե­րե­ւոյթ մը, ի­րո­ղու­թիւն մը լաւ եւ շի­տակ հասկ­նա­լու կեր­պը, զայն ուղ­ղա­կի ապ­րող ան­ձե­րու վկա­յու­թեամբ լսելն է, ժո­ղովր­դա­կան ա­սոյ­թով՝ «ա­ռա­ջին բեր­նէն» մտիկ ը­նել։ Ու­րեմն, հե­տե­ւե­լով այս փոր­ձուած ձե­ւին, մեր սի­րե­լի՜ ըն­թեր­ցող բա­րե­կամ­նե­րուն կը ներ­կա­յաց­նենք Վար­դան Մա­մի­կո­նեա­նի խօս­քը՝ Ա­ւա­րայ­րի ճա­կա­տա­մար­տէն ան­մի­ջա­պէս ա­ռաջ ար­տա­սա­նուած։

ՎԱՐ­ԴԱՆ ՄԱ­ՄԻ­ԿՈ­ՆԵԱ­ՆԻ ՃԱ­ՌԸ

«Շատ պա­տե­րազմ­ներ մղած եմ, եւ դուք նաեւ ին­ծի հետ. տեղ կար, որ քա­ջա­բար յաղ­թե­ցինք թշնա­մի­նե­րուն, տեղ ալ կար, որ յաղ­թե­ցին մե­զի. բայց ա­ւե­լի շատն այն է, որ յաղ­թա­կան դուրս ե­ղած ենք եւ ո՛չ թէ յաղ­թուած։

«Բայց այս բո­լո­րը մարմ­նա­ւոր պար­ծանք էր, ո­րով­հե­տեւ ան­ցա­ւոր թա­գա­ւո­րի հրա­մա­նով կը մարտն­չէինք։ Ո՛վ որ կը փախ­չէր, վա­տա­նուն կ՚ե­րե­ւէր աշ­խար­հի մէջ եւ ա­նոնց վա­տու­թիւ­նը կ՚ըն­դու­նուէր ամ­բողջ ժո­ղո­վուր­դին կող­մէ, եւ ա­նո­ղորմ մահ կ՚ըն­դու­նէր ա­նոնց­մէ. իսկ ով որ քա­ջու­թեամբ ա­ռաջ կ՚իյ­նար, քաջ ա­նուն կը ժա­ռան­գէր եւ մե­ծա­մեծ պար­գեւ­ներ կը ստա­նար ան­ցա­ւոր եւ մահ­կա­նա­ցու թա­գա­ւոր­նե­րէն։ Եւ մեզ­մէ ա­մէն մէկս ալ ա­հա­ւա­սիկ շատ վէր­քեր ու սպի­ներ ու­նինք մեր մար­մին­նե­րուն վրայ, եւ ու­րիշ շատ քա­ջու­թիւն­ներ ալ ե­ղած են, ո­րոնց հա­մար եւ մե­ծա­մեծ պար­գեւ­ներ ստացուեր են։

«Ա­նարգ ու ա­նօ­գուտ կը հա­մա­րեմ այդ քա­ջու­թիւն­նե­րը եւ ո­չինչ բա­ներ՝ այդ բազ­մա­թիւ պար­գեւ­նե­րը, ո­րով­հե­տեւ բո­լորն ալ ոչն­չա­նա­լու դա­տա­պար­տուած են։

«Իսկ արդ՝ ե­թէ մահ­կա­նա­ցու հրա­մա­նա­տուի հա­մար այս­պի­սի քաջ գոր­ծեր կը կա­տա­րէինք, ի՛նչ­քան ա­ւե­լի եւս -պէ՛տք է կա­տա­րենք- մեր Ան­մահ Թա­գա­ւո­րին հա­մար, որ Տէ՛րն է կեն­դա­նի­նե­րու եւ մե­ռել­նե­րու եւ բո­լոր մար­դի­կը կը դա­տէ ի­րենց գոր­ծե­րուն հա­մար, ա­նոնց ար­դիւնք­նե­րուն հա­մե­մատ։ Չէ՞ որ ե­թէ խիստ շատ ապ­րե­լով ծե­րա­նանք, միեւ­նոյնն է՝ այս մար­մի­նէն պէտք է բաժ­նուինք, որ­պէս­զի մտնենք կեն­դա­նի Աս­տու­ծոյ մօտ, որ­մէ այ­լեւս պէտք չէ՛ որ բաժ­նուինք։

