ՀՈԳԵՒՈՐԱԿԱՆՆ ՈՒ ՀԱՅԱԳԷՏԸ

Լիբանանի լեռնային շրջանի՝ Զմմառու վանքին մէջ իր հոգին աւանդած է Զմմառու պատրիարքական կղերի միաբանութեան երիցագոյն անդամ՝ Հայր Անդրանիկ Ծ. Վրդ. Կռանեանը, կամ պարզապէս՝ Հայր Անդրանիկը, ինչպէս ան ճանչցուած եւ սիրուած է հազարաւորներու կողմէ: Այս լուրը անցնող օրերուն խոր ափսոսանքի եւ ցաւի զգացումներ տարածեց զինք ճանչցողներու կամ հեռուէն գիտցողներու շրջանակին մէջ: Իր կատարած մեծ աշխատանքով, հոգեւոր կեանքին, հայագիտութեան եւ մերձակայ ասպարէզներուն նուիրուած գործունէութեամբ, Հայր Անդրանիկը սիրելի էր Լիբանանի մէջ եւ անկէ դուրս, մինչեւ՝ Հայաստան:

Հայր Անդրանիկը հրապարակագիր, խմբագիր, բառարանագէտ, գրաբարագէտ եւ դաստիարակ էր, մեծ հայագէտ, որուն հետ առիթն ունեցած եմ ծանօթանալու Պէյրութի բնակութեանս օրերուն: Ան միշտ ներկայ էր երիտասարդական հաւաքներուն, հայագիտական ձեռնարկներուն, թատերական երեկոներուն եւ իր երիտասարդական աւիւնով միշտ եղած է լիբանանահայ համայնքի սիրուած գործիչներէն մին՝ անպայման քաջալերելով երիտասարդները, նորը, արդիականը: Հեղինակ է բազում գիրքերու, թատերախաղերու, հրապարակագրութիւններու, որոնց մէջ զգալի է նոր ժամանակներու շունչը եւ այն արդիական մտածողութիւնը, զոր ունէր Հայր Անդրանիկ:

Իր կենսագրութիւնը, որ կրկին լոյս տեսաւ մահուան առթիւ, կը վկայէ նուիրեալի, հայագէտի, հոգեւորականի անցած այն ընդարձակ ուղղիի մասին, ուրկէ քալած է ինք՝ լուսաւորելով այդ ճանապարհը նաեւ ուրիշներուն համար:

Հայր Անդրանիկ Կռանեան ծնած է 20 Յունուար, 1929 թուականին:

Իր նախնական ուսումը ստացած է Պէյրութի Յիսուսեան հայրերու Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ ճեմարանէն: Նուիրուելով հոգեւորական կեանքին՝ յաճախած է Զմմառու դպրեվանքը, ապա անցած՝ Հռոմի Լեւոնեան հայ դպրոցը եւ Յիսուսեան հայրերու Գրիգորեան միջազգային համալսարանը:

1954 թուականին ձեռնադրուած է կուսակրօն քահանայ՝ դառնալով անդամ Զըմ-մառու պատրիարքական միաբանութեան:

1973-էն խմբագրած է հայ կաթողիկէ պատրիարքարանի «Մասիս» շաբաթաթերթը, եղած է նաեւ խմբագիրը՝ Հայկազեան համալսարանի «Հայկազեան հայագիտական հանդէս»ին:

Դասաւանդած է գրաբար, Հայ Եկեղեցւոյ պատմութիւն, հայ ծիսագիտութիւն եւ հայ մատենագրութեան վերաբերեալ այլ նիւթեր՝ Պէյրութի Հայկազեան համալսարանի եւ Քասլիքի մարոնի Անտոնեան հայրերու համալսարանին մէջ:

Պէյրութի Քասլիքի Ս. Հոգի համալսարանին մէջ Հայր Կռանեանին ֆրանսերէնով տուած դասախօսութիւններուն շարքը հրատարակուած է համալսարանին կողմէ:

Բաւական է թերթել Հայր Անդրանիկ Ծ. Վրդ. Կռանեանի հրատարակած գիրքերու մատենագիտութիւնը եւ կը պարզուի, թէ ինչպիսի՛ մեծ մտաւորական ու հայագէտ եղած է ան:

1977-ին Պէյրութի մէջ լոյս տեսած է «Միայն լուսնով կայ հայոց փրկութիւն» ստեղծագործութիւնը, որ երեք արարով թատերախաղ մըն է:

