ԻՆՔՆԱՀԱՒԱՆՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԻՆՔՆԱՎՍՏԱՀՈՒԹԵԱՆ ՄԻՋԵՒ ՏԱՐԲԵՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ

Մարդկային հոգեբանութեան եւ բարոյագիտութեան դաշտին մէջ, սոսկ տեսական հարցերէ անդին, կան հիմնարար հասկացութիւններ, որոնք կը խարսխեն անհատի վարքագիծը, ինքնընկալումը եւ շրջապատի հետ յարաբերութիւնները։ Այդպիսի երկու կարեւոր, սակայն, յաճախ շփոթուող հոգեվիճակներն են ինքնահաւանութիւնը եւ ինքնավստահութիւնը։ Թէեւ այս երկու հասկացութիւնները արտաքին դիտողութեան համար կրնան նման երեւիլ, սակայն, անոնց խորքը, շարժառիթները, ձեւաւորման միջավայրը եւ ազդեցութիւնը արմատապէս տարբեր են։

Ինքնահաւանութիւնը յենած է անհատի գերագոյն ինքնարժեւորման եւ գերիշխանութեան զգացման վրայ։ Ինքնահաւան անձը կը խորհի, թէ ինք աւելի լաւ, աւելի արժանաւոր եւ աւելի կարեւոր է ուրիշներէն։ Ան պարբերաբար կը կարենայ նսեմացնել ուրիշներուն արժէքը եւ արհամարհել շրջապատին կարծիքը։ Ինքնահաւանութիւնը կը բխի երբեմն անապահովութենէ, երբեմն ալ կուրացնող յաղթանակներէ։ Այս հոգեվիճակը յաճախ կը յանգի մեկուսացման, քանի որ մարդիկ կը հեռանան այն մարդոցմէ, որոնք անտեսող եւ արհամարհոտ վարքագիծ կ՚ունենան։

Իսկ ինքնավստահութիւնը ինքնութեան առողջ ընկալումն է։ Անհատը գիտէ իր արժանիքները, սահմանները եւ կարողութիւնները, սակայն, զանոնք կը նկատէ ո՛չ թէ որպէս զէնք՝ ուրիշներուն վրայ իշխելու, այլ որպէս գործիք՝ իրեն եւ ուրիշներուն հետ առողջ կապեր կառուցելու համար։ Ինքնավստահ մարդը հանդարտ է, բայց ոչ կրաւորական, համեստ է, բայց ոչ ընկճուած։ Ինքնավստահութիւնը կը խթանէ առողջ յարաբերութիւններ, առաջնորդութիւն, ստեղծագործութիւն եւ փոխադարձ յարգանք։ Ան կը յանգի ներքին խաղաղութեան եւ կայունութեան։

Ամբարտաւանութիւնն ու ինքնավստահութիւնը կրնան ձեւով մը նման թուիլ, սակայն, անոնց հիմքերը ամբողջովին տարբեր են։ Ինքնահաւան մարդը կ՚ուզէ գերակայել, իսկ ինքնավստահ մարդը կ՚ուզէ համագործակցիլ։ Ինքնահաւանութիւնը կործանիչ է՝ երկարաժամկէտ հեռանկարով, մինչդեռ ինքնավստահութիւնը՝ կառուցողական եւ ազատագրիչ։

Ինքնահաւանութիւնը հոգեկան ինքնապաշտպանութեան մեքենականութիւն մըն է, երբ անհատը իր անապահովութեան դիմաց կը բարձրացնէ զայն հակադիր՝ մեծատուութեան դիմակի տակ։ Այս հոգեվիճակը յաճախ ծնունդ կ՚առնէ մանկութեան, երբ անձը կ՚ապրի մերժման, անտեսման կամ փոքր զգալու թրաումա։ Ժամանակի ընթացքին, այդ ներքին բացը կը փորձուի ծածկուիլ չափազանցուած «ես» ընկալումով։ Իրականութեան մէջ, այս վիճակը ո՛չ թէ ուժի, այլ խոցելիութեան դրսեւորում մըն է՝ պատուած անհիմն հպարտանքով։ Ամբարտաւան անձը երբեք բաւարարապէս վստահ չէ ինքզինքին վրայ, այլ միայն կ՚աշխատի այդ կասկածը թաքցնել արտաքինով։

