ԹԱՐԳՄԱՆԻՉ ՎԱՐԴԱՊԵՏՆԵՐ ԵՒ «ՄԱՇՏՈՑԻ ԱՌԱՆՁՆՈՒԹԻՒՆԸ»

8 ՀՈԿՏԵՄԲԵՐ 2016, Շա­բաթ օր, Սրբոց Թարգ­ման­չաց Վար­դա­պե­տաց յի­շա­տա­կի օրն է։ Մեծ եւ նոյն­քան կա­րե­ւոր տօն մըն է, քա­նի որ երբ կը գրուի այս տո­ղե­րը, եւ այս տո­ղե­րու նման բազ­մա­թիւ գրու­թիւն­ներ, իւ­րա­քան­չիւր գրիչ որ կը շար­ժի հա­յե­րէն տող մը գրե­լու հա­մար, կը պար­տի այս օ­րուան՝ Հայ նշա­նագ­րե­րու գիւ­տին եւ Թարգ­մա­նիչ վար­դա­պետ­նե­րուն, ո­րոնք իս­կա­պէս «հրա՛շք» մը գոր­ծե­ցին եւ մշա­կոյթ մը ստեղ­ծե­ցին։

Այս առ­թիւ, դա­րե­րու ըն­թաց­քին, բազ­մա­թիւ նուի­րեալ­ներ հայ գի­րին եւ գրա­կա­նու­թեան, շա­րու­նա­կե­ցին հրա­շա­գոր­ծու­թիւ­նը, ստեղ­ծե­լով նոր «գիւտ»եր եւ զար­գաց­նե­լով հետզ­հե­տէ հայ գրա­կա­նու­թիւ­նը։ Գի­րի մշակ­ներ, մամ­լոյ մշակ­ներ, գի­րի եւ գրա­կա­նու­թեան նուի­րեալ­ներ տա­կա­ւին կը շա­րու­նա­կեն դա­րե՜ր ա­ռաջ ի­րա­կա­նա­ցած «հրաշ­ք»ը՝ փո­խան­ցե­լով զայն ա­պա­գայ սե­րունդ­նե­րուն։ Եւ հրաշ­քի մը ստեղ­ծած այս մշա­կոյ­թը բար­դուե­լով կը զար­գա­նայ հետզ­հե­տէ։

Ուս­տի իւ­րա­քան­չիւր ան­հատ պա­տաս­խա­նա­տու է, եւ պար­տա­ւո՛ր՝ ան­ձամբ ստեղ­ծե­լու իր ար­ժէք­նե­րը եւ նուի­րե­լու զայն ընդ­հա­նուր մշա­կոյ­թին՝ ո­րը միա­նա­լով տար­բեր մշա­կոյթ­նե­րու հետ պի­տի կազ­մէ տիե­զե­րա­կան-հա­սա­րա­կաց մշա­կոյ­թը։

Ա­հա­ւա­սիկ, Վա­հէ Օ­շա­կան մէկն է՝ դա­րեր ա­ռաջ կա­տա­րուած «հրաշք»ին ժա­ռան­գորդ­նե­րէն՝ հրաշ­քը հո­գա­ցող եւ տե­ւա­կա­նաց­նող­նե­րէն։

Ու­րեմն իր «Խան­գա­րուած Վե­րե­լա­կը» գոր­ծէն հա­տուած մը ներ­կա­յաց­նե­լով կ՚ու­զենք մաս­նա­կից ըլ­լալ այս «յի­շա­տակ»ին՝ Հայ գի­րե­րու գիւ­տի եւ թարգ­մա­նիչ­նե­րու «հրաշք»ին։

«Խան­գա­րուած Վե­րե­լա­կը»՝ որ­պէս «ռա­տիօ-թա­տե­րակ» գործ, կը նար­կա­յա­ցուի Մես­րոպ Մաշ­տո­ցը՝ Մաշ­տոց մը ար­դի մար­դու կեն­ցա­ղով, լե­զուով եւ մա­նա­ւանդ՝ նե­րաշ­խար­հով։ Այ­բու­բե­նի ստեղ­ծու­մէն ե­րե­սուն տա­րի յե­տոյ, ծե­րա­ցած, ան կը զգայ թէ մի­նա՛կ է, որ նոր ստեղ­ծող­ներ չեն հե­տե­ւած ի­րեն. իսկ իր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւ­նը «կարծ­րա­ցած-քա­րա­ցած» մշա­կոյ­թի վե­րա­ծուե­լու վրայ է…։

