Խնկօ Ապէր (Աթաբէկ Խնկոյեան, 1870-1935). Սիրուած Մանկագիրն Ու Շնորհալի Առակագիրը

8 Հոկ­տեմ­բե­րին կ՚ո­գե­կո­չենք մա­հուան 80-ա­մեա­կը հայ գրա­կա­նու­թեան շնոր­հա­լի ման­կա­գիր եւ սի­րուած ա­ռա­կա­գիր Խնկօ Ա­պէ­րի, որ իր պարզ, հա­ղոր­դա­կան եւ կրթիչ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րով ու ման­կա­վար­ժա­կան եր­կա­րա­մեայ գոր­ծու­նէու­թեան վաս­տա­կով՝ փնտռուած ա­նուն է հա­յոց սե­րունդ­նե­րուն հա­մար, հայ մշա­կոյ­թի ու հա­յե­ցի ար­ժէք­նե­րու սէրն ու պաշ­տա­մուն­քը սեր­մա­նե­լով ա­նոնց նե­րաշ­խար­հին մէջ։

Ա­թա­բէկ Խնկո­յեան ծնած էր Սպի­տա­կի գիւ­ղե­րէն Ղա­րա­պո­յա­յի մէջ, 1870 թուականին, Յով­հան­նէս Խնկո­յեա­նի նա­հա­պե­տա­կան յար­կին տակ։ Ան կո­չուած էր ան­մա­հա­նա­լու հայ գրա­կա­նու­թեան մէջ Խնկօ Ա­պէր գրչա­նու­նով՝ իր ու­րոյն տե­ղը գրա­ւե­լով հայ ժո­ղո­վուր­դի արժա­նա­ւոր ման­կա­գիր­նե­րու եւ ա­ռա­կա­գիր­նե­րու շար­քին։ Խնկօ Ա­պէր ապ­րե­ցաւ վաթսունհինգ տա­րի եւ իր կեան­քին մեծ մա­սը ամ­բող­ջա­պէս նուի­րեց հայ ման­կա­կան գրա­կա­նու­թեան, նաեւ՝ ման­կա­վար­ժու­թեան։ Իր ա­ռակ­նե­րով եւ ման­կա­կան աշ­խար­հը ջեր­մաց­նող գոր­ծե­րով՝ դար­ձաւ նո­րա­հաս սե­րունդ­նե­րու սի­րուած գրո­ղը։ Եւ հայ ժո­ղո­վուր­դը ըստ ար­ժան­ւոյն գնա­հա­տեց վաս­տա­կա­շատ իր գրո­ղին՝ ա­նոր ծննդա­վայ­րը յետ մա­հու վե­րա­նուա­նե­լով Խնկո­յեան։

Գիւ­ղի վար­ժա­րա­նին մէջ նա­խակր­թու­թիւ­նը ստա­նա­լէ ետք, ըն­դու­նուե­ցաւ Ա­լեք­սանդ­րա­պո­լի (Կիւմ­րի) քա­ղա­քա­յին դպրոցը, որ­մէ շրջա­նա­ւարտ ե­ղաւ 1890 թուականին եւ նուի­րուե­ցաւ ու­սուց­չու­թեան՝ քսան տա­րի Ան-դըր­կով­կա­սի հա­յա­շատ տար­բեր կեդ­րոն­նե­րուն մէջ պաշ­տօ­նա­վա­րե­լով եւ, միա­ժա­մա­նակ, նուի­ր-ւե­լով գրա­կան¬ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան աշ­խա­տան­քի։

1910 թուականին ան հաս­տատուե­ցաւ Թիֆ­լիզ, ուր ու­սուց­չա­կան պաշ­տօն ստանձ­նեց Ս. Լի­սի­ցեա­նի գի­շե­րօ­թիկ վար­ժա­րա­նին եւ քա­ղա­քա­յին պե­տական դպրո­ցին մէջ։ Այդ տա­րի­նե­րուն Թիֆ­լիզ քա­ղա­քը կ՚ապ­րէր իր փառ­քի դա­րաշր­ջա­նը, իբ­րեւ հայ մշա­կոյ­թի եւ գրա­կա­նու­թեան ա­մե­նէն ծաղ­կուն ու ե­ռուն օ­ճախ­նե­րէն մէկը։ Խնկօ Ա­պէ­րի ստեղ­ծա­գոր­ծական ծաղ­կու­մին եւ ժո­ղովր­դակա­նու­թեան տա­րած­ման ա­ռու­մով եւս մե­ծա­պէս բա­րե­բեր ե­ղաւ թիֆ­լի­զեան մի­ջա­վայ­րը։