Ինքնավստահութիւնը աւելի խաղաղ, հանդարտ եւ ներքին ուժի արտայայտութիւն մըն է։ Ան չի ձգտիր ապացուցել իր արժէքը ուրիշներուն, որովհետեւ կը ճանչնայ եւ կ՚ընդունի զայն՝ առանց չափազանցութեան։ Այդ վստահութիւնը կերտուած է փորձառութեան, ինքնաճանաչման, շարունակական զարգացման եւ ներքին խաղաղութեան վրայ։ Այս հոգեվիճակը սնունդ կ՚առնէ վստահելի միջավայրերէ՝ ընտանեկան սէրէ, անկեղծ յարաբերութիւններէ եւ ներշնչող փորձառութիւններէ։ Ինքնավստահ անձը կ՚ունենայ ներքին անկախութիւն՝ առանց մեկուսացման եւ հոգեկան ազատութիւն՝ առանց ուրիշը նսեմացնելու։

Ընդհանուր հասարակական մթնոլորտին մէջ, ինքնահաւանութիւնը կրնայ մղիչ ուժերու դեր խաղալ կարճաժամկէտ դրական պատրանքով։ Օրինակ՝ որոշ ղեկավարներու կամ քաղաքական գործիչներու մօտ ինքնահաւանութիւնը կը թուի վստահութիւն եւ ուժ։ Սակայն ժամանակի ընթացքին, այս վարքագիծը կը մաշեցնէ վստահութիւնը, կը յառաջացնէ դիմադրութիւն եւ կը խզէ յարաբերութիւնները։

Միւս կողմէ, ինքնավստահութիւնը ո՛չ միայն անհատի, այլեւ շրջապատի կայունութեան եւ առողջ զարգացման երաշխիքն է։ Առողջ ինքնավստահութեամբ առաջնորդներ կը ներշնչեն, կը խրախուսեն եւ կը սատարեն ուրիշներուն։ Անոնք կը դառնան վստահելի կողմնակիցներ, որոնք կրնան ընդունիլ թէ՛ յաղթանակները եւ թէ պարտութիւնները՝ առանց իրենց արժէքը վտանգուած զգալու։

Ինքնահաւանութիւնը կարելի է տեսնել իբրեւ ես-ի փքուած ստուեր, մինչ ինքնավստահութիւնը՝ ես-ի հաւասարակշռուած մարմին։ Ինքնահաւան մարդը կը գործէ ըստ պատրանքի, մինչ ինքնավստահը՝ ըստ իրականութեան։ Ինքնավստահութիւնը ինքնաճանաչման վկայութիւնն է, իսկ ինքնահաւանութինը՝ ինքնաճանաչումէ խուսափելու եղանակ մը։

Ինքնահաւանութիւնը կ՚ըլլայ անհատի կամ խումբի մը ճշմարիտ վախերը թաքցնող շղարշ մը, մինչ ինքնավստահութիւնը լուռ ու վստահ քայլն է դէպի ճշմարիտ ինքնութիւն։ Մեր աշխարհին անհրաժեշտ են աւելի ինքնավստահ մարդիկ, որոնք ունին բարոյական ուղղահայեացութիւն, ըմբռնում, համբերութիւն եւ ներուժ՝ առաջնորդելու առանց գերիշխանութեան։

Ի վերջոյ, մեր աշխարհը պէտք ունի ո՛չ թէ հպարտացնող, գերիշխող կերպարներու, այլ՝ ձայն տուող, վստահութիւն ներշնչող եւ համերաշխութիւն կառուցող անհատներու։ Պէտք է սորվինք տարբերել ինքնահաւան կեցուածքը՝ ինքնավստահ տեսքով ներկայացուածէն, իսկ մեր ձգտումը ըլլայ խորքին մէջ առողջ եւ հաստատուն հաւատք՝ մեր կարողութիւններուն, առանց զանոնք ուրիշի նսեմացման գնով բարձրացնելու։

ՊԻԱՆՔԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