ԱՄԱՆՈՐԻ ԿԱՂԱՆԴ ՊԱՊԻԿԸ

Հայ ժո­ղո­վուր­դի մէջ ըն­դու­նուած է Նոր Տա­րին՝ Ա­մա­նո­րը կո­չել նաեւ «Կա­ղանդ»։­

Ըստ Հրա­չեայ Ա­ճա­ռեա­նի «կա­ղանդ» բա­ռը փո­խա­ռեալ է լա­տի­նե­րէ­նէ՝ «calendea», այ­սինքն «ամ­սա­մուտ» բա­ռէն, որ ծա­գած է «calo»՝ «կո­չել» կան­չել բա­յէն։ Եւ ար­մա­տէն մեկ­նե­լով ան­ցած է բազ­մա­թիւ լե­զու­նե­րու մէջ, որ ընդ­հան­րա­պէս գոր­ծա­ծուած է «նոր տա­րի»ի ի­մաս­տով եւ նաեւ այս ի­մաս­տէն՝ «օ­րա­ցոյց» նշա­նա­կու­թեամբ։ (Հրա­չեայ Ա­ճա­ռեան, «Հա­յե­րէն ար­մա­տա­կան բա­ռա­րան, 1926)։­

Ու­րեմն, այս ուղ­ղու­թեամբ, «կա­ղանդ» կը նշա­նա­կէ՝ ո­րե­ւէ տօն նշե­լու կոչ, հրա­ւէր։ Ա­ւե­լի վեր­ջի շրջան­նե­րուն, կա­ղան­դը ստա­ցած է տա­րե­մու­տի ի­մաս­տը։ Իսկ քրիս­տո­նէա­կան ա­ռու­մով «Ա­մա­նոր»ը, այ­սինքն «Նոր տա­րի»ն հա­շուե­տուու­թեան իւ­րա­յա­տուկ օ­րի­նա­կի մը օրն է իւ­րա­քան­չիւր ան­հա­տի հա­մար։ Օր մը՝ երբ կ՚ամ­փո­փուին, կը խտա­նան եւ քննու­թեան կ՚են­թար­կուին ան­ցեալ տա­րուան ըն­թաց­քին կա­տա­րուած բո­լոր գոր­ծե­րը մա­րդուն։

Այս ի­մաս­տով «հա­շուե­յար­դա­րի օր» է ա­մա­նո­րը։

Ա­մա­նո­րի գե­ղե­ցիկ սո­վո­րու­թիւն­նե­րէն մին է՝ «Կա­ղանդ պա­պիկ»ի ներ­կա­յու­թիւ­նը վա­յե­լել, մա­նա­ւանդ մա­նուկ­նե­րու հե­տաքըրք-րու­թիւ­նը շար­ժել եւ ու­րա­խաց­նել ա­նոնք։ «Կա­ղանդ պա­պիկ»ը, որ կը կո­չուի նաեւ, «Ձմեռ պա­պիկ» եւ «Սան­տա Կլա­սուս» ի­րա­կա­նին հո­գե­ւո­րա­կա­նի մը տի­պա­րով կու գայ։ Ան Սուրբ Նի­կո­ղա­յոս Հայ­րա­պետն էր։

Ար­դա­րեւ, ժա­մա­նա­կին, յոյն Սուրբ Նի­կո­ղա­յոս Հայ­րա­պե­տը կը շրջէր տու­նէ տուն եւ չքա­ւոր, կա­րօտ ըն­տա­նիք­նե­րու պա­տու­հան­նե­րուն մէջ գու­մար եւ կամ նուէր­ներ կը դնէր։

Ա­հա­ւա­սիկ «Կա­ղանդ պա­պիկ»ի կամ «Ձմեռ պա­պիկ»ի կեր­պա­րը ծա­գած է այս հո­գե­ւո­րա­կա­նի եւ ա­նոր մար­դա­սի­րա­կան գոր­ծու­նէու­թե­նէն։ Թարգ­մա­նա­բար Սուրբ Նի­կո­ղա­յոս կը նշա­նա­կէ, այն­պէս, որ Կա­ղանդ պա­պի­կի նուէր­նե­րը, մա­նուկ­նե­րը կ՚ըն­դու­նին ի­րենց ան­մե­ղու­թեամբ՝ որ­պէս Աս­տու­ծոյ պար­գեւ։ Եւ քա­նի որ նուէր­նե­րը կ՚ըն­դու­նուին որ­պէս Աս­տու­ծոյ ըն­ծայ, այս պատ­ճա­ռով՝ կա­ղան­դը, ա­մա­նո­րը, կեր­պով մը ստա­ցած է հո­գե­ւոր հան­գա­մանք։ Այս բնա­կան է, ո­րով­հե­տեւ այդ սո­վո­րու­թիւնն ալ սկսած է հո­գե­ւո­րա­կա­նի մը՝ Սուրբ Նի­կո­ղա­յո­սի օ­րի­նա­կով։