«Արդ, կ՚ա­ղա­չեմ ձե­զի, ո՛վ իմ քաջ նի­զա­կա­կից­ներ, մա­նա­ւանդ որ ձեզ­մէ շա­տե­րը քա­ջու­թեամբ ինձ­մէ ա­ւե­լի լաւ էք եւ հայ­րե­նա­կան գա­հի պա­տուով ա­ւե­լի բարձր. բայց երբ ձեր յօ­ժար կամ­քով զիս կար­գե­ցիք ձեզ ա­ռաջ­նորդ եւ զօ­րագ­լուխ, թող իմ խօս­քե­րը ա­խոր­ժա­լուր եւ բաղ­ձա­լի թուին մե­ծե­րուդ եւ փոք­րե­րուդ ա­կանջ­նե­րուն։ Չերկն­չինք եւ չվախ­նանք հե­թա­նոս­նե­րու բազ­մու­թե­նէն եւ ո՛չ ալ մահ­կա­նա­ցու մար­դու ահ­ռե­լի սու­րի դէմ թի­կունք­ներս դարձ­նենք, որ­պէս­զի ե­թէ Տէ­րը յաղ­թու­թիւ­նը մեր ձեռ­քը տայ, ոչն­չաց­նենք ա­նոնց զօ­րու­թիւ­նը, որ­պէս­զի բարձ­րա­նայ ճշմար­տու­թեան կող­մը, իսկ ե­թէ հա­սած է ժա­մա­նա­կը, մեր կեան­քը Սուրբ Մա­հով ա­ւար­տե­լու այս պա­տե­րազ­մի ըն­թաց­քին, ըն­դու­նինք ու­րախ սրտով, միայն թէ ա­րիու­թեան եւ քա­ջու­թեան մէջ վախ­կո­տու­թիւն չխառ­նենք։

«Մա­նա­ւանդ ես չեմ մոռ­ցած եւ կը յի­շեմ, թէ ինչ­պէս ես եւ ձեզ­մէ ո­մանք այն ժա­մա­նակ ա­նօ­րէն իշ­խա­նին պատ­ճա­ռով խա­բուե­ցանք - մո­լո­րե­ցանք, ան­պի­տան մա­նուկ տղա­յի մը նման, երբ ա­նոր ե­րե­սէն իր ան­բա­րիշտ կամ­քը կա­տա­րե­ցինք. բայց Տէ­րը Ի՛նք վկա՛յ է մե­զի, թէ ծա­ծուկ մտադ­րու­թիւն­նե­րով ինչ­պէս ան­բա­ժան մնա­ցած ենք Ան­կէ։ Ա­յո դուք ալ գի­տէք, որ հնար­ներ կը փնտռէինք ա­զա­տե­լու մեր սի­րե­լի­նե­րը, ո­րոնք մեծ նե­ղու­թիւն կը կրէին, մեծ դժուա­րու­թիւն­նե­րու մէջ էին, որ­պէս­զի ա­նոնց հետ միա­սին մար­տի մէջ մտնե­լով՝ կռուինք ա­նօ­րէն իշ­խա­նին դէմ հայ­րե­նի Աս­տուա­ծա­տուր օ­րէնք­նե­րուն հա­մար։ Եւ երբ ա­նոնց չկա­րո­ղա­ցանք ո­րե­ւէ կեր­պով օգ­նել, թող անհ­նար ըլ­լայ, որ մարմ­նա­ւոր սի­րոյ հա­մար Աս­տու­ծոյ պատ­կա­նա­ծը մար­դոց հետ փո­խա­նա­կենք։

«Իսկ արդ՝ եր­կու կամ ե­րեք կռիւ­նե­րու մէջ Ինք՝ Տէ­րը մեծ զօ­րու­թեամբ օգ­նեց մե­զի, այն­պէս որ քա­ջու­թեան ա­նու­նը ժա­ռան­գե­ցինք եւ ար­քու­նի զօր­քը չա­րա­չար հա­լա­ծե­ցինք, մո­գերն ալ ա­նո­ղորմ կեր­պով կո­տո­րե­ցինք եւ կռա­պաշ­տու­թեան պղծու­թիւ­նը քա­նի մը տե­ղե­րէն սրբե­ցինք, մաք­րե­ցինք, թա­գա­ւո­րի ա­նօ­րէն հրա­մա­նը ջնջե­ցինք - ոչն­չա­ցու­ցինք, ծո­վու խռո­վու­թիւ­նը ի­ջե­ցու­ցինք, լեռ­նա­ցած ա­լիք­նե­րը դաշ­տա­ցան, բարձ­րա­դէզ փրփու­րը սպա­ռե­ցաւ, գա­զա­նա­ցած զոյ­րոյ­թը ի վեր­ջոյ դադ­րե­ցաւ։