1988-ին Վիեննայի մէջ լոյս տեսած է Հայր Անդրանիկ Կռանեանի՝ «Պէտք չունինք քեզի...» թատրերգութիւնը, իսկ աւելի ուշ՝ 2015-ին, Պէյրութի մէջ՝ «Մարզպանը» թատերախաղը:

Ան հայերէն բառարաններու, գրաբար դասագիրքերու հեղինակ է: Անոր կազմած բառարանները թուայնացուած են եւ հասանելի են առցանց, եւ որոնցմէ այսօր կ՚օգտուին շատեր: Իսկ գրաբարի դասագիրքերը, զորս ան ջանասիրութեամբ պատրաստած եւ հրատարակած է թէ՛ ինքնուսոյցներ են, թէ՛ ալ գործնական դասագիրքեր:

Հրատարակած է նաեւ «Գրաբար: Քերականութիւն եւ հրահանգ, ոճաբանութիւն» դասագիրքը, հեղինակ է հայերէն լեզուի քերականութեան, ոճաբանութեան եւ այլ գիրքերու:

Հարուստ է նաեւ իր գրական-գեղարուեստական հրատարակութիւններու կազմը, 1994-2014 թուականներուն Հայր Անդրանիկ հրատարակած է «Յուշեր եւ փուշեր»ը: Իր գիրքերը բազում անդրադարձներ ունեցած են սփիւռքեան մամուլին մէջ: Թորոս Թորանեան հետեւեալ անդրադարձը հրատարակած է «Յուշեր եւ փուշեր»ուն առիթով (կը ներկայացնենք յապաւումներով):

«Կռանեան Վարդապետին յաջորդական, անդադրում լոյսին եկող գիրքերը մտածել տուին ինծի, թէ արդեօք՝ գրի՞չն է աղբիւրը իր գրականութեան, թէ՞ ինքը՝ մարդը՝ հայելին մեր այս տարիներու ապրած կեանքին:

Այս յուշերու հատորեակը իր 127 էջերուն վրայ աւելի փուշեր ունի, քանի ներկայացուած կեանքը եղած է փշալի:

Փուշերու մէջ վարդեր ալ կան, մի՛ զարմանաք, քանի որ լիբանանեան աղբակոյտերուն մէջ նոյնիսկ ծաղիկներու կրնաք հանդիպիլ:

Ահա փուշերու այս փունջին յաջորդական պատումները, ուր իշխող լեզուն զուարթախոհութեան եւս կը դիմէ յաջողապէս:

«Տունը փլաւ Վարդիվառեաններուն վրայ», հո՛ս, կորուստներ ու մահ, այլանդակուած երկիր Լիբանանի եղբայրասպան 17 տարիներու համայնական պատկերով: Վարդապետին աչքերը, հոգին ինչպէ՞ս դիմացած են կատարուածը տեսնելով: Տուեալ տարիներու կատարուածը ճանչնալու համար պէտք է կարդալ այս գիրքը:

«Պուտափեշտի 10-ը ժամերս»: Այս կարճ ժամերուն ընթացքին հեղինակը խտացուցած է հայոց զոհերուն աճող ցաւերը: Հայը, աշխարհի ո՞ր երկրին մէջ նահատակ մը, նահատակներ չէ տուած որ: Տխուր պատմութիւն, յուզիչ գրիչէ մը ծնած: «Հայաստանի 1988-ի երկրաշարժի օրերէն»: Այս էջերը կարդալու ընթացքին գլխարկները հանուելու են նախ՝ ի յարգանս մեր տասնեակ հազարաւոր զոհերուն, քանի որ «8 Դեկտեմբեր 1988 հայ փոքրիկներէն շատերուն մահուան թուականն է»:

Այս էջերուն վրայ շեշտուած մարդկայնութիւն մը կայ: Պէտք է կանխապէս ըսենք, թէ այս էջերը արձանագրուած են վարպետ գրագէտի գրիչով եւ հրապարակագրութեան պատկանելէ հեռու են: Վերի երկրաշարժէն տրուած օրինակները տարօրէն յուզիչ են, ուր կը յիշուի նաեւ Սփիւռքին պատուական կեցուածքը:

«Վարդարանս բերի՞ր», այս պատումը կարդացողը տառացիօրէն պիտի լսէ Լուսինէ Զաքարեանի հրեշտակային ձայնը՝ Կոմիտասեան երգաշարով եւ հայ եկեղեցւոյ շարականներով:

Բախտաւոր է Հայր Կռանեան, որ քանի մը անգամ առիթը ունեցած է տեսնուելու Լուսինէին հետ, նոյնիսկ անոր տան մէջ Լուսինէի ամուսնին՝ գրաբարագէտ Խորէնի ներկայութեան:

Յիշատակելի են այս հանդիպումները, զորս թուել չենք ուզեր, որպէսզի մէկ շունչով նստիք ու կարդաք այս գիրքը:

Ընթերցումը կրնայ տեւել երկու ժամէն աւելի:

Այս մէկը երջանկաբեր պատմութիւն երկրի եւ արտերկրի ցաւալի կոտորածները յիշելէ ետք:

«Դուք ի՞նչ պիտի ընէիք». խօսքը ելեկտրական ընկերութեան պաշտօնեային մասին է, որ ստացագիր մը կը ներկայացնէ՝ անտանելի գումար մը, անշուշտ վճարելի, երբ շրջանը ելեկտրականութիւն չունէր: Հեղինակը կը գրէ. «Ես չբողոքեցի... բայց հարց կու տամ, թէ այլեւս ո՞ր մէկ Աստուծոյ դիմելու եմ, երբ նոյնիսկ երկրիդ ելեկտրոնիք հաշուիչ մեքենաները... ստախօս դարձած են»:

«Այս տղաքը ինչո՞ւ հայերէն չեն կարդար», մեր մեծագոյն ցաւերէն մէկն ալ այս է: Հայը կը կարդայ, ոչ թէ չի կարդար. օտար լեզուով կը կարդայ, բայց իր մայրենի լեզուով՝ ո՛չ: Ինչո՞ւ:

Հեղինակը կու տայ պատճառները, որոնք բազմաթիւ են, կ՚ընէ թելադրանքներ այս հիւանդութիւնը բուժելու համար:

Կ՚առաջարկուի մրցանակներ շնորհել կարդացողներուն, ասմունքողներուն, լաւ հայերէն գիրքերով հանդէս եկողներուն: Հիմնել մատչելի գրադարաններ, Հայոց Պատմութիւնը ուսուցանել comics-ներու միջոցաւ, օգտագործել «Վանայ Ձայն»ի եւ «Ռատիօ Սեւան»ի միջոցները մրցանակներ յատկացնելով նոյնպէս լաւ թարգմանիչներու...

Հեղինակը mobile-ը հեռաձայնիկ կը կոչէ եւ ցոյց կու տայ բջիջայինի առաւելութիւններն ու վնասները»:

Իսկ, ահաւասիկ լիբանանահայ բանաստեղծ Յակոբ Մանուկեան Կռանեանի «Խոկամ» գիրքին առթիւ գրած է.

«Ըստ հեղինակին, սոյն գրքոյկը կը պատկանի գրական ո՛չ մէկ սեռի, կը բացայայտէ բազմաբնոյթ եւ բազմերանգ մը-տածումներ, զորս հեղինակը քաղած է կեանքէն եւ իր անմիջական շրջապատէն եւ հիմնաւորած զանոնք՝ փորձառական ճշմարտութեամբ: Այլ խօսքով՝ «Խոկամ» խորագրեալ գրքոյկը կը բովանդակէ գերազանցապէս բարոյական սկզբունքներ, որոնց հանգուցակէտը կը հանդիսանան Աւետարանի պատուէրները: Ահա թէ ինչո՛ւ հեղինակը կ՚ըսէ, թէ սոյն գրքոյկը կը յանձնէ տպագրութեան, որպէսզի բոլոր ընթերցողները փնտռեն եւ գտնեն զայն եւ զուարթանան անոր աստուածաշնորհ լոյսով:

Այս յղացքով, Հայր Անդրանիկ Կռանեան հաւատաւոր այն եկեղեցականն է, որ երկար տարիներ կենսաւորած է իր կեանքը քրիստոնէական ամրակուռ հաւատքով եւ քարոզած Քրիստոսի սէրը՝ անխառն ոգեւորութեամբ:

Հայր Անդրանիկ Կռանեանի «Խոկամ» խորագրեալ գրքոյկը քարոզագիրք մը չէ, բառին ընթացիկ առումով, այլ խոհական ապրումներու համադրոյթ մըն է, որ շարահարուած է բարոյալից դրուագներու տրամաբանական դասաւորումով:

Անկախ իրենց կրօնաբոյր հանգամանքէն, հեղինակին «Խոհերը» ունին իմաստասիրական խորք եւ յղացք: Անոնք հոգեւոր ուղեցոյցներ են, որոնք ցոյց կու տան կեանքի բարի եւ չար, դրական եւ ժխտական կողմերը եւ կը լուսաւորեն մեր մեղսապարտ հոգին՝ իրենց ոգեղինաշունչ պատգամներով: Զարթուցիչ ժամացոյցի մը նման կը պահեն արթուն եւ զգաստ մեր հոգեկան աշխարհը՝ խաբէութեան մարտահրաւէրներուն դիմաց:

Խոհապաշտ հեղինակ մըն է Հայր Անդրանիկ Կռանեան, որ Ռոտենի «Խորհողը» մարմնաւորող արձանին ներկայութեան, կը սիրէ խորաչափել բնութեան եւ իրերու լուսաւոր եւ ստուերոտ երեւոյթները: Հին Յունաստանի իմաստասէրներուն նման, ի՛նք եւս կը սիրէ քննարկել վերացական գաղափարները՝ ըստ էութեան:

Այս յղացքով, հեղինակը հարց կու տայ, թէ ի՞նչ է ազատութիւնը: Կ՚ըսէ, թէ մարդիկ իրաւունք ունին վայելելու ազատութիւնը՝ մինչեւ որոշ սահման մը միայն, ուրկէ անդին չեն կրնար բռնաբարել զայն:

Կ՚ըսէ, թէ Աստուած իմաստութիւն շնորհեց մարդ արարածին, բայց հիմնական հարցը այն է, որ մարդիկ իրենց առօրեայ գործունէութեան ընթացքին որքանո՞վ կը գործեն աստուածային պատուէրներուն հաճելի արարքներ:

Հեղինակը կ՚ըսէ, թէ հարկ է նախ օգնութեան ձեռք երկարել կարօտեալին, ապա հարց տալ անոր, թէ ի՞նչ համայնքի կամ ազգի կը պատկանի ան:

Արդարեւ, պարզութիւնը, անկեղծութիւնը եւ անսեթեւեթ լեզուն կը կազմեն հիմնական գիծերը Հայր Անդրանիկ Կռանեանի գրական խառնուածքին:

Ան գիտէ ամենէն բարդ հարցերը իրենց պարզագոյն իմաստին վերածելու գաղտնիքը: Ահա թէ ինչո՛ւ իր արծարծած նիւթերը կը թուին ըլլալ հաճելի եւ շահեկան, ինչպէս՝ «Խոկամ» գրքոյկը բովանդակող 41 «Խոհերը», ուր հեղինակը հասկնալի կերպով կը ներկայացնէ, թէ ի՛նչ են հանճարը, երջանկութիւնը, առողջութիւնը եւ մարդկային կեանքը իմաստաւորող երկնային իմացումները:

Մէկ այլ առիթով Յակոբ Մանուկեան Անդրանիկ Ծ. Վրդ. Կռանեանի «Խօսէ՛ ինծի հայ եկեղեցիի մասին» խորագրեալ հատորի մասին գրած է.

«Իր յառաջաբանին մէջ Հայր Անդրանիկ Կռանեան կ՚ըսէ, թէ Հայ Եկեղեցիին պատմութիւնը կը յատկանշուի ուրախ եւ տխուր դրուագներով: Սակայն Հայ Եկեղեցին ունի բազմաթիւ առիթներ հպարտանալու, ո՛չ միայն այն պատճառով, որ ծնունդ տուած է տաղանդաւոր դէմքերու, այլ նաեւ այն իրողութեամբ, որ իր հաւատացեալները անսակարկ նուիրումով զոհաբերած են իրենց կեանքը քրիստոնէութեան սիրոյն:

Սոյն հատորին նպատակն է, կ՚ըսէ Հայր Կռանեան, էապէս ճանչնալ Հայ Եկեղեցին, ըմբռնել անոր սրբազան աւանդութիւնները եւ, մանաւանդ, քննարկել այն թիւրիմացութիւնները, որոնք անցեալին պատճառ հանդիսացան մեր եկեղեցական բաժանումին:

Արդարեւ, այս առաջադրանքը կենսաւորելու դիտաւորութեամբ, Հայր Անդրանիկ Կռանեան համապարփակ կերպով կը ծանօթագրէ Հայ Եկեղեցիի պատմութիւնը: Հաստատելէ ետք, թէ իւրաքանչիւր եկեղեցի հիմնուած է կրօնի վրայ, ան կը բացատրէ, թէ ի՛նչ է կրօնը, ի՛նչ պայմաններու տակ ծնունդ առած է եւ ի՛նչ հարցականներ կը յարուցանէ: Այս հարցումներուն կը պատասխանէ ներկայացնելով կրօնագիտութեան հետ առընչուած հետեւեալ տեսութիւնները, որոնք կը կոչուին բնապաշտութիւն, ոգեպաշտութիւն, եւ դրապաշտութիւն: Կու տայ ստուգաբանութիւնը դիցաբանութիւն բառին՝ բացայայտելով բնոյթը հայ դիցաբանութեան: Կը նկարագրէ հայոց հեթանոսական կրօնը եւ այն քաղաքները, ուր կը գտնուէին հայկական մեհեանները: Կը դրուատէ արժանիքը քրիստոնէական կրօնին: Կու տայ իմաստը եկեղեցի բառին՝ նշելով յատկանիշները Քրիստոսի եկեղեցիին:

Կ՚ըսէ, թէ Յիսուսի յարութենէն ետք, քրիստոնէութիւնը տարածուեցաւ երկրէ երկիր, որուն դէմ շղթայազերծուեցան սաստիկ հալածանքներ, յատկապէս՝ Հռոմի մէջ: Այս հալածանքները տեւեցին երեք դար եւ վերջ գտան 313-ին, երբ Կոստանդիանոս կայսրը ազատ կրօն հռչակեց քրիստոնէութիւնը:

Այս շրջանին եկեղեցին շարունակեց իր առաքելութիւնը՝ տիեզերական ժողովներու միջոցով հերքելով Քրիստոսի աստուածութիւնը ուրացող երեք հերետիկոսներուն՝ Արիոսի, Նեստորի ու Եւդիքէսի փիլիսոփայական տեսութիւնները:

Հայր Անդրանիկ Կռանեան կը յայտնէ նաեւ, թէ ինչպէ՛ս քրիստոնէութիւնը մուտք գործեց Հայաստան՝ Թադէոս եւ Բարթողիմէոս առաքեալներուն միջոցով:

Կը ներկայացնէ Լուսաւորչեան շրջանը, Հռիփսիմեանց կոյսերու նահատակութիւնը եւ Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչը, որ 13 տարի Խոր Վիրապի մէջ բանտարկուելէ ետք կու գայ արքունիք, ուր կը բժշկէ Տրդատը հոգեպէս եւ մարմնապէս:

Պէտք է ըսել, որ Հայր Անդրանիկ Կռանեան կու տայ պատմական անհրաժեշտ ծանօթութիւններ Հայ Եկեղեցիի մասին՝ Լուսաւորչի օրերէն մինչեւ ներկայ ժամանակաշրջանը: Իր պատմագրական աշխատանքին մաս կը կազմեն Քաղկեդոնի ժողովը, Հայ Եկեղեցւոյ հայրապետները, հայկական Կիլիկիան, Կիլիկիոյ շրջանի հայրապետները եւ Ազգային սահմանադրութիւնը: Ապա կ՚ըսէ, թէ Կիլիկիոյ հայ թագաւորութեան անկումէն ետք վերջ կը գտնեն թէ՛ հայկական պետականութիւնը եւ թէ՛ կրօնական ազատութիւնը:

Անդրադառնալով հայ համայնքային դրութեան հարցին՝ Հայր Անդրանիկ Կռանեան կ՚ըսէ, թէ սուլթանական օրէնքը իւրաքանչիւր կրօնի համար կը ճանչնար մէկ համայնք միայն: Հետեւաբար սոյն օրէնքը կը պարտադրէր հայ կաթողիկէ եւ հայ աւետարանական հայերուն, որ հնազանդին Առաքելական Եկեղեցւոյ միակ հոգեւոր իշխանութեան կամ պատրիարքին եւ յաճախեն հայ եկեղեցին: Սակայն, յետագային, շնորհիւ օտար պետութիւններու բարոյական զօրակցութեան, կազմուեցան հայ կաթողիկէ եւ հայ աւետարանական համայնքները:

Արդարեւ, «Խօսէ՛ ինծի Հայ Եկեղեցիի մասին» խորագրեալ հատորին հետաքրքրական բաժինը կը հանդիսանայ «Հարցադրումներ» խորագրով 21-րդ գլուխը, ուր Հայր Անդրանիկ Կռանեան կը ցանկայ, որ ջնջուին հայ առաքելական եւ հայ կաթողիկէ համայնքներու միջեւ բաժանման պատճառ դարձած տարակարծութիւնները եւ, այս կապակցութեամբ, կը կատարէ կարգ մը բնորոշ առաջադրանքներ»:

1968-1973 թուականներուն Հայր Անդրանիկ Կռանեան հրատարակած է «Երիտասարդ հայ»ը գիրքը:

1999-ին Պէյրութի մէջ «Սիփան» տպարանէն լոյս տեսած են երկու գիրքեր՝ «Անապահով օրեր» եւ «Արեւելեան ծէսերու գոհարը» հատորները, որոնք նոյնպէս նոյն մտածումներով գիրքեր են, իսկ անկէ տարի մը յետոյ՝ 2000-ին՝ «Լուսարձակդ բա՛ց վրաս, Մարդեղութեան 2000-ամեակին» խորագրեալ հոգեւոր խորհրդածութիւններու գիրքը հրատարակած է Անդրանիկ Ծ. Վրդ. Կռանեան:

Իր անունը ձեւով մը կապուած էր Ներգաղթի՝ հայրենադարձութեան հետ: Հակառակ անոր որ Անդրանիկ Կռանեան հայրենադարձութեան կարաւաններուն հետ Հայաստան չէ գացած, սակայն անդրադարձներ ունի այդ օրերուն մասին. Ահաւասիկ.

«Պատանեկան տարիքիս շրջանն էր: Ժողովուրդը ամբողջ ոտքի հանեց ներգաղթը, մարդ չմնաց, որ չխանդավառուի՝ երթա՜նք, երթա՜նք հայրենի Հայաստան։ Յանձնախումբեր ստեղծուեցան թէ՛ աջէն, թէ՛ ձախէն, ամէն տեսակ մարդու կողմէն: Տուներու մէջ խօսակցութիւնները բոլորը ներգաղթի մասին էին, հակառակ կեցող մարդ չկար:     

Ես բարձրացայ Մարիի վանքը՝ եկեղեցական կեանքին նուիրուելու։ Երբ վանք բարձրացայ, ուրիշ տեսարան մը պարզուեցաւ ինծի համար։ Առաջին անգամ իմ պատրիարքս՝ Աղաճանեան, դէմ կեցաւ ներգաղթին. երթա՛նք Հայաստան, բայց՝ ոչ հիմա: Ինչու՝ ոչ հիմա, որովհետեւ հոն կոմունիզմ կայ, ազատութիւն չկայ, հաւատք չկայ, կրօնական չկայ, սպասեցէք՝ մի՛ երթաք»։

Շաբաթ՝ 30 Սեպտեմբեր 2017-ին, Ամենապատիւ եւ գերերջանիկ հոգեւոր տէր Գրիգոր Ի. Կապրոյեանի նախագահութեամբ սուրբ եւ անմահ պատարագ մատուցուեցաւ եւ վախճանեալ վարդապետին յուղարկաւորութեան եւ թաղման կարգը կատարուեցաւ Զմմառու վանքի մայր տաճարին մէջ։ Այնուհետեւ, հանգուցեալին մարմինը ամփոփուփուեցաւ միաբանութեան դամբարանին մէջ։

«Մասիս» շաբաթերթի խմբագիր Սարգիս Նաճարեանը իր ուսուցիչին՝ Անդրանիկ Ծ. Վրդ. Կռանեանի մասին Լիբանանի մէջ տեղի ունեցած Կռանեանի կեանքի եւ ստեղծագործական ուղիին նուիրուած ձեռնարկին առթիւ գրած է.

«Մարդ մը, որուն կեանքը իրեն չէ պատկանած, այլ՝ եկեղեցւոյ եւ ազգին: Մարդ մը, որուն անունը բազմապատկուած է միաժամանակ ուսուցիչ, դաստիարակ, իմաստասէր, աստուածաբան, դասախօս, լրագրող, խմբագիր, հրապարակագիր, թարգմանիչ, վերլուծաբան, բանասէր, թատերագիր, բանաստեղծ, ծիսագէտ եւ այս բոլորէն առաջ եւ վեր՝ վարդապետ ստորոգելիներով: Մարդ մը, որուն համար ճշմարտութիւնը գերագոյն եւ բացարձակ արժէք է, վարքագիծի նշանաբան, պայքարի հզօրագոյն զէնք, որովհետեւ ան ճշմարտութեան մէջ տեսած է զԱստուած»:

Իսկ ահա, Սարգիս Նաճարեան անոր մահուան առթիւ այս խօսքերը յանձնած է մամուլին.

