ԶԻԱՏ ՌԱՀՊԱՆԻ (1955 - 2025)

26 յուլիս 2025-ին, Լիբանանը կորսնցուց իր նորօրեայ ժամանակաշրջանին մեծագոյն մեծատաղանդ զաւակներէն մէկը՝ Զիատ Ռահպանին, որ երաժիշտ, երգահան, թատերագիր եւ մտաւորական մըն էր:

Զիատ Ռահպանին ծնած էր 31 դեկտեմբեր 1955-ին, Անթիլիասի մէջ: Անդրանիկ զաւակն է երաժիշտ Ասի Ռահպանիին (1923-1986թթ.) եւ մեծանուն Նիհատ Հատատի (որ ծանօթ է Ֆէյրուզ անունով): Զիատ Ռահ-պանին հասակ առած է երաժշտութեամբ եւ երաժշտական ստեղծագործութիւններով լեցուն տան մը մէջ: 

Զիատ Ռահպանին նախքան երաժշտութեամբ զբաղիլը սակայն, զբաղած է գրելով, որով երիտասարդ հասակին բանաստեղծական գրութիւններ գրած է, ինչպէս «Ընկերս Աստուած» (1967-1968): 1970-ականներուն սկսած է նաեւ երաժշտութեամբ զբաղիլ: Իր մայրը՝ Ֆէյրուզ, իր գրութիւններէն եւ դաշնաւուրմներէն շատերը որպէս երգ հրամցուցած է հանրութեան:

Զիատ Ռահպանին դասական եւ արդի երաժշտութիւնը փորձած է միացնել: Ան իր երաժշտական ներկայացումներէն շատերու ընթացքին ծաղրած է լիբանանեան քաղաքականութիւնը՝ փորձելով յստակ պատգամներ փոխանցել քաղաքականութեամբ զբաղող կուսակցութիւններուն եւ քաղաքական գործիչներուն, միաժամանակ քննադատելով գործող քաղաքական համակարգը:

Ռահպանիի մահով Լիբանանը կորսնցուց իր ժամանակակից լիբանանեան երաժշտութեան եւ արուեստի պատմութեան ամենէն կարկառուն դէմքերէն մէկը: 

Այսօրուան մեր գրութեամբ, արաբերէնէ թարգմանաբար մեր ընթերցողներուն պիտի ներկայացնենք անոր ստեղծագործութիւններէն փունջ մը:

* Իւրաքանչիւր երկվայրկեանի մէջ մարդ մը չկա՞յ, որ կը խնդայ,

ուրեմն, երկրի վրայ մնայուն խնդուք կայ:

Ես դէմքերէն կը հաւաքեմ ծիծաղները,

պարտիզպաններու դէմքերէն,

տարիքաւոր վանակններու դէմքերէն,

երեխաներու բերաններէն,

յաղթածներու դէմքերէն:

Եւ ինչքան ալ սաստկանան պատերազմները,

պաշտօնապէս հաւաքուածներէն մէկուն դէմքէն

ծիծաղ մը չ՚ելլե՞ր:

Իւրաքանչիւր երկվայրկեանի մէջ մարդ մը չկա՞յ, որ կը խնդայ,

ուրեմն, երկրի վրայ մնայուն խնդուք կայ:

* Պարզը միայն գիտնայ որ պարզ է, 

այլեւս պարզ չէ: 

Մարդը, երբ ճշմարտութիւնները գիտնայ, 

երազներու անկողինէն կ՚իյնայ:

* Երբ մէկու մը պէտք ունենաս՝

եւ չգտնես զայն կողքիդ կանգնած,

դժուարութեան մը մէջէն պիտի անցնիս:

Սակայն, երբ վերջանայ [այդ դժուարութիւնը]

պիտի եզրակացնես,

թէ իրականութեան մէջ անոր պէտք չունէիր,

բայց կը վախնայիր, որ դժուարութեանդ մէջէն առանձին անցնէիր:

Կ՚եզրակացնես նաեւ, 

թէ վերջաւորութեան,

բացի դուն քեզմէ, ուրիշ ո՛չ մէկուն պէտք ունիս,

միայն դո՛ւն քեզ:

* Եթէ տանս աստիճանները հաշուէի,

եւ թէ քանի անգամ բարձրացած եմ անոնց վրայով,

ապա այդ աստիճանը երկա՜ր պիտի ըլլար,

որ ամպերը անգամ կ՚անդրանցնի:

Իսկ եթէ մօրս ինծի համար ըրած ժպիտները հաշուէի,

ապա պիտի ընկերանային ինծի բարձրանալուս ամբողջ ընթացքին,

եւ ապա պիտի իյնային աստիճաններուն վրայ

եւ ծաղիկներ պիտի տային:

* Սկսած եմ վախնալ երկար քնանալէ, որպէսզի բոլորը չերթան եւ ես առանձին մնամ:

* Ա՜հ եթէ խօսիլն ալ հացի նման գնուէր, որով ո՛չ ոք կրնար խօսիլ, բացի եթէ խօսքեր գնէր:

* Կ՚ուզեմ հրաժեշտը ըլլայ այն պահուն՝ երբ չեմ ըլլար:

Կը յուսամ, որ թռչունները սպաննուին՝ երբ հեռու ըլլամ:

Կը յուսամ, որ սիրելիները մահանան, երբ ճամբորդութեան մէջ ըլլամ:

Շա՜տ կը յուսամ,

որովհետեւ արցունքոտ աչքերը կը լացնեն զիս,

եւ ինչ բաներ կան՝

որոնցմէ կ՚ուզեմ խոյս տալ,

սակայն՝

արցունքներէն փախուստ չկայ:

* Գիշերային հաւաքի մը ընթացքին զրոյցներ կ՚ընթանային,

ըսի.

մահէն բացի ուրիշ բանի մասին խօսեցէք մեզի:

Ըսին. պատերազմի մասին խօսինք:

Ըսի. պատերազմէն բացի:

Ըսին. անօթեւաններու արցունքներուն մասին:

Ըսի. անոնց արցունքներէն բացի:

Ըսին. սպասողներուն:

Ըսի. բացի սպասողներէն:

Ըսին. ասոնցմէ բացի ուրիշ բան չենք գիտեր, ի՞նչ խօսինք:

Ըսի. գիշերը անցուցէք պատերուն նման,

ո՛չ մէկ բանի մասին խօսեցէք,

իրարու նայեցէք՝

թերեւս դէմքերը խօսին իրարու հետ:

* Եւ կ՚ըսեմ. այնքան ատեն որ ես չեմ սիրեր հեռանալ, դուն ալ չես սիրեր, հետեւաբար ինչո՞ւ հեռանամ: 

Եւ կ՚ըսէ. չեմ գիտեր:

* Եւ մենք շարունակեցինք քալել,

չեմ գիտեր ինչու,

բայց չձնաձրացանք:

* Քեզ սիրեցի աւելի քան այն, որ աղօթքին մէջ սորվեցուցին ինծի:

Հազար անգամ միտքէս կ՚անցնի,

որ Քեզ կանչեմ պա՜րզ ձայնով.

ո՞ւր ես, Տէ՜րս:

* Երբ օրին մէկը դպրոց ղրկեցին զիս

եւ կը սպասէի վերադարձի ժամուն,

այնտեղ սորվեցուցին ինծի Աստուծոյ՝ ընկերոջս հետ խօսիլ,

սորվեցուցին ինծի աղօթել,

այն ինչ որ մայրս կ՚ըսէր ինծի՝

նախքան անկողինիս մէջ եղած ատեն քնանալս,

մինչ դուրսը հովը աշխարհը կը քանդէր:

Մօրս ըսածը աւելի լաւ էր:

* Բոլորն ալ գիտեն, թէ կեանքին վայրկեանը մէկ անգամ կու գայ. գիտեն նաեւ, թէ անոր մէջ ուրախութիւնը՝ տխրութենէն աւելի լաւ է, սակայն իրենք իրենց չե՛ն հաւատար:

* Ես մարտահրաւէր կը կարդամ քեզի մեղքով,

դուն մարտահրաւէր կը կարդաս ինծի սիրով.

եւ կը լռեմ,

որովհետեւ՝

դուն սէրն ես,

իսկ ես մեղքը չե՛մ:

* Ինչպէ՞ս հասկցնեմ քեզի,

ո՜վ մեր վանդակի թռչուն,

թէ ես ծնողներուս նման չեմ.

չեմ սիրեր ո՛չ վանդակներ 

եւ ո՛չ ալ թոչուններ ունենալ:

* Մենք կը սիրենք իրերը, նոյնիսկ եթէ սկսին քիչ գործածուիլ,

կամ անօգուտ դառնան,

ո՛չ ոքի կու տանք զայն, ո՛չ ալ կը թափենք:

Կը զգանք, թէ իրերը հոգիներ են,

կը նեղուին՝ եթէ զանոնք հեռացնեն իրեն տէրերէն:

* Անօթեւաններու երեխաներուն թուղթեր բերի

ու խնդրեցի անոնց, որ ծառեր գծեն,

բայց անոնք երկար ու դատարկ ճիւղեր գծեցին՝

գետնին փռուած

եւ անոնց վրայ 

թնդանօթ եւ զինուորներ:

Ըսի. ո՛չ, բացի ատկէ,

ծաղիկ եւ տուն գծեցէք,

բայց անոնք գետինը՝ անձրեւի ջուրին մէջ թափուած ծաղիկներ գծեցին՝

որ զինուորները կը կոխկռտէին:

Եւ ըսի. ո՛չ, բացի ասկէ,

երգող թռչուն մը գծեցէք՝

ինչպէս նախապէս կը գծէիք.