Եւ ա­հա­ւա­սիկ, Հայ ժո­ղո­վուրդն ալ այս պատ­ճա­ռով կա­ղան­դին՝ նոր տա­րիի տօ­նա­կա­տա­րու­թեան տուած է հո­գե­ւոր ի­մաստ մը։

Ար­դա­րեւ, ա­մա­նո­րի հո­գե­ւոր-աշ­խար­հա­յին տօ­նախմ­բու­թեան ան­մի­ջա­պէս կը յա­ջոր­դէ Սուրբ Ծննդեան տօ­նը։ Յի­սուս Քրիս­տո­սի հրա­շա­լի՜ ծնուն­դը, աշ­խար­հի ամ­բողջ քրիս­տո­նեա­նե­րուն ա­մե­նա­մեծ եւ սի­րուած տօ­նե­րէն մին է։

Սուրբ Ծնուն­դը, իր թէ՛ նշա­նա­կու­թեամբ եւ էու­թեամբ, թէ՛ խոր­հուր­դով կը գե­րա­զան­ցէ Ա­մա­նո­րը։

Ուս­տի, ա­մա­նո­րը ինք­նին «օ­րա­ցու­ցա­յին փո­փոխ­ման ե­րե­ւոյթ» մըն է, եւ իր մէջ ո­րե­ւէ խոր­հուրդ չի պա­րու­նա­կեր։ Իսկ Սուրբ Ծնուն­դը ամ­բող­ջու­թեամբ Խո­րին Խոր­հուրդ է՝ Աս­տու­ծոյ Որ­դիին Ծնուն­դը՝ Աս­տու­ծոյ մարմ­նա­ցու­մը եւ մար­դե­ղու­թի՛ւ­նը, եւ այս իսկ պատ­ճա­ռով, ան մարդ­կու­թեան հա­մար կը դառ­նայ նո՛ր եւ ան­վեր­ջա­նա­լի, ա­նայ­լայ­լե­լի եւ մշտնջե­նա­կան սկի՛զբ։ Ի զուր չէ՛, որ ա­ւե­լի քան 2000 տա­րի, մարդ­կու­թիւ­նը իր տո­մա­րա­կան բո­լոր հա­շուարկ­նե­րը՝ հա­շուա­կան գոր­ծու­նէու­թիւ­նը կը կա­պէ Յի­սուս Քրի­սոտ­սի Ծնուն­դին՝ «Նախ­քան Քրիս­տոս» եւ «Քրիս­տո­սի Ծնուն­դէն յե­տոյ» զա­տե­լով պատ­մա­կան ե­րե­ւոյթ­նե­րը։

Ե­կե­ղե­ցա­կան կար­գադ­րու­թեամբ, Սուրբ Ծնուն­դի մեծ տօ­նին կը նա­խոր­դէ պահք, ինչ­պէս բո­լոր միւս մեծ տօ­նե­րուն։ Նա­խա­սահ­մա­նուած այս եօ­թը օ­րե­րը՝ շա­բա­թա­պա­հը կը սկսի 30 Դեկ­տեմ­բե­րին եւ կ՚ա­ւար­տի Յու­նուար 5-ի ե­րե­կո­յեան՝ նկա­տե­լով որ 6 Յու­նուա­րը Սուրբ Ծննդեան մեծ տօնն է։ Ուս­տի պահ­քը կը վեր­ջա­նայ Ծննդեան Ճրա­գա­լոյ­ցի Սուրբ Պա­տա­րա­գով։

Այս պահ­քի շրջա­նին, ինչ­պէս բո­լոր պահ­քի շրջան­նե­րուն, պէտք է հե­ռու մնալ ա­մէն կեն­դա­նա­կան սնուն­դէ։

Սուրբ Ծննդեան նա­խոր­դող օ­րը կը կո­չուի «Ճրա­գա­լոյց»՝ որ կը նշա­նա­կէ «ճրագ վա­ռել»։ Այդ օ­րե­րուն, ըստ յա­տուկ ա­րա­րո­ղա­կար­գի, կը վա­ռուի տա­ճա­րին բո­լոր ջա­հե­րը եւ կան­թեղ­նե­րը եւ վա­ռուած մո­մեր կը բաժ­նուին ժո­ղո­վուր­դին եւ այդ­պէս կը մա­տու­ցուի Ճրա­գա­լոյ­ցի Սուրբ Պա­տա­րա­գը։