Նի­հար սե­նեակ մը. կոշտ սե­ղան, վրան ա­ժան­նոց «թրան­զիս­թոր» (=Ձայ­նաս­փիւռ՝ թրան­զիս­թո­րով-կի­սա­հա­ղոր­դի­չով), խոր­քին սեւ վա­րա­գոյր։ Լայն պա­տու­հա­նին տակ, ցած­լիկ բազ­մո­ցին ծալ­լա­պա­տիկ՝ ման­րուկ. ճա­ղատ մարդ մը…

(Ձայ­նաս­փիւ­ռէն կը լսուի ճա­ռի մը շա­րու­նա­կու­թիւ­նը). «Այս առ­թիւ, մեր բո­լո­րին մտա­ծում­նե­րը, մեր հո­գիի աչ­քե­րը կ՚ուղ­ղուին դէ­պի այն հան­ճա­րեղ, ան­զու­գա­կան ան­ձը, որ մեր մշա­կոյ­թի վեր­ջին ե­րես­նա­մեա­կի փա­ռա­ւոր ծաղ­կու­մին ճար­տա­րա­պետն է, հայ Մշա­կոյ­թի հայ­րը՝ Մես­րոպ Մաշ­տո­ցը…»։

­Մաշ­տոց (Շատ ցած, բայց ո՛չ տկար). Կո­րի՛ւն…

(Ձայ­նաս­փիւռ).- Հա­զար տա­րի, եր­կու հա­զար տա­րի ետք ալ, հա­յոց հա­մար Մես­րո­պի ա­նու­նը…

Կո­րիւն.- Ա­յո՞։ Մաշ­տոց.- Գո­ցէ՛ սը­ւի­կա։

(Լռու­թիւն)

Մաշ­տոց.- Յի­մար­ներ… Գի­տէի ա­սանկ ըլ­լա­լը։

Կո­րիւն.- Ինչ­պէ՞ս ըլ­լա­լը…

Մաշ­տոց.- Այս ճար­պոտ, ան­տէր բա­ռե­րը, սա յա­մառ, ճշդա­պահ տա­րե­դարձ­նե­րը… Ինչ­քան շուտ սկսան ծե­րա­նալ… Մաշ­տոց միտ­քը ա­զա­տագ­րէ՛, ու ան­մի­ջա­պէս կեան­քէն կը կտրուին, կը չոր­նան… Տե՛ս՝ ինչ­պէ՛ս տա­րի­նե­րը կը հա­շուեն, ա­պա­գա­յին կը կռթ­­նին…

Կո­րիւն.- Բայց ճիշդ չէ՞ ը­սած­նին։

Մաշ­տոց.- Ա­յո, ճիշդ է… բայց այդ չէ կա­րե­ւո­րը։

Կո­րիւն.- Հա­պա ի՞նչն է կա­րե­ւո­րը։

Մաշ­տոց (Ա­րագ շար­ժու­մով մը կ՚ել­լէ ոտ­քի։ Շի­տակ է կռնա­կին գի­ծը։ Կը պրկուի, կը նա­յի Կո­րիւ­նին).- Կա­րե­ւո­րը ճիշ­դը չէ, կա­րե­ւո­րը ճշմա­րի՛տն է… Մար­դիկ եր­ջա­նիկ չեն, Կո­րիւն, ու չեն գի­տեր պատ­ճա­ռը։ Կը կար­ծեն նոյ­նիսկ, թէ կա՛յ տրա­մա­բա­նա­կան պատ­ճառ մը… Ու այս ամ­բողջ ի­րա­րան­ցու­մը, Կո­րիւն, որ­պէս­զի մոռ­նան ի­րենց դժբախ­տու­թիւ­նը…

