ԱՇԽԱՐՀԱՄԱՏՐԱՆ ԿԻՐԱԿԻ

Զա­տի­կէն յե­տոյ եր­րորդ Կի­րա­կին ծա­նօթ է «Աշ­խար­հա­մատ­րան Կի­րա­կի» ա­նու­նով։ Այս Կի­րա­կին նաեւ Յի­նանց եր­րորդ Կի­րա­կին է եւ սո­վո­րա­բար կը կո­չուի նաեւ՝ «Կա­նանչ Կի­րա­կի»։ Հայ Ե­կե­ղեց­ւոյ յա­տուկ յի­շա­տա­կու­թիւն մըն է այս Կի­րա­կին՝ որ կը մտա­բե­րէ կեան­քի խոր­հուր­դը, վե­րա­կեն­դա­նու­թիւ­նը եւ վե­րած­նուն­դը ամ­բողջ բնու­թեան եւ ան­շուշտ՝ մա՛ր­դուն։

Թէեւ յստակ չէ, բայց կ՚են­թադ­րուի, որ այս Կի­րա­կիի տօ­նախմ­բու­թիւ­նը ար­ձա­գանգն է պատ­մա­կան դէպ­քի մը՝ Կոս­տան­դիա­նոս կայ­սեր կող­մէ շի­նուած «Ծննդեան», «Յա­րու­թեան», «Համ­բարձ­ման» եւ «Վեր­նա­տան» վայ­րե­րու վրայ ե­կե­ղե­ցի­նե­րու Նա­ւա­կա­տի­քի հան­դի­սու­թիւն­նե­րուն։ Այդ հան­դի­սու­թիւն­նե­րը տե­ղի ու­նե­ցած էին յատ­կա­պէս Սուրբ Յա­րու­թեան Տա­ճա­րի բաց­ման ա­ռի­թով։ Պատ­մա­կան վկա­յու­թիւն­ներ ցոյց կու տան, թէ այդ Նա­ւա­կա­տի­քի տա­րե­դարձ­նե­րը պա­հուած եւ շա­րու­նա­կուած են Ե­կե­ղե­ցիի կող­մէ եւ հետզ­հե­տէ տօ­նա­կան ա­ւան­դա­կան հան­դի­սու­թեան վե­րածուած։

Ա­հա­ւա­սիկ, կը կար­ծուի, թէ Նա­ւա­կա­տիք­նե­րու այդ ա­ւան­դու­թեան յի­շա­տակ­ներն են, որ պա­հուած եւ Հայ Ե­կե­ղեց­ւոյ մէջ «Աշ­խար­հա­մա­տուռ» ա­նուան տակ Ե­կե­ղե­ցիի փա­ռա­բա­նու­թեան տօ­նի է վե­րա­ծուած։ Ար­դա­րեւ «Աշ­խար­հա­մա­տուռ» կո­չու­մը կը ներ­կա­յաց­նէ «Քրիս­տո­նէա­կան Ընդ­հան­րա­կան Ե­կե­ղե­ցի»ն եւ օ­րը կը խորհր­դան­շէ Ե­կե­ղեց­ւոյ գա­ղա­փա­րը։

«Աշ­խար­հա­մա­տուռ» բա­ռին զա­նա­զան ի­մաստ­ներ կու տան տար­բեր բա­ռա­րան­ներ։ Զոր օ­րի­նակ, «պա­զի­լի­կա», այ­սինքն՝ «ար­քու­նի տա­ճար», ե­րե­ւե­լի մա­տուռ կամ ա­ւագ ե­կե­ղե­ցի, մայր ե­կե­ղե­ցի։

Այս սահ­մա­նու­մը կը պատ­շա­ճի յատ­կա­պէս Սուրբ Յա­րու­թեան Տա­ճա­րին, որ նախ­նա­կան ժա­մա­նակ­նե­րուն մա­նա­ւանդ, Ե­կե­ղե­ցին էր հա­մայն քրիս­տո­նէու­թեան, ըստ շրջա­նի չա­փա­նիշ­նե­րու։

Ուս­տի աշ­խար­հի ա­մէն կող­մէ քրիս­տո­նեա­ներ կ՚եր­թա­յին հոն ա­ղօ­թե­լու եւ պաշ­տա­մունք կա­տա­րե­լու։

Այս սահ­մա­նու­մը մա­նա­ւանդ կը լրաց­նէ «Վեր­նա­տուն»ը՝ որ իս­կա­պէս հա­մաշ­խար­հա­յին հան­գա­մանք մը ու­նի, Քրիս­տո­սի կող­մէ որ­պէս «Ե­կե­ղե­ցի» գոր­ծա­ծուած միակ վայ­րը ըլ­լա­լուն պատ­ճա­ռով։