«Գերյարգելի՝ Հայր Անդրանիկ Ծ. Վ. Կռանեանի, կամ պարզապէս Հայր Կռանեանի կորուստին ծանրութիւնը կարենալ կշռելու համար պէտք է ծանօթ ըլլալ անոր կեանքին, ստեղծագործական գործունէութեան եւ վաստակին իբրեւ ուսուցիչ, դաստիարակ, թարգմանիչ, բանասէր, թատերագիր, բանաստեղծ, ծիսագէտ, մշակոյթի գործիչ, վերլուծաբան, լրագրող, եւ այս բոլորէն առաջ եւ վեր իբրեւ ճշմարիտ հոգեւորական, հոգեւոր Հովիւ, արժանաւոր ժառանգորդներէն Մեսրոպ Մաշտոցի։ Բարեբախտաբար, անոր կեանքին ու վաստակին աշխարհասփիւռ ծանօթները, մտաւորականէն մինչեւ համեստ մարդը, բանակ կը կազմեն, որովհետեւ Կռանեան Վարդապետը եղաւ մանաւանդ սերնդակերտող հովիւը, առաջնորդը՝ որ իր շուրջ հաւաքեց ու համախմբեց հայ մանուկը, պատանին ու երիտասարդը՝ դարբնելու համար եկեղեցւոյ, ազգին ու հայրենիքին նուիրեալ ապագայ սերունդը։ Վկա՛յ անոր հիմնած պատանեկան, երիտասարդական, համալսարանական, մշակութային միութիւնները այն առաքելավայրերուն մէջ՝ ուր կոչուեցաւ։ Վկա՛յ զինք իբրեւ տիպար ճանչցած երիտասարդ մտաւորականներու հոյլը, որոնցմէ մէկը՝ Միշիկընի համալսարանի լեզուի ու գրականութեան ամպիոնի վարիչ Փրոֆ. Գէորգ Պարտագճեանը, հազիւ շաբաթ մը առաջ, Հայաստան-Սփիւռք 6-րդ համաժողովին առիթով, Երեւանի մէջ մեր ունեցած հանդիպումին ընթացքին, ինձմէ խնդրեց իր կողմէ համբուրել Հայր Կռանեանին աջը, «որովհետեւ, ըսաւ ան, իմ կազմաւորմանս համար շատ բան կը պարտիմ Վարդապետին»։

Քանի՜, քանի՜ Պարտագճեաններ պարգեւեց լուսահոգի Կռանեանը Հայ Եկեղեցւոյ, ազգին ու հայրենիքին, որոնց անխոնջ ծառան եղաւ, որոնց նուիրեց իր ամբողջ կեանքը։

Ճշմարիտի ու ճշմարտութեան պաշտպանութեան դիրքերուն վրայ, Սուրբ Խաչով եւ խոցոտիչ գրիչով զինուած անվեհեր կանգնած՝ խիզախ, անզիջող եւ աննահանջ քաջամարտիկը եղաւ ան։ Իր օրինակով՝ այդպէ՛ս ըլլալ սորվեցուց ինչպէս ինծի, իր խոնարհ աշակերտին եւ սիրելի գործընկերոջ, նաեւ իրեն այնքան սիրելի «Մասիս»ին շուրջ համախմբուած իր համակիրներուն։

Հակառակ յոգնատանջ ֆիզիքականին, Հայր Կռանեան երբեք չի կորսնցուց իր հոգիի ու մտքի պայծառութիւնը։ Չկորսնցուց մանաւանդ ցանկապատէն անդին տեսնելու ու դատելու իր աստուածատուր կարողութիւնը։ Շարունակեց ստեղծագործել մինչեւ վերջին շունչը, մերժելով անձնատուր ըլլալ ճակատագրի ճնշումին»։

Այսօր, քի՛չ է խոնարհիլ այսպիսի կարկառուն հոգեւորականի մը յիշատակին առջեւ, այլ պէտք է պանծացնել անոր յիշատակը։

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