Օ­ԴԸ ՏԱ՛Ք Է ԵՒ ՄԻՏ­ՔԸ՝ Ա­ՄՈՒԼ

Թե­րեւս անձ­նա­կան տկա­րու­թիւն մըն է՝ երբ օ­դը տաք է, միտքս կ՚ամ­լա­նայ, գո­նէ ա­ւե­լի դան­դաղ կ՚աշ­խա­տի քան գաղջ կամ պաղ օ­դի մը։

Թէեւ «անձ­նա­կան տկա­րու­թիւն» հա­մա­րե­ցի այս ե­րե­ւոյ­թը, բայց նկա­տե­ցի, որ ամ­բողջ բնու­թիւ­նը՝ ա­նա­սուն կեն­դա­նի­ներ եւ բոյ­սեր ալ կ՚ազ­դուին տաք օ­դէն եւ կը փո­խուի ի­րենց ընդ­հա­նուր կեան­քը եւ ե­րե­ւոյ­թը։ Ու­րեմն, կա­րե­լի՞ է ը­սել, թէ՝ տա­քէն ազ­դուիլ «բնա­կան» է եւ բո­վան­դակ կեն­դա­նի՝ ապ­րող էակ­նե­րու աշ­խար­հին վրայ ազ­դե­ցու­թիւն ցոյց տուող ե­րե­ւոյթ մը։

Ինչ­պէս որ ալ մեկ­նենք ի­րո­ղու­թիւ­նը, սա ի­րա­կա­նու­թի՛ւն է, որ տա­քը կ՚ազ­դէ եւ կը փո­խէ ապ­րող, կեն­դա­նի էակ­նե­րու ընդ­հա­նուր ըն­թաց­քը։

Բայց ա­սի­կա եր­բեք ծու­լու­թեան, ա­նաշ­խա­տու­թեան ար­դա­րա­ցում մը, ի­րաւ պատ­րուակ մը չի կրնար ըլ­լալ, քա­նի որ այն­պէս կամ այս­պէս կեան­քը կը շա­րու­նա­կէ իր ըն­թաց­քը եւ զայն կա­սեց­նել, դադ­րեց­նել, կեց­նել կամ խա­փա­նել կա­րե­լի չէ՛։

Ա­մէն պա­րա­գա­յի, ա­մէն պայ­մա­նի մէջ կեան­քը կը շա­րու­նա­կէ, եւ հարկ է որ շա­րու­նա­կէ։

Օ­դը տա՛ք է։ Բնու­թիւ­նը ամ­բողջ տա­քէն ազ­դուած՝ ծան­րա­շարժ է, իսկ միտ­քեր՝ բա­նա­կա­նու­թիւն, մտա­ծո­ղու­թիւն եւ դա­տո­ղու­թիւն՝ ծան­ծա­ղա­մի՛տ։ Օ­դը երբ տաք է, չկա­մու­թիւն, ծու­լու­թիւն, յու­լու­թիւն, թու­լու­թիւն եւ ա­սոնց նման բո­լոր վատ զգա­ցում­ներ, կար­ծես կը խու­ժեն ու կը գրա­ւեն, կը հրա­պու­րեն մարդ­կա­յին միտ­քը։ Եւ միտ­քը կը կորսնց­նէ իր աշ­խու­ժու­թիւ­նը, կեն­սու­նա­կու­թիւ­նը, ե­ռան­դը եւ կը վե­րա­ծուի անպ­տուղ վաս­տակ ու­նե­ցող ան­դա­մի մը…։

Օ­դը տաք է։ Պահ մը դի­տե­ցէք ձեր շուր­ջը՝ բնու­թիւ­նը՝ մար­դիկ, ա­նա­սուն կեն­դա­նի­ներ, բոյ­սեր, ամ­բողջ բնու­թիւ­նը փո­խուած եւ շուա­րած, ի­րենց ըն­թացք մը կ՚ո­րո­նէ կար­ծես։

Օ­դը տաք է։ Հո­ղը ան­կա­րող՝ գո­հաց­նե­լու ծա­րա­ւը ծա­ղիկ­նե­րու, բոյ­սե­րու։ Հո­ղը ցամ­քած՝ ա­նօ­գուտ բոյ­սե­րուն, ո­րոնց ար­մատ­նե­րը թա­ղուած, կը սպա­սեն իր ծո­ցին մէջ։ Հո­ղը յու­սալ­քուած մօր մը նման, չի կրնար հո­գալ իր­մէ խնամք սպա­սող ծա­ղի­կին, նոյ­նիսկ խո­տին։ Տա­քին պատ­ճա­ռած ե­րաշ­տը, այ­սինքն չո­րու­թիւ­նը, հո­ղին ճգնա­ժա՛մն է, որ կ՚ազ­դէ ա­մէն մէկ բոյ­սի, ծա­ղի­կի։ Կար­ծես «Լի­նե­լու եւ չլի­նե­լու» տագ­նապն է, որ այն­քան կը պա­շա­րէ ծա­ղիկ­նե­րը որ­քան մար­դի­կը։