«Ան, որ ամ­պե­րու վրա­յէն կ՚ո­րո­տար, ընկ­ճուած՝ իր սո­վո­րա­կան բնու­թե­նէն ալ վա՛ր ի­ջաւ՝ մեզ հետ խօ­սե­լով։ Ան, որ կը կար­ծէր, թէ մենք քրիս­տո­նէու­թիւ­նը հա­գած ենք որ­պէս զգեստ, ա­հա­ւա­սիկ հի­մա մեզ չի կրնար փո­խել, ինչ­պէս մարմ­նի գոյ­նը կա­րե­լի չէ՛ փո­խել, գու­ցէ այ­լեւս չկա­րո­ղա­նան ալ փո­խել մին­չեւ վեր­ջը։

«Քա­նի որ քրիս­տո­նէու­թեան հա­ւատ­քին հի­մե­րը դրուած են ան­շարժ վէ­մի վրայ. ո՛չ թէ երկ­րի, աշ­խար­հի վրայ, այլ՝ վե­րը գտնը-ւո­ղին՝ եր­կին­քի մէջ է ա­նոր հի­մե­րը, ուր ո՛չ անձ­րեւ կը տե­ղայ, ո՛չ քա­մի­ներ կը փչէ եւ ո՛չ իսկ հե­ղեղ­ներ տե­ղի կ՚ու­նե­նայ։

«Եւ մենք ալ, թէ­պէ­տեւ մարմ­նով երկ­րի վրայ ենք, բայց հա­ւա­տով եր­կին­քի մէջ հաս­տա­տուած՝ ուր ո՛չ ոք կրնայ հաս­նիլ Քրիս­տո­սի ան­ձե­ռա­գործ շի­նուած­քին։

«Մեր ան­խախ­տե­լի Զօ­րագ­լու­խին վրայ հաս­տատ մնա­ցէ՛ք, որ եր­բեք չմոռ­նայ ձեր քա­ջա­գոր­ծու­թիւն­նե­րը։

«Ո՜վ քա­ջեր, մեծ մա­սամբ մեծ շնորհ է ա­սի­կա, որ Աս­տուած կա­տա­րեց մեր բնու­թեան մի­ջո­ցով, ո­րու մէջ եւ մե­ծա­պէս կը յայտ­նուի Աս­տու­ծոյ զօ­րու­թիւ­նը։ Քա­նի որ ու­րիշ­նե­րը կո­տո­րե­լով, պար­տու­թեան մատ­նե­լով աս­տուա­ծա­յին օ­րէնք­նե­րու հա­մար մե­զի պար­ծանք ժա­ռան­գե­ցինք, եւ մեր ժո­ղո­վուր­դին քաջ ա­նու­նը Ե­կե­ղե­ցիին թո­ղու­ցինք, եւ վարձ­քի ակն­կա­լու­թիւ­նը Տի­րոջ­մէ ըլ­լա­լը ըն­դու­նե­ցինք, ինչ որ պա­հուած է մեզ­մէ ա­մէն մէ­կուն հա­մար՝ իր սրտի յօ­ժա­րու­թեան, կա­մա­ւո­րու­թեան եւ կա­տա­րած գոր­ծե­րուն հա­մե­մատ, որ­քան ա­ւե­լի եւս, ե­թէ մենք մեռ­նինք մեր Տէր Յի­սուս Քրի­ս­տո­սի փա­ռա­ւոր վկա­յու­թեա­նը հա­մար, որ նոյ­նիսկ երկ­նա­ւոր հրեշ­տակ­նե­րը կը ցան­կան, ե­թէ կա­րե­լի ըլ­լար։ Եւ քա­նի որ այս պար­գեւ­նե­րը բո­լո­րին չի պատ­շա­ճիր, այլ ա­նոնց՝ ո­րոնց հա­մար պատ­րաս­տած է Տէ­րը, եւ մե­զի ալ պա­տա­հե­ցաւ ո՛չ թէ մեր ար­դար գոր­ծե­րուն հա­մար, այլ ան­նա­խանձ Պար­գե­ւա­տուին կող­մէ, ինչ­պէս որ կ՚ը­սէ Սուրբ Կտա­կա­րա­նի խօս­քը, թէ՝ ուր ա­ւե­լի մեղք կը գոր­ծուի, հոն կ՚ա­ւել­նայ Աս­տու­ծոյ շնորհ­նե­րը։