Հայ Ե­կե­ղե­ցին, տար­ւոյ ըն­թաց­քին միայն եր­կու ան­գամ ճրա­գա­լոյց կը կա­տա­րէ, Սուրբ Ծննդեան եւ Սուրբ Յա­րու­թեան նա­խա­տօ­նակ­նե­րուն, քա­նի որ այս տօ­նե­րը ու­նին «նա­ւա­կա­տիք»՝ որ կը նշա­նա­կէ՝ մեծ տօ­նի նա­խորդ օ­րուան հան­դի­սու­թիւն եւ խոր­հուրդ է՝ բնու­թեան նո­րոգ­ման եւ մար­դոց փրկու­թեան յի­շա­տակ­նե­րուն։ Այդ օ­րը կը նկա­տուի Ար­քա­յին կա­րա­պե­տը՝ որ նա­խա­պէս կու գայ ա­ւե­տե­լու՝ Ար­քա­յին յա­ջորդ օ­րուան հրա­շա­լի՜ գա­լուս­տը։

Ճրա­գա­լոյ­ցը, նաեւ մար­գա­րէու­թիւն­նե­րու նշա­նակն է, ո­րոնց ըն­թեր­ցում­նե­րը կը կա­տա­րուին նա­խա­տօ­նա­կի ե­րե­կո­յեան՝ ճրագ­ներ եւ կան­թեղ­ներ վա­ռե­լով։

Հո­գե­ւո­րա­կան­ներ, ընդ­հան­րա­պէս կը խրա­տեն ու կը յոր­դո­րեն, որ Ա­մա­նո­րը դի­մա­ւո­րուի ե­կե­ղե­ցի­նե­րու մէջ՝ ա­ղօթ­քով եւ ներ­հա­յե­ցո­ղու­թեամբ, եւ խոր­հիլ հո­գե­ւոր վի­ճա­կի մա­սին եւ ստա­նալ Աս­տու­ծոյ օրհ­նու­թիւ­նը՝ հո­գե­պէս պատ­րաս­տուե­լու հա­մար Սուրբ Ծննդեան մեծ տօ­նին։

Երբ կը խօ­սինք Ա­մա­նո­րի եւ Սուրբ Ծննդեան մա­սին, կ՚ար­ժէ յի­շել նաեւ տօ­նա­ծա­ռի սո­վո­րու­թեան մա­սին։ Ար­դա­րեւ, մեր օ­րե­րուն, Սուրբ Ծննդեան եւ Ա­մա­նո­րի ան­բա­ժան խորհր­դա­նիշն է տօ­նա­կան ո­գե­ւո­րու­թեամբ զար­դա­րուած տօ­նա­ծա­ռը։

Ա­մա­նո­րի տօ­նա­ծա­ռը, պատ­մա­կա­նօ­րէն ան­ցած է եր­կար ճա­նա­պար­հէ մը եւ հա­սած մին­չեւ մեր օ­րե­րը։ Սուրբ Ծննդեան ծա­ռի զար­դար­ման ա­ւան­դու­թիւ­նը կը վե­րագ­րուի 16-րդ դա­րու մէջ Գեր­մա­նիոյ հին սո­վո­րու­թեան մը՝ երբ հա­ւա­տա­ւոր քրիս­տո­նեա­ներ զար­դա­րուած ծա­ռեր կը բե­րէին ի­րենց տու­նե­րը։ Ո­մանք տօ­նա­ծա­ռը կը պատ­րաս­տէին փայ­տէ եւ կը զար­դա­րէին մշտա­դա­լար թարմ բոյ­սե­րով եւ մո­մե­րով։ Աս­տի­ճա­նա­բար տա­րա­ծուե­ցաւ տօ­նա­ծա­ռի այս ա­ւան­դու­թիւ­նը Եւ­րո­պա­յի տար­բեր եր­կիր­նե­րու մէջ։ Եւ­րո­պա­ցի հա­րուստ­ներ հե­տե­ւե­ցան այս օ­րի­նա­կին եւ օգ­տա­գոր­ծե­ցին զա­նա­զան ի­րեր՝ տօ­նա­ծա­ռը զար­դա­րե­լու նպա­տա­կով…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յու­նուար 1, 2017, Իս­թան­պուլ