Կո­րիւն (Զգոյշ շեշ­տով).- Ա­մէն մար­դու դժբախ­տու­թիւ­նը իր գիտ­նա­լիքն է։

Մաշ­տոց.- Ոչ, ոչ, Ո՛Չ (կը պո­ռայ՝ ա­ռանց կորսնց­նե­լու ինք­զինք)։ Ի՞նչ ը­սել է՝ ա­մէն մար­դու ցա­ւը իր գիտ­նա­լիք բանն է, Կո­րիւն, ի՞նչ ը­սել է։ Ու­րեմն դուն բան մը չես հասկ­ցեր, այս­քան տա­րի (Կարճ լռու­թիւն)։ Ինչ­պէ՞ս բա­ցատ­րել, ե­թէ ար­դէն չես գի­տեր… Մար­դոց եր­ջան­կու­թիւնն ու տա­ռա­պան­քը, մար­դոց ակ­ռա­յի ցա­ւը, լացն ու խնդու­քը իմ գործս են, ի՛մ կեանքս են… Այս­քան տա­րի՝ կը նե­տուիմ աջ ու ձախ, Հա­յաս­տան, Վրաց եր­կիր, Մի­ջա­գետք, Ա­ղուանք… Տե­սա՞ր ո­րե­ւէ տեղ մէ­կը, ո­րուն հան­դէպ ան­տար­բեր ըլ­լա­յի… (Ձայ­նը շատ ցած, բայց յստակ) (Բայց) տե­սա՞ր մէ­կը, ո­րուն հետ մտեր­մա­նա­յի… Ու­րիշ բան չէի կրնար ը­նել, մի­նա՛կ պէտք էր որ մնա­յի, որ հե­տե­ւէին… (Լուռ է) Բայց ոչ ոք կրցաւ հե­տե­ւիլ… Մար­դիկ ա­սանկ են ե­ղեր, Կո­րիւն։ (Լուռ է) Վստահ եմ՝ եր­կու հա­զար տա­րի ետք ա­ւե­լի գէշ պի­տի ըլ­լայ. վի՛­հը՝ մտա­ծուա­ծին ու գրուա­ծին, հա­ւատ­քին ու ե­կե­ղե­ցիին մի­ջեւ՝ այդ վի­հին մէջ պի­տի իյ­նան բո­լո­րը…

Կո­րիւն.- Ա­սոնք… դո՛ւն միայն կ՚ը­սես…

Մաշ­տոց (Կը նստի կրա­կին մօտ… Յոգ­նած է դէմ­քը, իջ­նող ե­րե­կո­յեան չափ).- Եր­բեք գիտ­ցա՞ծ ես դուն, մսա­վա­ճա­ռի աշ­կեր­տի քու գլու­խովդ, թէ… ի՜նչ է ամ­բողջ կեա՜նք մը սպա­ռել հոս հոն, ժո­ղո­վուր­դի մը այ­բու­բե­նը գտնել. դպրոց­ներ բա­նալ, ա­շա­կերտ հասց­նել, գիր­քեր թարգ­մա­նել, քա­րո­զել, կռուիլ, ծե­րա­նալ… Ին­չո՛ւ…

Կո­րիւն.- Ա­յո - որ­պէս­զի հայ մշա­կոյ­թը փրկուի, որ­պէս­զի սուրբ ե­կե­ղե­ցին, սուրբ հա­ւատ­քը տա­րա­ծուին…

Մաշ­տոց (Ան­համ­բեր, զսպե­լով ջղայ­նու­թիւ­նը).- Ա­տի­կա՞ պի­տի ը­սէիր ին­ծի… Այս­քան տա­րի­ներ հետս ե­ղար, ա­ւե­լի խո­րուն­կը զգա­ցի՞ր… ե­թէ դուն այդ­պէս ը­սես, հա­պա ի՞նչ պի­տի ը­սեն դա­սա­խօս­նե­րը։ (Լուռ է) Տե՛ս, Կո­րիւն, ա­տի­կա ճիշդ է - բայց ա­տի­կա այդ­պէս չէ. ճշմա­րի­տը ու­րիշ է։ (Ջղայ­նոտ՝ ոտ­քի կը ցատ­կէ, կ՚անց­նի խոր­քի վա­րա­գոյ­րին ե­տին։ Քիչ մը ետք ետ կու գայ, հե­տը փայ­տէ ծանր սնտուկ մը, որ կը դնէ կրա­կին քով։ Տա­րօ­րի­նակ փայլ մը, կեն­դա­նու­թիւն մը կը վա­ռի աչ­քե­րուն մէջ)։ Կո­րի՛ւն, քե­զի ը­սե­լիք մը ու­նիմ։ Հո՛ս ե­կուր։

Կո­րիւն.- Հոս եմ ար­դէն։

Մաշ­տոց.- Գի­տեմ, որ մեռ­նե­լէս ետք պի­տի գրես իմ մա­սիս։ Դուն խե­լա­ցի մարդ ես. բայց… քու չգիտ­ցածդ ը­սեմ քե­զի։ կեն­սա­գիրս ես, ի վեր­ջոյ։