Յի­սուս իր վեր­ջին Ընթ­րի­քը կա­տա­րեց Վեր­նա­տան մէջ՝ ուր հաս­տա­տեց Հա­ղոր­դու­թեան Սուրբ Խոր­հուր­դը, եւ ու­րեմն այս Վեր­նա­տու­նը՝ Ե­կե­ղե­ցին, ուր ա­ռա­ջին Սուրբ Պա­տա­րա­գը մա­տու­ցուե­ցաւ նոյ­նինքն Յի­սուս Քրիս­տո­սի կող­մէ։

Ա­ռա­քեալ­ներ՝ ո­րոնք Յի­սու­սի ձեր­բա­կալ­ման այն մութ գի­շե­րը լքած ու փա­խած էին ի­րենց վար­դա­պե­տը, Զատ­կին օ­րը ար­դէն իսկ հա­ւա­քուե­ցան այս վեր­նա­տան մէջ եւ այդ օ­րէն վերջ այն տե­ղը ի­րենց սո­վո­րա­կան ժա­մադ­րա­վայ­րը եւ հա­ւա­քա­րա­նը ե­ղաւ, մին­չեւ իսկ ի­րենց «վանք»ը, ինչ­պէս կը վկա­յէ Սուրբ Գիր­քը՝ «Ա­ռա­քեալ­նե­րու Գոր­ծեր»ուն մէջ՝ Ղու­կաս Ա­ւե­տա­րա­նի­չի խօս­քե­րով։

Եւ վեր­ջա­պէս՝ այս վեր­նա­տան մէջ Սուրբ Հո­գին ըն­դու­նե­ցին հոն հա­ւա­քուած ա­շա­կերտ­նե­րը։

Վեր­նա­տան մէջ կը հա­ւա­քուէին նաեւ ա­ռա­ջին քրիս­տո­նեա­ներ՝ ա­մէն օր ա­ռա­քեալ­նե­րը մտիկ ը­նե­լու, Սուրբ Հա­ղոր­դու­թեան խոր­հուր­դին մաս­նա­կից ըլ­լա­լու եւ ա­ղօ­թե­լու հա­մար։ Ա­նոնք հոն կը հա­ւա­քուէին կեր­պով մը ի­րենց հա­սա­րա­կաց նոր կեան­քը ապ­րե­լու եւ հետզ­հե­տէ զօ­րա­նա­լո՛ւ հա­մար։

Եւ հա­ւա­նա­կան է որ այս­տեղ գու­մա­րուած ըլ­լայ Ե­րու­սա­ղէ­մի Ա­ռա­քե­լա­կան Ժո­ղո­վը եւ միա­ժա­մա­նակ Ա­ռա­քեալ­նե­րու վար­չա­կան կեդ­րո­նը մին­չեւ 70 թուա­կան՝ Ե­րու­սա­ղէմ քա­ղա­քի հիմ­նա­յա­տակ կոր­ծա­նու­մը։ Վեր­նա­տան վե­րա­գիւ­տը եւ վե­րա­շի­նու­թիւ­նը կա­տա­րուե­ցաւ Կոս­տան­դիա­նո­սի եւ իր մօր՝ Հա­ղի­նէի, ո­րոնք ինչ­պէս գտած եւ հո­յա­կապ տա­ճար­ներ կա­ռու­ցա­նել տուած էին Յի­սուս Քրիս­տո­սի Ծննդեան, Յա­րու­թեան եւ Համ­բարձ­ման վայ­րե­րուն վրայ, այն­պէս ալ վե­րագ­տած եւ Աշ­խար­հա­մա­տու­ռը կա­ռու­ցած էին վեր­նա­տան տեղ­ւոյն վրայ։ Եւ ներ­կա­յիս, այս վայ­րը ցոյց կը տրուի Ե­րու­սա­ղէմ քա­ղա­քի Սիոն բար­ձուն­քին վրայ՝ մօ­տը Սուրբ Փրկիչ վան­քին։

Վեր­նա­տան եւ Յի­նանց խոր­հուր­դին մի­ջեւ կա­րե­ւոր ներ­քին կապ մը գո­յու­թիւն ու­նի, եւ այս կապն է որ կ՚ար­դա­րաց­նէ Վեր­նա­տան յի­շա­տա­կու­թիւ­նը Նոր Կի­րա­կիին յա­ջոր­դող Կի­րա­կիին։