Ան ե­ռան­դով աշ­խա­տակ­ցե­ցաւ ա­տե­նի հայ մա­մու­լին՝ «Հաս­կեր», «Մաճ­կալ», «Աշ­խա­տա­ւոր» եւ այլ պար­բե­րա­կան­նե­րու։ Խնկօ Ա­պէր ար­դէն հռչա­կուած ման­կա­գիր ու վաս­տա­կա­ւոր ման­կա­վարժ էր, երբ Հայաս­տա­նի ան­կա­խա­ցու­մէն ետք տե­ղա­փո­խուե­ցաւ Ե­րե­ւան, ուր նոր թա­փով շա­րու­նա­կեց իր ծա­ռա­յու­թիւ­նը։

Խնկօ Ա­պէր հայ գրա­կա­նու­թեան անդաս­տա­նէն ներս մուտք գոր­ծեց 1890 թուականին՝ «Բա­նաս­տեղ­ծա­կան փոր­ձեր» գրքոյ­կով, ուր ի յայտ ե­կաւ հե­տա­գայ ա­ռա­կա­գի­րի եւ ման­կա­կան ե­րե­ւա­կա­յու­թիւ­նը գե­րող ման­կագ­րի ա­նոր բնա­տուր ար­ժա­նի­քը։ Բե­ղուն գրիչ ե­ղաւ ի­րը եւ հայ գրա­կա­նու­թեան տուաւ ա­ռակ­ներ, հէքգաթ­ներ, եր­կա­րա­շունչ բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­ներ։ Նա­եւ թարգ­մա­նա­կան մար­զի մէջ ար­գա­սա­ւոր գրիչ մը ե­ղաւ՝ ման­կա­կան գրա­կա­նու­թեան աշ­խար­հահռ­չակ գոր­ծե­րը հա­յաց­նե­լով։ Իր ժո­ղովր­դա­յին, պարզ ու հա­ղոր­դա­կան լե­զուամ­տա­ծո­ղու­թեամբ գրա­ւեց ըն­թեր­ցող լայն հա­սա­րա­կու­թիւն։

Յատ­կա­պէս Թիֆ­լիզ հաս­տատուե­լէ ետք Խնկօ Ա­պէր լոյս ըն­ծա­յեց իր հռչա­կա­ւոր գոր­ծե­րը՝ «Ա­ղուէսն ու ար­ջը», «Գող Մա­քին», «Ա­ռակ­ներ»ը, «Մկնե­րի ժո­ղո­վը» եւ «Գայլն ու գա­ռը»։ Ա­նոր ման­կա­կան բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­նե­րը՝ «Ծաղ­կանց ծո­վը», «Մե­ղուն», «Բկլիկ ձկնի­կը», «Ճան­ճը» եւ շատ ու­րիշ­ներ հայ նո­րա­հաս սե­րունդ­նե­րու սիրուած ո­տա­նա­ւոր­նե­րը ե­ղան։

Խնկօ Ա­պէրի գրա­կան ժա­ռան­գու­թիւ­նը կը հա­շուէ շուրջ 120 ինք­նու­րոյն եւ թարգ­մա­նա­կան՝ հա­յացուած գիրք։ Ման­կա­կան գրա­կա­նու­թեան հա­մաշ­խար­հա­յին գլուխ գոր­ծոց­նե­րը, ինչ­պէս «Քնած ար­քա­յա­դուստ­րը» եւ «Ռո­բին­սոն Կրու­զոն», հայ նո­րա­հաս սե­րունդ­նե­րը կար­դա­ցին եւ իւ­րա­ցու­ցին Խնկօ Ա­պէ­րի հա­յա­ցու­մով։

Նաեւ իբ­րեւ ման­կա­վարժ կա­րե­ւոր ներդրում ու­նե­ցաւ Խնկօ Ա­պէր։ Երկար տա­րի­ներ գոր­ծած­ու­ե­ցան հայ­կա­կան դպրոց­նե­րուն հա­մար իր պատ­րաս­տած դա­սա­գիր­քե­րը՝ «Մեր դպրո­ցը» եւ, խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րուն, «Կար­միր ա­րեւ»ը։

Խնկօ Ա­պէր իր աչքե­րը առ­յա­ւէտ փա­կեց 8 Հոկ­տեմ­բեր 1935-ին եւ իր յա­ւի­տե­նա­կան հան­գիս­տը գտաւ Ե­րե­ւա­նի Կո­մի­տա­սի ա­նուան զբօ­սայ­գիի Պան­թէո­նին մէջ։

ՆԱ­ԶԱ­ՐԷԹ ՊԷՐ­ՊԷ­ՐԵԱՆ