Կո­րիւն.- (Գրե­թէ ա­ռանց մտա­ծե­լու, կտրուկ, վա­խի ե­րան­գով մը) Մի՛ ը­սեր… Գրէ՛, դո՛ւն գրէ…

Մաշ­տոց.- Չէ՛, չէ… Ա­տի­կա չի գրուիր… Բայց ե­թէ չես ու­զեր գիտ­նալ…

Կո­րիւն.- Մաշ­տոց կա­րե­ւոր չէ ա­տի­կա։ Քու անձդ երկ­րոր­դա­կան է պատ­մու­թեան հա­մար։ Մե­զի՝ ար­դիւն­քը կա­րե­ւոր է, ոչ թէ պատ­ճառ­նե­րը։ Մի՛ ը­սեր…

Մաշ­տոց.- (Ու­նե­լիով կրա­կը կը խառ­նէ, չի նա­յիր Կո­րիւ­նին։ Ծանր վայր­կեան մը։ Յե­տոյ, ինք­նի­րեն խօ­սե­լով). Ու­րեմն, գաղտ­նիքս գո­ղի պէս ա­ռած՝ պի­տի եր­թամ… ա՞յդ է…

Կո­րիւն (Գլու­խը կը շար­ժէ, հաս­տա­տա­կան)։

­Մաշ­տոց.- Ու­րեմն մի՛ գրեր իմ մա­սիս։ Ռա­տիո­յի, բա­նա­խօս­նե­րու, ու­սու­ցիչ­նե­րու ը­սած պա­րապ խօս­քե­րը, վրան քա­նի մը անձ­նա­կան յուշ՝ ու լմնցաւ…

Ա­հա­ւա­սիկ Վա­հէ Օ­շա­կա­նի տե­սան­կիւ­նէն Մաշ­տո­ցը եւ իր «հրաշք-գործ»ը։

Եւ երբ կը կար­դանք այս տո­ղե­րը եւ կը դի­տենք մեր շուր­ջը ընդ­հան­րա­պէս, կը տարուինք մտա­ծում­նե­րով եւ կը հարց­նենք մենք մե­զի՝ Մես­րոպ Մաշ­տոց ե­թէ ապ­րէր մեր օ­րե­րուն եւ դի­տե­լու ա­ռի­թը ու­նե­նար իր շուր­ջը, ի՞նչ կը տես­նէր եւ ի՞նչ կը մտա­ծէր իր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան՝ իր «հրաշք»ին, իր ան­գին ժա­ռան­գը ժա­ռան­գող­նե­րուն մա­սին։ Ի­րա­պէ՛ս, այդ ժա­ռան­գին տի­րա­ցող­նե­րը՝ մենք բո­լորս ո՞ր­քան գնա­հա­տած ենք այդ հարս­տու­թիւ­նը եւ ո՞ր աս­տի­ճան կրցած ենք տե­ւա­կանց­նել զայն…։ Կ՚ար­ժէ խոր­հիլ եւ խորհր­դա­ծել այդ մա­սին։

Այս առ­թիւ սրտանց կը շնոր­հա­ւո­րենք բո­լոր ա­նոնք, որ Սուրբ Թարգ­մա­նիչ­նե­րու պա­տուա­կան ա­նու­նը կը կրեն, նաեւ այն բո­լոր գի­րի մշակ­նե­րը, եւ յատ­կա­պէս Մես­րոպ Բ Պատ­րիարք Հայ­րը եւ ե­րախ­տա­գի­տու­թեամբ ու հպար­տու­թեամբ ան­գամ մը եւս կը մտա­բե­րենք իր շնոր­հա­ւո­րու­թիւ­նը, ա­մէն Թարգ­ման­չաց տօ­նի առ­թիւ՝ այս տրուպ գրի­չին ուղ­ղուած. «Ա­նուան տօնդ կը շնոր­հա­ւո­րեմ, ո՛չ միայն ա­նու­նիդ, այլ վաս­տա­կիդ հա­մար նաեւ…»։

Շ­նոր­հա­ւոր ըլ­լայ Թարգ­ման­չաց տօ­նը բո­լո­րիս հա­մար…։

 ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Հոկ­տեմ­բեր 4, 2016, Իս­թան­պուլ