Ար­դա­րեւ, կան բազ­մա­թիւ փոր­ձա­ռու­թիւն­ներ՝ ո­րոնք հա­սա­րա­կաց են ա­ռանց խտրու­թեան ամ­բողջ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան, ինչ­պէս եւ բնա­կա­նա­բար մարդ էա­կին, նո՛յն­պէս եւ դաշ­տե­րու ա­նա­սուն­նե­րուն, եր­կին­քի թռչուն­նե­րուն, ծո­վու ձու­կե­րուն, եւ հա­մայն բու­սա­կա­նու­թեան՝ ծա­ռե­րուն, ծա­ղիկ­նե­րուն, դա­լա­րի­քին, խո­տե­րուն։

Այն որ կեանք ու­նի, կեն­դա­նի է՝ բա­նա­ւոր կամ ան­բան, ա­սուն կամ ա­նա­սուն, շար­ժուն կամ ան­շարժ, ա­մէ­նուն ալ «կեանք»ը սկիզբ ու­նի եւ վախ­ճա՛ն, ա­մէնքն ալ կեր­պով մը գո­յու­թեան կը կո­չուին՝ կը ծնին, կ՚ապ­րին, կը ցնծան, կը խայ­տան կեն­դա­նու­թեամբ՝ կեանք կը վա­յե­լեն, եւ վեր­ջա­պէս՝ ուշ կամ կա­նուխ, կը դադ­րին «գո­յու­թե­նէ» եւ կեանք ու մա­հու խորհր­դա­ւոր ի­րո­ղու­թիւ­նը, կամ ը­սենք, բե­մադ­րու­թեան ծրագ­րուած ըն­թաց­քը կը կրկնուի այս­պէս ան­վերջ շա­րա­յա­րու­թեամբ։

Եւ կեան­քը կը թուի ըլ­լալ՝ ծնուն­դի եւ մա­հուան մի­ջեւ ժա­մա­նա­կաշր­ջան մը՝ որ որ­քան պի­տի տե­ւէ, ո՛չ ոք գի­տէ։ Այս ի­մաս­տով, կեան­քը ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան ան­ծա­նօթ, խորհր­դա­ւոր եւ ա­մե­նէն ա­ռեղ­ծուած, ան­շար­ժե­լի, հա­նե­լուկ ի­րա­կա­նու­թիւնն է։ Ան­մեկ­նե­լի՛ է ան…։

Կեանք ու մահ, եւ կամ, մահ ու կեանք. ա­նո­ղոք, դա­ժան օ­րէնքն է այս աշ­խար­հին. ա­նա­չառ, ար­դա­րա­դատ, բա­ցա­ռու­թիւն եւ զար­տու­ղու­թիւն եր­բեք չճանչ­ցող, ան­խու­սա­փե­լի՝ պար­տադ­րուած օ­րէ՛նք մը։ Մա­հը եւ կեան­քը ճշմար­տու­թիւն մըն է, ինչ­պէս նաեւ՝ ան­վի­ճե­լի, ստոյգ ա­պա­ցոյց­նե­րով ու փաս­տե­րով տիե­զեր­քին։

Կայ եւ ա­ւե­լին, սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ։

Հա­սա­րա­կաց են նաեւ այն բո­լոր պայ­ման­նե­րը՝ ո­րոնք անհ­րա­ժեշտ են կեան­քը եւ կեն­դա­նու­թիւ­նը կա­րե­լի ը­նե­լու։ Ար­դա­րեւ, ի՛նչ որ կ՚ապ­րի, պէ՛տք է որ սնա­նի։ Կեան­քին սկիզ­բը ծնունդն է, եւ սա­կայն զայն տե­ւա­կա­նաց­նո­ղը, շա­րու­նա­կու­թիւ­նը ա­պա­հո­վո­ղը՝ սննդա­ռու­թի՛ւ­նը։ Սնունդ առ­նե­լը, սնա­նի­լը անհ­րա­ժեշտ պայ­մա՛նն է գո­յա­տե­ւու­թեան՝ ա­նոր որ կեանք ու­նի, ան որ ծնուն­դի եւ մա­հուան կէ­տե­րուն մի­ջեւ կը գտնուի։

Փոր­ձե­ցէ՛ք կտրել ջու­րը եւ կե­րա­կու­րը՝ եւ ո՛չ մէկ էակ կ՚ապ­րի։ Փոր­ձե­ցէ՛ք դադ­րեց­նել սնունդ տա­լը ո­րե­ւէ կեն­դա­նի էա­կի, կը մեռ­նի՛։