բայց անոնք լացող թռչուն մը գծեցին,

ու անձրեւ կը տեղար…:

Լռեցի, առի՛ թուղթերը

եւ հեռացայ:

* Ըսի անոնց.

-Դռները չէ՞ք գոցեր,

փոթորիկը խաչմերուկին վրայ է:

Ըսին.

-Օրերուն հետ դռները վարժուեցան

եւ առանձինն պիտի գոցուին՝ երբ տեսնեն փոթորիկը:

Ըսի.

-Դուք չէ՞ք գոցեր զանոնք ձեր զօրաւոր ձեռքերով:

Ըսին.

-Ձանձրացանք կեանքէն.

երկիրը լեցուած է հայհոյանքներով ու ատելութեամբ,

խօսքերու սիրտին մէջ դաշոյններ տնկած են.

սկսած են խելացի համարել ան՝ որ Աստուծոյ կը հայհոյէ,

խելացի ան՝ որու խօսքին մէջ ամենաշատ անպարկեշտութիւն կայ:

Ա՜հ եթէ խօսքը գնուէր, 

որով ո՛չ ոք կրնար խօսիլ, բացի եթէ խօսքեր գնէր:

Ըսի անոնց.

-Դռները չէ՞ք գոցեր:

Ըսին.

-Երանի՜ մեր բոլոր հոգերը գոցուելիք դռներ ըլլային:

* Օր մը ըսին, թէ Աստուած ընկերս է:

Եւ սկսայ փնտռել Ընկերս

անտառներուն եւ ծաղիկներուն մէջ,

տերեւոտած ծառերուն մէջ, ժայռերուն ետին:

Թռչունները վախցան ինձմէ ու փախան.

տեսնես Ընկերս վախցաւ ինձմէ ու փախա՞ւ:

Հարցուցի անոնց.

-Ընկերս կը վախնա՞յ:

Ըսին.

-Կը վախնայ, որ չսիրես զԻնք:

Ըսի.

-Ո՞ւր է:

Ըսին.

-Ամէն տեղ:

* Ճամբորդութեան ճամբաներուն վրայ շատ մարդիկ կը կանգնին,

չեն լար, չեն խնդար.

անոնք ճամբորդներ են:

* Նկարներ կը գծեմ թուղթերու վրայ,

եւ երբ կ՚ուզեմ պատռել զանոնք,

մայրս կը վազէ ու կ՚առնէ զանոնք

ու հին պահարանի մը մէջ կը պահէ:

Այդ բազմաթիւ թուղթերուն վրայ,

տուներ եւ վարդեր գծեցի,

հօրս գծեցի,

եւ ո՛չ ոք՝ բացի ինձմէ, գիտէ թէ նկարները՝

տուներ են, ծաղիկներ են եւ հայրս է:

* Մօրս հարցուցի.

-Ո՞ւր են խաղողի այգիները:

Ըսաւ.

-Այնտեղ. 

եւ ինչ որ այստեղ չէ՝ այնտեղ կ՚ըլլայ:

* Մայրս նոր փէշ մը կը հագուի

ու կը հարցնէ ինծի.

-Փէշը գեղեցի՞կ է:

Կ՚ըսեմ անոր:

-Շատ գեղեցիկ է:

Եւ յաճախ

ուրիշ փէշի մը մասին ալ կը հարցնէ ու կը պատասխանեմ անոր,

թէ շա՜տ գեղեցիկ է:

Անգամ մը ըսաւ ինծի.

-Միշտ կը պատասխանես ինծի, թէ գեղեցիկ են փէշերը, ամչնալո՞ւդ պատճառով:

Ըսի.

