ԱՇՏԱՐԱԿ

Ձորը կտրող երկար ու բարձր սովետական կամուրջի վրայէն կ՚անցնէր այս առաւօտ եւս, գործի ճամբան բռնած։ Աւելի հին, աւելի գիւղական եւ սիրուն իրենց մասէն կ՚ուղեւորուէր դէպի գետի միւս ափի աւելի նոր, սովետաշէն թաղամասը, ուր կեդրոնացած էր եղած-չեղած շուկայական շարժը ամբողջ քաղաքին։

Աշնանային օր մըն էր։ Քամին ուժեղ կը փչէր կամուրջին երկայնքին։ Վարը՝ անդունդի խորքին՝ գետը թափով կը շարժէր, կ՚անցնէր ու տանէր իր հետ հողը, կեղտն, ու ցաւը քաղաքին։

Մէկ տարի է արդէն, որ այս սովորութիւնը ունէր։ Մութին թէ ցուրտին, ձիւնին թէ անձրեւին, ոտքով կտրել կամուրջը, երթալ գործի եւ հոնկէ նոյնպէս վերադառնալ տուն։ Պատճառը նիւթականը չէր ամենեւին։ Կարելի էր, ի վերջոյ, ուրիշ բախտակիցներու նման սպասել, որ ինքնաշարժ մը կամուրջի մուտքին բարեհաճէր կանգ առնել, զինք վերցնել ու տանիլ միւս ափ։ Բայց ինք ոտքով անցնիլը նախընտրեր էր արդէն ամբողջ մէկ տարի, կնոջը մահուընէ ի վեր։

Ամբողջ ամիս մը մնացեր էր տունէն ներս։ Չէր կրցած մոռնալ պատկերն ահաւոր։ Լոգարանը՝ կարմիր ներկուած, մէջն անշարժացած մարմինը Ռոզային։ Ու չէր հասկցեր։ Ոչ այնժամ, ոչ հիմա։ Ինչո՞ւ։ Ինչո՞ւ դիմեր էր ան այդ քայլին, ու տարեր իրմէ ոչ միայն ինքզինք, այլ այն առջինեկը, որուն միասին կը սպասէին արդէն կէս տարի։ Ոչ թէ սուգն էր զինք պահողը, զինք կտրողն աշխարհէն ու կեանքէն, այլ այն ահաւոր ցաւը, որ յարձակող օձի մը նման ուժեղ ոստումով կը թռչէր կարծես ստամոքսէն սիրտ, ու կը համակէր մարմինը ամբողջ։ Ցաւն այդ, որ կու գար ամէն անգամ, երբ կոպերուն ներքին թաղանթին կ՚երեւար, կարծես արդէն կը դաջուէր, ջուրին տակէն երեւցող կապոյտը Ռոզայի դէմքին, եւ դուրս մնացած փորը կլորած։ Ու կը բանար կոպերը, գրեթէ շնչահեղձ, եւ անքուն կը մնար։

Մինչեւ որ, ամիս մը անձ, արդէն կեանքն ստիպեր էր ոտքի կանգնիլ, երթալ բանալ խանութը։ Տունը ոչ բան էր մնացեր, ոչ դրամ. ինքն ու ծերացող մայրը միայն։ Սեւ կոպերով դուրս էր եկեր բակ, բացեր էր դարպասը ճռինչով, եւ ինկեր փողոց, ուղիղ դէպի խանութ, առանց ուրիշ ոչ մէկ տեղ նայելու, յատկապէս ոչ մէկ դէմքի, աչքերու, նայուածքի՝ կարեկցող, մեղադրող կամ հարցապնդող։ Եւ այդպէս քալեր էր ուղիղ, գրեթէ մէկ ժամ։ Չէր նկատեր ինչպէս հասեր էր կիրճ, կամուրջ, հատեր էր Քասախը, անցեր դիմացի ափ, մտեր շուկայ, անցեր ձկնավաճառներու կողքով, ու հասեր իր փոքրիկ ժամագործի կրպակ, բացեր զայն ու սպասէր գործի։

Մարդիկ ու պատուէրները չէին ուշացած. միակ վարպետ ժամագործն էր Աշտարակի։ Բայց ինք բանէ մը ուշացած կը զգար. բան մը փախցուցած, անդառնալիօրէն կորսնցուցած էր։ Բան մը կարծես ձգած էր վար կամուրջէն, ու դիտած էր անոր իյնալը դէպի վիհը կիրճին, երկար ու անձայն անկումը անոր, փոքրացումը, եւ անհետ կորչումը ի վերջոյ...

Եւ այդ օրուընէ, ներքին մղումով մը, պահանջով մը անհասկնալի բայց յամառ, ամէն օր երկու անգամ պիտի անցնէր կամուրջէն. իսկ շաբաթ ու կիրակի, մէկ անգամ պիտի երթար կամուրջ, հասնէր մեջտեղը, կենար տաս-տասնհինգ վայրկեան, յետոյ կոտրած վերադառնար տուն։ Ամէն անցնելուն կարծես կորսնցուցածը փնտռէր պիտի, նայէր վար երկար, անցնող գացող Քասախին, որ կը տանէր երեւի ցաւն ամբողջ քաղաքին, բացի իրենէն, ու սպասէր որ քամին այնքան զարնէր ծոծրակին, որ ցաւէր, չդիմանար ու շարունակէր ճամբան դէպի խանութ, մինչեւ յաջորդ անցքն իր այդ սգոյ տաճարէն։

Ձորը կտրող երկար ու բարձր սովետական կամուրջի վրայէն կ՚անցնէր այս առաւօտ եւս, գործի ճամբան բռնած։ Ճիշդ մէջտեղը կանգ առաւ։ Նայեցաւ երկինք, սեւցած աչքերը փակեց։ Կաթիլ մը արցունք վազեց ձախէն վար, ինկաւ շալին։ Նայեցաւ Քասախ գետին, որ դադար չունէր։ Նայեցաւ ձախ, նոր թաղամասին. ոչինչ տեսաւ։ Նայեցաւ աջ, իրենց մասին, իրենց հեռաւոր տանիքին. ոչինչ տեսաւ. ոչ իսկ մայր մը։ Նայեցաւ վար, գետին ալեկոծ, որ զինք կը կանչէր։ Ժամանակն էր։

Գնաց Ռոզայենց ետեւէն։

ԵՐԱՄ