Եւ ո՞ր ծա­ռը կամ ծա­ղի­կը կրնայ ապ­րիլ ա­ռանց ծծե­լու իր մօ­րը՝ հո­ղին սննդա­տու ստինք­նե­րը եւ գո­հաց­նե­լու իր ա­նօ­թու­թիւնն ու ծա­րա­ւը։

Ուս­տի մարդ­կա­յին միտքն ու հո­գին ալ ու­նին ի­րենց յա­տուկ մի­ջա­վայ­րը, ի­րենց սե­փա­կան «օ­դի որ­պի­սու­թիւն»ը եւ ա­նոնց ներ­կա­յու­թիւ­նը կը պա­հան­ջեն՝ որ­պէս­զի ա­ճին, զար­գա­նան եւ բեղմ­նա­ւո­րին։ Զոր օ­րի­նակ, գա­զան­նե­րու թաքս­տա­րա­նի մէջ՝ որ­ջի մէջ ա­ռա­քի­նու­թեան եւ ազ­նուու­թեան սեր­մեր չեն ուռ­ճա­նար։

Եւ այս բո­լոր խոր­հուրդ­նե­րը պա­հուած են կո­կո­նի մը մէջ իսկ. ծա­րա­ւէ տո­չո­րած, այ­րած մէկ վար­դի կո­կո­նը կը կա­խէ իր վի­զը յու­սա­հատ ու յու­սալ­քուած… եւ մա­հա­մերձ։

Ար­դա­րեւ մա­հը չէ՛ մար­դուն գո­յու­թեան ճա­կա­տագ­րա­կան հար­ցը։ Մար­դը պի­տի մեռ­նի ի՛նչ որ ալ ըլ­լայ, ան­խու­սա­փե­լի է ան։ Բայց ե­թէ պի­տի մեռ­նի, գո­նէ «վարդ»ի մը պէս մեռ­նի. կեան­քին ժա­ռանգ թո­ղ­­լով «սի­րոյ քա՜ղցր շունչ» մը, եւ ազ­նիւ, ա­ռա­քի­նի խոր­հուրդ­նե­րու եւ խօս­քե­րու եւ գոր­ծե­րու գե­ղեց­կու­թիւ­նը…։

Օ­դը տա՜ք է։ Տա­քը հետզ­հե­տէ կ՚ամ­լաց­նէ միտ­քը, կար­ծեմ չ՚ու­զեր գոր­ծել, աշ­խա­տիլ։ Բայց ո­մանց հա­մար մտքին ան­գոր­ծու­թիւ­նը, ա­նաշ­խա­տու­թիւ­նը, դան­դա­ղա­շա­րժու­թիւ­նը եւ անպտ­ղա­բե­րու­թեան, ա­նար­գա­սա­ւոր­ման մատ­նուի­լը՝ մա՛հն իսկ է։ Մա՛հ է, քա­նի որ գործ­նա­կան մա­հը կ՚ի­րա­կա­նա­նայ՝ շնչա­ռու­թեան, ա­րեան շրջա­գա­յու­թեան եւ վեր­ջա­պէս մտա­յին կա­րո­ղու­թեան գոր­ծառ­նու­թեան դա­դա­րու­մով։

Ա­պա ու­րեմն, երբ օ­դի տա­քը կ՚ազ­դէ եւ կ՚ընդ­մի­ջէ մտքի աշ­խա­տու­թիւ­նը, ար­դիւ­նա­ւո­րու­թիւ­նը, այդ մա­հուան մէկ հանգ­րուա­նը չէ՞։ Մնաց որ տա­քը կ՚ազ­դէ նաեւ մար­դուս շնչա­ռու­թեան եւ ա­րեան շրջա­գա­յու­թեան վրայ, եւ կը դան­դա­ղեց­նէ ամ­բողջ կեան­քի ըն­թաց­քը…։ Բայց եւ այն­պէս յոյ­սով, հա­ւատ­քով եւ սի­րով կը նա­յիմ կեան­քին՝ ե­թէ նոյ­նիսկ տա­քը նե­ղէ զիս եւ դժուա­րաց­նէ կեանքս, եւ կը խոր­հիմ միտ­քի, մտա­ծո­ղու­թեան պայ­ծա­ռու­թեան եւ յստա­կու­թեան վրայ եւ կ՚ը­սեմ. «Փա՜ռք Աս­տու­ծոյ, միտքս դեռ կը գոր­ծէ, նոյ­նիսկ այս տաք օ­դին։ Ու­շա­դի՛ր ըլ­լանք մեր միտ­քե­րուն…»։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

­Յու­նիս 25, 2016, Իս­թան­պուլ