Յա­րու­ցեալ Քրիս­տո­սի եր­կու կա­րե­ւոր ե­րե­ւում­նե­րուն մէջ կա­րե­լի է տես­նել այդ խորհր­դա­ւոր ներ­քին կա­պը։ Յի­սուս, ար­դա­րեւ իր յայտ­նի ե­րե­ւում­նե­րը կա­տա­րեց վեր­նա­տան մէջ։ Եւ այդ ե­րե­ւում­նե­րը հաս­տա­տե­ցին Ա­նոր Յա­րու­թիւ­նը եւ ա­շա­կերտ­նե­րու մէջ ցրուե­ցաւ ա­մէն կաս­կած ու տա­րա­կոյս այդ մա­սին։ Վեր­նա­տու­նը, կեր­պով մը վկա­յեց ու փաս­տեց Քրիս­տո­սի Յա­րու­թիւ­նը, Յա­րու­թեան Ճշմար­տու­թիւ­նը։

Յի­սուս ե­րեւ­ցաւ Վեր­նա­տան մէջ, «խա­ղա­ղու­թիւն ձե­զի» ը­սաւ եւ ձեռ­քե­րը եւ կո­ղը ցոյց տուաւ ա­շա­կերտ­նե­րուն, եւ երբ ա­նոնք տե­սան ի­րենց Տէ­րը ու­րա­խու­թեամբ լե­ցուե­ցան, եւ Յի­սուս դար­ձեալ խօ­սե­ցաւ ու ը­սաւ. «Խա­ղա­ղու­թիւն ձե­զի» եւ ա­ւել­ցուց. «Ինչ­պէս Հայ­րը ղրկեց զիս, այն­պէս ալ ես ձեզ կը ղրկեմ»։ Ա­պա ա­նոնց վրայ փչեց ու ը­սաւ. «Ա­ռէք Սուրբ Հո­գին, ե­թէ մէ­կուն մեղ­քե­րուն նե­րում շնոր­հէք, նե­րուած պի­տի ըլ­լայ, իսկ ե­թէ մէ­կը կա­պէք, կա­պուած պի­տի մնայ» (ՅՈՎՀ. Ի 19-23)։ Այս դէպ­քին ներ­կայ չէր գտնուած Թով­մաս Ա­ռա­քեալ. ուս­տի երբ վե­րա­դար­ձաւ՝ ա­շա­կերտ­նե­րը ու­րա­խու­թեամբ ը­սին. «Տէ­րը տե­սանք»։ Թով­մաս պա­տաս­խա­նեց ա­նոնց. «Մին­չեւ չտես­նեմ գա­մե­րու նշան­նե­րը Ա­նոր ձեռ­քե­րուն վրայ, եւ մին­չեւ մատս չդնեմ գա­մե­րու նշան­նե­րուն վրայ, եւ մին­չեւ ձեռքս չմխեմ ա­նոր կո­ղը՝ չե՛մ հա­ւա­տար»։ Եւ ա­հա­ւա­սիկ, մարդ­կա­յին տկա­րու­թեան ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը ընդ­հան­րա­պէս՝ չհա­ւա­տալ եւ տա­րա­կու­սիլ այն մա­սին, որ ան­տե­սա­նե­լի է եւ կաս­կա­ծիլ ա­նոր վրայ, որ շօ­շա­փե­լի չէ՛…։

Յի­սուս կրկին ե­րեւ­ցաւ նոյն կեր­պով եւ նոյն խօս­քե­րով եւ Թով­մաս տե­սաւ ու հա­ւա­տա՛ց. «Տէր իմ եւ Աս­տուած իմ»։  Եւ Յի­սուս պա­տաս­խա­նեց. «Դուն տե­սար եւ հա­ւա­տա­ցիր, ե­րա­նի՜ ա­նոնց ո­րոնք տե­սած չեն ու կը հա­ւա­տա՛ն»։­

Ա­հա­ւա­սիկ այս եր­կու ե­րե­ւում­նե­րը Յի­սու­սի յա­րու­թե­նէն ետք յայտ­նու­թեան ա­մե­նէն վճռա­կան ա­պա­ցոյց­ներն են եւ «պաշ­տօ­նա­կա՛ն»նե­րը։ Իսկ միւս ե­րե­ւում­նե­րը ընդ­հան­րա­պէս ան­հա­տա­կան բնոյթ ու­նէին։ Եւ այս պատ­ճա­ռով Աշ­խար­հա­մա­տու­ռը խորհր­դա­նիշն է Ե­կե­ղե­ցիին՝ թէ՛ որ­պէս շէնք եւ թէ՛ որ­պէս կեն­դա­նի հա­ւա­քա­կա­նու­թիւն, եւ Նա­ւա­կա­տի­քը Ե­կե­ղե­ցիին, այ­սինքն ա­նոր սկզբնա­ւո­րու­թիւ­նը, հաս­տա­տու­մը…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Ապ­րիլ 24, 2017, Իս­թան­պուլ