ԱԶԴՈՒ ՓՈՓՈԽՈՒԹԻՒՆՆԵՐ

ԺԱՄԱՆԱԿ-ի զրուցակիցն է քուէյթահայ ազգային գործիչ, գործարար, արաբական «Ալ Քապաս», «Ալ Հայաթ» եւ «Ալ Նահար» պարբերականներու յօդուածագիր՝ Կիրակոս Գույումճեան, որ մօտէն կը հետեւի եւ ծանօթ է միջինարեւելեան իրադարձութիւններուն եւ ունի իր տեսակէտները, որոնք սիրով բաժնեց մեր ընթերցողներուն հետ, երբ երեւանեան իր վերջին այցին առիթն ունեցանք զրուցելու իրեն հետ:

-Մեր նախորդ զրոյցէն բաւական ժամանակ անցած է, սակայն հարցերը, որոնց մասին խօսած ենք, կարծես անփոփոխ մնացած են: Այսօր ինչպէ՞ս կը գնահատէք Արաբական ծոցի երկիրներու ընդհանուր իրավիճակը:

-Այո, անցուդարձը գրեթէ նոյնն է. ըսել կ՚ուզէք Իրաքի, Սուրիոյ, Լիպիոյ, Եմէնի հարցերը: Վերջին երեք-չորս տարիներու ընթացքին ընդհանրապէս հարցերը նոյնը մնացած են, սակայն վերջին ամիսներուն ի յայտ եկան նորութիւններ, որոնք իսկապէս ազդու փոփոխութիւններ են եւ կ՚ունենան իրենց համապատասխան ազդեցութիւններն ու արդիւնքները:

-Պարոն Գույումճեան, ինչպէս գիտենք, մէկ կողմէ Սէուտական Արաբիան եւ իր դաշնակիցները, որոնց մէջ է նաեւ Քուէյթը, միւս կողմէ՝ Քաթարը, այսօր սուր լարուածութեան մէջ են: Գործի դրուած տնտեսական արգելքներուն նպատակը ճնշումներ բանեցնելն է Քաթարի կառավարութեան վրայ: Կը կարծէ՞ք, որ սէուտցիք եւ իրենց դաշնակիցները կը յաջողին իրենց նպատակին մէջ:

-Անշուշտ, շատ ցաւալի երեւոյթ է եղածը, երանի թէ չըլլար, սակայն հիմա որ եղաւ, ալ կը սպասուի, որ անդրադարձը խիստ ըլլայ եւ չեմ գիտեր, թէ որքանով Քուէյթի էմիրը՝ Շէյխ Սապահ Ալ Ահմատ Ալ Ժապէր Ալ Սապահը, կրնայ դրական արդիւնքներ ձեռք բերել: Վստահ եմ, որ առաջուան իրավիճակին վերադարձ պիտի չըլլայ, անպայման փոփոխութիւններ պիտի ըլլան, բայց որքա՞ն մեծ են փոփոխութիւնները, մե՞ղմ են, թէ՞ դաժան, անոնք ապագային կ՚երեւին: Ամէն պարագայի երկու տարբերակ կայ, մէկը, որ շէյխ Սապահին աշխատանքները դրական արդիւնքներ բերեն եւ երկու կողմերն ալ բաւարարուին ստացուածքներով կամ ալ հարցը պիտի երկննայ եւ աւելի բարդութիւններ պիտի յառաջանան:

Եթէ խաղը միջազգային խաղի չվերածուեցաւ, հեռու չէ, որ սէուտցիք եւ իրենց դաշնակիցները յաջողին իրենց նպատակներուն մէջ: Այսինքն, եթէ հարցը տեղական սահմաններու մէջ մնայ, այն ատեն մեծ փոփոխութիւններ պիտի չըլլան, եւ սէուտցիք եւ իրենց դաշնակիցները կարծիք պարտադրող կը դառնան:

-Դուք երկար տարիներէ ի վեր կ՚ապրիք Քուէյթի մէջ եւ ականատես եղած էք Քաթարի հետ քանի մը տագնապներու: Անշուշտ խօսքը մէկ կողմէն սիւննի աշխարհի ղեկավար փափաքիլ ուզող Սէուտական Արաբիոյ եւ միւս կողմէն Քաթարի միջեւ եղած տագնապներուն մասին է: Ի՞նչ յիշողութիւններ ունիք այդ առումով:

-Անկասկած, առաջին տագնապը չէ այս մէկը, մանաւանդ Քաթարը տագնապ ունեցաւ, սակայն Պարսից ծոցի համագործակցութեան խորհուրդին մէջ եղած խռովութիւնները ընդհանրապէս բացայայտ չեն ըլլար, «տան մը մէջի խռովութիւններ»ուն սկզբունքով աւելի դիւրին լուծումներ կը տրուին անոնց:

-Այս տագնապը ազդեցութիւն ունեցա՞ւ Քուէյթի կամ քուէյթահայութեան վրայ: Մտահոգութիւններ կա՞ն երկրին մէջ: Ի՞նչ տեղեկութիւններ ունիք: Ի՞նչ կը խօսուի այս մասին:

-Իրականութեան մէջ այս տագնապին ազդեցութիւնը հայկական համայնքին վրայ այնքան է, որքան՝ բոլոր քուէյթցիներուն եւ Քուէյթի մէջ ապրող բոլորին վրայ: Մենք անմիջական վնասներու կամ դժուարութիւններու չենթարկուեցանք, գոնէ մինչեւ հիմա: Սակայն, ուշ կամ կանուխ թերեւս մեզի հասնի այդ վնասներուն հետեւանքը, բայց այս պահուն նման բան չկայ: Իրականութեան մէջ մեր մտահոգութիւնը Քաթարի մէջ ապրող մեր հայրենակիցներն են, որ ճիշդ է, նուազ թիւով են, բայց կան, կ՚ապրին եւ կը գործեն հոն եւ կը պատկանին Քուէյթի մեր թեմին: Հոն եղող մեր հայրենակիցները յաջողակ հայորդիներ են, որոնք իրենց մեծ գործերը ունին, եւ անշուշտ չէինք ուզեր, որ որեւէ ձեւով անոնք ազդուին եւ վնասուին:

-Ինչպէս նշեցիք, Քուէյթ հանդէս եկաւ որպէս միջնորդ կողմ՝ լուծելու համար Քաթարի եւ Սէուտական Արաբիոյ միջեւ ծագած տագնապը: Ի՞նչ կը կարծէք, այդ առաքելութիւնը, միջնորդութիւնը արդիւնքներ պիտի տա՞յ:

-Անպայման: Քուէյթի շէյխ Սապահը, որ միշտ մարդասիրական գործերու եւ նպատակներու մէջ ներկայութիւն ունեցած է, անձամբ հարցին մէջ մտաւ լուծելու, չեմ կարծեր, որ ապարդիւն ըլլան իր աշխատանքները, քանի որ մարդասիրական գործերու մէջ անոր ներկայութիւնը միշտ յաջող եղած է, ինքն ալ մեծ վարկ կը վայելէ բոլոր պետութիւններուն մէջ՝ ըլլայ խնդրոյ առարկայ պետութիւններուն կամ նոյնիսկ՝ միջազգային մակարդակի պետութիւններու մէջ, ուր ան ճանչցուած է որպէս մարդասիրութեան էմիր, իսկ Քուէյթը ծանօթ է իբրեւ մարդասիրական երկիր, այնպէս որ դրական արդիւնքներու կը սպասենք:

-Քուէյթ յայտնի է իր չափաւորական կեցուածքներով: Այս հանգըր-ւանին ալ կարելի է նոյնը ըսել: Ինչի՞ն կը վերագրէք Քուէյթի որդեգրած, ընդհանրապէս չափաւորական կեցուածքները: Ի՞նչ է պատճառը Ձեր կարծիքով:

-Քուէյթ միշտ այդպէս եղած է: Նոյնիսկ՝ Իրաքի պատերազմին: Ճիշդ է, որ Սուրիոյ պատերազմին ինք կողմնակից էր ընդդիմադիրներուն, սակայն շատ մը տեղեր համեմատաբար աւելի քիչ կողմնակից եղած է: Ատոր պատճառն ալ ինչպէս ըսի՝ քուէյթցիներու մարդասիրական գիծն է, էմիրն ալ քուէյթցի է եւ ազգային այդ գիծն է, որ որդեգրած է: Քուէյթը իր քաղաքականութեան մէջ այնպէս գործած է, որ թշնամի չ՚ուզեր ունենալ չորս կողմը, հակառակը՝ բարեկամներ կ՚ուզէ շահիլ, եւ այս քաղաքականութիւնն է, որ հարիւրաւոր տարիներէ ի վեր կը վարէ ան, որ օգտակար եղաւ երկրին. օրինակ՝ իրաքա-քուէյթեան պատերազմի ժամանակ, երբ Իրաք պատերազմի սկսաւ Քուէյթի դէմ, աշխարհի բոլոր պետութիւնները Քուէյթի կողքին կանգնեցան, որովհետեւ արդէն իսկ իր դրական կողմերը գիտէին եւ չէզոք կեցուածքներու դրական արդիւնքները տեսած էին: Եւ երբ ինք նեղը մնաց, տեսաւ, որ իր բարեկամները շատ են: Այսօր ալ, փաստացի այդ տեսակէտը, այդ միջոցը պահած է:

-Հայաստանի իշխանութիւնները վերջին շրջանին շատ մեծ դրական տեղաշարժ մը ունեցան Քաթարի նկատմամբ, եւ մէկէ աւելի առիթներով Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահը, ինչպէս նաեւ արտաքին գործոց նախարարը այցելեցին Տոհա: Ինչպէ՞ս կը բնութագրէք այս մերձեցումը, տրուած ըլլալով որ Քաթարը Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններու եւ Քուէյթի կողքին կը համարուի Հայաստանի բարեկամ երկիրներէն մին:

-Անկեղծօրէն ըսեմ, որ տակաւին օգուտներ չտեսանք այդ այցելութիւններէն, ասկէ առաջ ալ այցեր եղած են, ոչ միայն նախագահի ու նախարարի, այլեւ երեսփոխաններ այցելած են, համաձայնագրեր կնքուած են, սակայն գործնականօրէն քայլեր չեղան: Մենք կ՚ուզենք, դուք ալ կ՚ուզէք այդ այցելութիւններուն հետեւանքը դրական քայլերու ձեւով տեսնել եւ որ այդ քայլերը օգտակար ըլլան մեր հայրենիքին:

Պէտք է, որ մեծ ծաւալի ներդրումներ, փոխայցելութիւններ ըլլան, գետնին վրայ շարժում ըլլայ:

-Իսկ ի՞նչն է պատճառը, որ կապեր կան, բայց տնտեսական շարժ տեղի չ՚ունենար, մանաւանդ, ինչպէս ըսիք, Քուէյթի պէս երկիր մը կրնայ մեծ տնտեսական ներդրումներ ընել Հայաստանի օգտին:

-Այդ մէկը թերեւս պատճառաբանենք այն հանգամանքով, թէ որքանո՞վ հետապնդուեցան այդ համաձայնութիւնները եւ այցելութիւնները: Այս պարագային մե՛նք՝ հայաստանեան կողմն է ուզողը, որ շատ ալ տալու հնարաւորութիւն չունի, ընդհանրապէս կ՚ուզէ, եւ այդ ուզելը պէտք է համոզիչ ըլլայ միւս կողմին համար եւ արդարացած ձեւով մը ներկայացուի, որ ան ալ համոզուի, որ իր կողմէ ներդրումը տեղին ու ժամանակին է, քաջալերուի եւ քայլեր առնէ: Եթէ ատիկա չըլլար պէտք եղածին չափ, չեմ կարծեր, որ որեւէ բան կարելի է ստանալ:

Օրինակ, երկար ժամանակ խօսուեցաւ, որ Քուէյթէն Հայաստան ուղիղ օդանաւային չուերթներ ըլլան, եւ ամէն դեսպան որ եկաւ, ըսաւ, որ այս հարցը պիտի լուծեմ, բայց ձախողեցան, մինչեւ հիմա Քուէյթէն եկողները սովորաբար Հայաստան կու գան Տուպայիի միջոցաւ: Ի դէպ, եկողներն ալ բազմաթիւ են, Տուպայիէն եկող այդ թռիչքին մէջ ճամբորդներուն մեծամասնութիւնը քուէյթցիներ են, տուպայիցիներ եւ շարժացիներ անոնց մէջ քիչ են: Ուրեմն ինչո՞ւ ուղիղ գիծ մը չըլլայ, Քուէյթէն Հայաստան օդանաւ մը չգործէ:

-Այնտեղէն կու գան, իսկ Հայաստանէն ալ հայաստանցիներ կ՚երթա՞ն Քուէյթ, իբրեւ գործի կամ զբօսաշրջութեան երկիր կը նախընտրե՞ն Քուէյթը:

-Չեմ լսած երբեք, որ հայաստանցիներ Քուէյթ երթան: Ես երբ կը խօսիմ հայաստանցիներու հետ, վաճառականներ, որ Տուպայի կամ Թուրքիա կ՚երթան վաճառականական հարցերով, Քուէյթը ձեռնտու չեն նկատեր, նախ՝ պանդոկները սուղ են, աժաննոց պանդոկներ չկան, երկրորդ՝ գիները սուղ են, այս պատրուակներով Քուէյթը չեն նախընտրեր:

-Անցեալ անգամ ըսիք, որ քուէյթահայ համայնքը եկեղեցւոյ հարց ունի: Կարծեմ արդէն լուծուեցա՞ւ այդ հարցը:

-Երեք տարի ետք կրնամ արդէն այդ առումով լաւ լուր մը հաղորդել, ըսելով, որ համայնքը այլեւս ունի իր սեփական եկեղեցին: Հազիւ երկու ամիս է: Համայնքին ուժերով լաւ դիրքի վրայ գտնուող բնակելի վայրի մը մէջ շէնք մը, որ պարզ առանձնատուն մըն էր, գնած ենք, բարեփոխած ենք, որպէսզի յարմարի եկեղեցւոյ: Ներսի յարմարութիւնները նպաստաւոր էին, որպէսզի ներքին հատուածը միացուի, մեծ սրահ ըլլայ, նկուղին մէջն ալ սրահ մը շինած ենք, վերն ալ կը գործէ առաջնորդարանը: Գաղութը միշտ աշխոյժ է, հաւատացեալ է, մօտ է հայութեան, Հայաստանի, եկեղեցւոյ, ուստի ամուր է գաղութը: Քուէյթի գաղութը վիթխարի ծառի կը նմանի, որուն արմատները զօրաւոր են, հետեւաբար նաեւ ճիւղերը զօրաւոր են, երբեմն տերեւաթափ կ՚ըլլայ, բայց սովորաբար վերստին կը ծաղկի:

-Դուք, իբրեւ յօդուածագիր, մեծ տպաքանակներ ունեցող արաբական նշանաւոր թերթերու մէջ յօդուածներ կը հրատարակէք: Ի՞նչ են ձեր վերջին յօդուածներուն մտահոգութիւնները, մանաւանդ կ՚ուզեմ խօսիք Սուրիոյ տագնապին եւ հայերուն առընչուող ձեր վերջին յօդուածին մասին, որ Լոնտոն հրատարակուող «Ալ Հայաթ» պարբերականին մէջ հրատարակուեցաւ եւ արձագանգներ ունեցաւ, նաեւ՝ արտատպումներ:

-Սովորաբար իմ նիւթերս ընկերային հարցեր են, կիսաքաղաքական, եթէ արաբներու քաղաքական հարցերուն մասին գրեմ, իմ դիրքորոշումներս մեղմ կ՚ըլլան, յարձակողական չեմ ըլլար, անոր համար ալ արաբները կը գնահատեն իմ նիւթերս: Ինչպէս ըսած եմ՝ մեր միտքերը, մեր իրաւունքները, մեր հարցերը արաբներուն հասցնելու նպատակ ունիմ: Շատ քիչ է արաբական մամուլի, գրական դաշտի մէջ հայկական հարցերու նիւթը, եւ ես այդ բացը գոցելու համար աշխատած եմ: Նոյն ձեւով նաեւ Սուրիոյ հայութեան մասին յօդուածը գրուեցաւ: Առիթն այն էր, որ Թուիթըրի օգտատէրերէն մէկը, հաւանաբար, բարկութեան մէկ պահուն, գրած էր, թէ յաղթանակէն ետք յեղափոխականները պիտի վտարեն հայերը Սուրիայէն դէպի իրենց նախկին բնակավայրերը, որովհետեւ իրենց հետ չեն գործակցիր: Ան չէ նշած, թէ ո՞ւր, նկատի ունենալով, որ հայերը Սուրիոյ զաւակներն են, չէ՞ որ անոնք հոն ծնած են, Սուրիա ծնած են նաեւ անոնց հայրերն ու մեծ հայրերը, եւ սերունդէ սերունդ յատկանշուած են իբրեւ այդ երկրի հաւատարիմ, ազնիւ քաղաքացիներ: Եւ հայերու մեծ ներդրումին մասին գրած եմ Սուրիոյ պետութեան մէջ, որ բաւական մեծ եղած է: Հայերը զգալի համեմատութեամբ նպաստած են Սուրիոյ պետական տնտեսութեան, մանաւանդ արդիւնաբերական արհեստներու պարագային։ Անոնք արդի մեքենաշինական գործիքներ օգտագործողներու առաջիններէն էին. ինչպէս՝ հաստոցներ, քերթիչներ, արդիւնաբերական արհեստներու արտադրիչներ, նաեւ հիւսուածեղէնի եւ բամպակեղէնի արտադրութեան, մետաղագործութեան, երկրագործութեան եւ այլ անհրաժեշտ սարքեր՝ այդպէսով երկրի տնտեսութեան խնայել տալով միլիառաւոր տոլարներ: Արժանի է նշել նաեւ հայերուն ներկայութիւնը սուրիական ընկերային կառոյցի գունապնակի բոլոր բնագաւառներուն մէջ` արուեստներու, գեղանկարչութեան, երաժշտութեան, թատրոնի, մարմնամարզանքի, գրականութեան, բժշկութեան եւ այլն:

-Այսօր Հալէպը, որ նաեւ ձեր ծննդավայրն է, արդէն ազատագրուած է, ի տարբերութիւն մեր նախորդ զրոյցի օրուան, երբ ցաւով կը խօսէինք այնտեղ ընթացող արիւնալի գործողութիւններուն մասին: Ի՞նչ կը կարծէք, կը կառուցուի՞ քաղաքը, ի՞նչ տեսք կը ստանայ Հալէպի կեանքը:

-Անկարելի է, որ չկառուցուի: Անկարելի է, որ Հալէպը մնայ քանդուած վիճակի մէջ: Հալէպը պիտի շինուի, պիտի զարգանայ եւ հինէն ա՛լ աւելի լաւ պիտի ըլլայ, սակայն՝ ինչպէ՞ս եւ ե՞րբ… Ասոնք են, որ հարցումներ են, եւ ըստ երեւոյթին, մինչեւ իրավիճակը վերջնականապէս չկայունանայ եւ լիակատար խաղաղութիւն չհաստատուի երկրին մէջ, քիչ մը պիտի դանդաղի: Հիմա նուազագոյնով սկսած են կառոյցները վերականգնել, թերեւս կը սպասեն, որ Սուրիոյ ամբողջ տարածքին պատերազմը վերջանայ, բան մը յայտարարուի եւ մեծ վերականգնում ըլլայ:

Այո, ոխը, ատելութիւնը, անվստահութիւնը, երկար ժամանակ պիտի մնան, խօսքը շէնքերու, նիւթական վերաշինութեան մասին է միայն, մարդու վերականգնման համար տակաւին երկար ժամանակ անհրաժեշտ է, սերունդներ պէտք է անցնին ատոր համար, որպէսզի ատիկա վերջնականապէս վերանայ, եւ նոր համակարգներ ստեղծուին, նոր անդրադարձումներ կատարուին: Նոր տեսլական մը ի յայտ պիտի գայ, նոր Հալէպ ըլլայ: Անշուշտ Հալէպի ունեցած կորուստը շատ մեծ է, երկար պիտի տառապինք անոր պակասը փնտռելով կամ նորին վարժուելով եւ տայ Աստուած, որ երկար ժամանակ չառնէ ատիկա եւ այդ իրականութիւնը շուտ գայ, այսինքն սիւննիները կամ ընդդիմադիրները երկար պիտի պատերազմին գաղափարներու դէմ, իրարու դէմ անվստահութիւն, թշնամական կեցուածքներ սերմանելով, յաղթող-պարտուողի հարցեր պիտի յառաջանան, սակայն պիտի շրջանցենք զանոնք, Հալէպը պիտի կառուցուի, ատոր մասին կասկած չկայ: Եթէ զգալի խաղաղութիւն ըլլայ, ժողովուրդն ալ մեծ թիւերով կը վերադառնայ։

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