-Մայրիկ, մեր աշխարհին մէջ,

տգեղ փէշ չկայ,

այնքան ատեն որ կին մը կայ, 

որ կը սիրէ հագնիլ զայն:

* Մարդ մը կար, որ տուն կը շինէր. աղքատ էր: Քարերը քար քար հաւաքեց, բերաւ զանոնք մացառուտներէն ու անտառներէն: Աշխատանքը յոգնեցուց զինք, սակայն շարունակեց աշխատիլ, ինքն իրեն ըսելով՝ տուն մը կը շինեմ, որու մէջ մինչեւ կեանքիս վերջը պիտի բնակիմ: Եւ իր ամբողջ կեանքի ընթացքին շարունակեց այդ տունը շինել, եւ երբ վերջացաւ, անոր տէրն ալ վերջացաւ…:

* Գրեցէ՛ք թուղթերուն վրայ,

տետրակներու թուղթերուն վրայ,

ծառերու դեղնած տերեւներուն վրայ,

նեղ ու երկար փողոցներու պատուհաններուն վրայ,

ամենէն պզտիկ քարերուն վրայ:

Ծառերու կոճղերուն վրայ փորագրեցէք,

փլած տուներու դռներուն վրայ,

գրեցէք այն, ինչ որ կ՚անցնի ձեր միտքէն,

որովեհտեւ մենք գացողներ ենք…

Գրեցէ՛ք:

* Օրին մէկը եթէ ճամբային միտքով անցնի որ ճամբորդէ,

որ ծառեր շալկէ ու ճամբորդէ,

ապա այլեւս ինչպէ՞ս կը ճամբորդէ ճամբորդը:

* Օրերը դռներ են,

որոնցմէ իւրաքանչիւրին մօտ պահակ մը կայ,

եւ մեզի տրուած է,

որ ամէն օր

ու իւրաքանչիւր դուռի վրայ

նոր պատմութիւն մը հնարենք,

որով պահակին ուշադրութիւնը շեղենք,

որպէսզի մեզի ուրիշ դուռ մը բանայ՝

դէպի ուրիշ դուռ մը բացուող:

* Գիշեր էր. հարցուցի անոնց.

-Ինչպէ՞ս կը մթնէ աշխարհը,

երբ Ընկերս [Աստուած] տակաւին անտառին մէջ կը խաղայ,

եւ տակաւին Իր տուն չէ վերադարձած:

Ըսին.

-Ան տուն չունի.

բոլոր տուները Ի՛րն են, բայց չի՛ բնակիր անոնց մէջ,

բոլոր բոյները Ի՛րն են, բայց չի՛ բնակիր անոնց մէջ:

Հարցուցի.

-Ո՞ւր կը բնակի:

Ըսին.

-Հոգիին մէջ կը բնակի:

Եւ գիտցայ, թէ Ընկերս

անհասանելի Վարդ մըն է,

բոլոր վարդերէն ամենէն բարձրը եւ ամենէն գեղեցիկը:

* Չեմ ուզեր աղօթել բացի այն՝ ինչ որ կը հասկնամ:

Չեմ ուզեր աղօթել,

ձգեցէք որ պոռամ

ժայռոտ լեռներուն վրայ,

եւ լուռ ձորերուն մէջ:

Արդարեւ, ինծի հետ կը պոռաս

ո՞ւր ես Դուն:

Ձգեցէք որ լուր տամ ծառերուն

Ընկերոջս պատմութիւնը.

ա՛յս է իմ աղօթքս:

* Երկրի վրայ գրողներ չկան,

բոլորս ալ գրողներ ենք,

կը գրենք մեր կեանքը օրերուն վրայ,

եւ մեզմէ իւրաքանչիւրը կը վախնայ իր մելանին վրայ

ու ուրիշին չի՛ տար ատկէ:

* Յոյս կայ, այ՛ո, յոյս կայ:

* Կը պատկերացնե՞ս եթէ մէկը խօսելէն բացի ուրիշ բան չունենայ, ինչքա՜ն կրնայ խօսիլ, մանաւանդ եթէ Աստուած երկարացնէ անոր կեանքը: 

* Դպրոց կ՚երթամ եւ աչքերս կը գոցեմ.

Կ՚ըսեմ՝ գիշերը եկաւ

եւ ապա կը բանամ զանոնք,

բայց կը տեսնեմ, թէ ժամանակը չէ՛ հեռացած:

Հազար անգամ կը գոցեմ աչքերս

ու կ՚ըսեմ, թէ գիշերը եկաւ՝

մինչեւ որ գիշերը գայ:

* Եւ պատուհանները որոնք կը սպասեն առաւօտին՝ որպէսզի իրենց սիրտը բանան,

գոցուեցան, եւ անոնց դիմաց բազմաթիւ դէմքեր հաւաքուեցան,

կը խօսին, կը պոռան եւ լուռ կու լան:

* Եթէ ուրախ չըլլամ՝

չեմ կրնար աղօթել: 

Երբ աղօթած եմ

սիրտիս մէջ

խաղացող թռչուն մը

եւ շարժող ճիւղ մը եղած է:

ՎԱՐԱՆԴ ՔՈՐԹՄՈՍԵԱՆ

2 օգոստոս 2025, Վաղարշապատ