«Եւ շատ յար­մար կը թուի այս պատ­գա­մը մե­զի, ինչ­պէս որ մեծ մա­սամբ ամ­բա­րիշտ ե­րե­ւե­ցանք մար­դոց, կրկնա­պա­տիկ չա­փով ար­դա­րա­ցած եւ ի­րա­ւա­ցի կ՚ե­րե­ւինք մար­դոց եւ հրեշ­տակ­նե­րուն եւ բո­լո­րին Հօ­րը։ Քա­նի որ ո՛չ թէ այն օ­րը, երբ մար­դիկ լսե­ցին մեր ամ­բա­րիշտ, ա­նօ­րէն գոր­ծը, շատ ար­ցունք թա­փուե­ցաւ Սուրբ Ե­կե­ղե­ցիին մէջ, եւ ա՛լ ա­ւե­լի շատ՝ մեր սի­րե­լի­նե­րուն մէջ։ Մին­չեւ իսկ մեր ըն­կեր­նե­րը զայ­րա­ցած՝ սու­րով կը սպառ­նա­յին մե­զի եւ կ՚ու­զէին դառն մա­հով պատ­ժել մեզ, եւ մեր ծա­ռա­նե­րը խրտչած կը փախ­չէին մեզ­մէ։ Հե­ռա­ւոր մար­դիկ ալ, ո­րոնք լսած էին մեր քրիս­տո­նէա­կան ա­նու­նը, տե­ղեակ չըլ­լա­լով մեր մտադ­րու­թիւն­նե­րուն, կ՚ող­բա­յին եւ ան­դա­դար կը սգա­յին մե­զի հա­մար եւ ան­գի­տու­թեամբ շատ ա­նար­գա­կան եւ նուաս­տա­ցու­ցիչ բա­ներ կը խօ­սէին մեր մա­սին։

«Եւ ի՛նչ որ ա­մե­նէն կա­րե­ւո­րը եւ մեծն է, ը­սեմ.- ո՛չ միայն մար­դիկ երկ­րի վրայ, այ­լեւ հրեշ­տակ­նե­րը երկն­քի մէջ ի­րենց ե­րես­նե­րը դար­ձու­ցին մեզ­մէ, որ­պէս­զի տխուր դէմ­քե­րով չնա­յին մե­զի եւ չզգաց­նեն ի­րենց տրտմու­թիւ­նը։

«Եւ ա­հա ե­կած հա­սած է ժա­մա­նա­կը, որ ա­մէն աղ­տոտ կո­չուած բան հե­ռաց­նենք մեզ­մէ։ Այն ժա­մա­նակ իբ­րեւ վշտա­լից սգա­ւոր մը՝ հո­գիով ու մար­մի­նով տրտմած էինք, իսկ այ­սօր թէ՛ հո­գիով եւ թէ՛ մարմ­նով զուար­թա­ցած ու զգաս­տա­ցած՝ ընդ­հան­րա­պէս խե­լա­միտ դար­ձած ենք, քա­նի որ բա­րե­րար Տէ­րը կը տես­նենք որ­պէս ա­ռաջ­նորդ մե­զի. մեր Զօ­րա­վա­րը մարդ չէ՛, այլ բո­լոր մար­տի­րոս­նե­րու Զօ­րագ­լու­խը։

«Վա­խը թե­րա­հա­ւա­տու­թեան նշան է. թե­րա­հա­ւա­տու­թիւ­նը մենք հին ժա­մա­նակ­նե­րէն մեր­ժած, հե­ռա­ցու­ցած ենք մեզ­մէ, ա­նոր հետ թող վա՛խն ալ փախ­չի մեր միտ­քե­րէն եւ խոր­հուրդ­նե­րէն»։­

Ա­հա­ւա­սիկ, Վար­դան Մա­մի­կո­նեա­նի խօս­քե­րը՝ ո­րոնք լա­ւա­գոյն կեր­պով կը բա­ցատ­րեն «Վար­դա­նանց շար­ժում»ին պատ­մա­կան-ըն­կե­րա­յին պատ­ճառ­նե­րը, նպա­տակն ու ի­մաս­տը։ Ար­դա­րեւ, կեան­քի մէջ, ինչ­պէս ա­մէն յաղ­թա­նակ լման յաղ­թու­թիւն չէ՛, ա­մէն պար­տու­թիւն ալ չի նշա­նա­կեր դա­տը կորսնց­նել։ Եր­բեմն մարդ ինք­զինք շա­հած կը կար­ծէ, բայց կը կորսնց­նէ, եւ փո­խա­դար­ձա­բար՝ կորսն­ցու­ցած կը կար­ծէ եւ կը շա­հի՛…։

Սկզբնաղ­բիւր.-

- Ե­ղի­շէ պատ­միչ (410-475), «Վասն Վար­դա­նայ եւ Հա­յոց Պա­տե­րազ­մի»։

- Ղա­զար Փար­պե­ցի (442-Ե. դար) «Պատ­մու­թիւն Հա­յոց», «Թուղթ առ Վա­հան Մա­մի­կո­նեա­նի» եր­կեր։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Փետ­րուար 15, 2017, Իս­թան­պուլ