ԱՆՑԵԱԼԻ ՏԵՆՉԱՆՔԸ՝ ՄԱՐԴՈՒ ՅԱՏՈՒԿ ԶԳԱՅԱՐԱՆ

Ժամանակը անողոք է։ Ան կը սահի առանց նայելու ետին։ Իսկ մենք, մարդիկս, երբեմն կը մնանք անոր անցած հետքերը փնտռելով։ Այս փնտռտուքը յուսահատութիւն մը չէ, այլ փափաք մըն է՝ վերապրելու այն անմեղ, զուլալ օրերը, որոնք այլեւս չեն վերադառնար։

Անցեալի կարօտը՝ տենչանքը, խորքին մէջ մէկէ աւելի զգացումներու խառնուրդ մըն է։ Ան կը պարունակէ յիշողութիւններ, տխրութիւն, ափսոսանք եւ երբեմն իսկ ուրախութիւն։ Այս զգացումն է, որ կ՚օգնէ մարդուն իր ինքնութեան մէջ արմատաւորուելու, իր անցեալն ու ներկան կապելու։

Նստած եմ հիմա լռութեան մէջ՝ մտքովս տարինե՜ր ետ դարձած։ Կը մտաբերեմ մանկութեանս բոյրը՝ մօրս պատրաստած կաթով սուրճը, ամառնային երեկոները պարտէզին մէջ ու ձայնը՝ որ հայրս զիս կը կանչէր տուն։ Անոր տաք ձայնին մէջ կար խաղաղութիւն մը, զոր այսօրուան աղմկոտ աշխարհին մէջ այլեւս կարելի չէ գտնել։

Նոսթալժի… որքա՜ն խոր զգացում մըն է։ Ան չի բաւեր միայն յիշել, ան կը ստիպէ մեզ զգալ, վերապրիլ։ Երբեմն հին նամակ մը, երգ մը կամ լուսանկար մը կը բերէ մեզ ետ՝ դէպի մեր անցեալի ներաշխարհը. հոն, ուր կեանքը աւելի դանդաղ էր, ուր սէրը պարզ էր ու ժամանակը՝ աւելի մեղմ։

Գիտեմ, ժամանակը կը յառաջանայ։ Բայց անցեալը՝ մեր արմատներն են։ Առանց անցեալի, ո՞վ ենք մենք։ Ամէն յիշողութիւն, իւրաքանչիւր ծիծաղ ու արցունք՝ շինած են այն կամարները, որոնց վրայ կը կանգնինք այսօր։

Եւ ես, ամէն անգամ երբ կը փափաքիմ վերադառնալ անցեալին, գիտեմ, որ չեմ փախչիր իրականութենէն։ Ընդհակառակը՝ ես կը հանդիպիմ ինծի՝ անցեալիս պատկերին։ Այդ պատկերին մէջ կայ սրտի պարզութիւն մը, որ կ՚ուզեմ մխրճել այսօրուան ձայնի եւ մոռացութեան մէջ։

Անցեալը գոցուած էջ մը չէ, այլ վառ յուշ մը՝ որ իր լոյսով կը ջերմացնէ մեր այսօրն ու կ՚առաջնորդէ մեզ վաղուան։

Կան պահեր, երբ մեր միտքը առանց զգալու կը վերադառնայ անցեալ։ Այդ մութ, բայց միեւնոյն ժամանակ պայծառ միջանցքներն են մեր յիշողութեան մէջ, ուր ժամանակը կանգ առած է եւ ամէն ինչ ունի ուրիշ բոյր մը։ Շունչ մը տաք հացի, նայուածք մը մանկութեան տան լուսամուտէն, հին երգ մը, որ կը հնչէ ծանօթ վայրի մը մէջ եւ միանգամայն սիրտդ կը սեղմուի։ Այդ է անցեալի կարօտը, որ կ՚երթայ աւելի խոր, քան պարզ յիշողութիւն մը։

Մանկութիւն, դպրոցական օրեր, մօր կամ հօր պատրաստած ճաշերը, հարազատներու ձայները, որոնք այլեւս չենք լսեր… այդ բոլորը կը կազմեն ժամանակի փշրուած հայելին։ Եւ մենք կը գտնուինք մեր հոգիէն ներս շրջագայութեան մը մէջ՝ փնտռելով անոնք, որոնք կորսուած են, բայց երբեք չեն մոռցուած։ Նոյնիսկ բոյր մը կրնայ վերադարձնել կեանքի ամենաանկրկնելի պահերը։

Անցեալի կարօտը մեր մէկ զգայարանն է։ Ան, երբ յարաբերաբար առողջ ձեւով կ՚ապրուի, կրնայ ըլլալ միութիւն ստեղծող ուժ մը՝ սերունդները, մշակոյթը եւ յուշերը կապող։ Ի վերջոյ, երբ կարօտը կը վերածուի պատմութեան, գրականութեան եւ արարումի՝ ան կ՚ըլլայ յաւիտենական։ 

Բայց կարօտը պէտք չէ մոռցնէ կեանքը, այլ պէտք է ըլլայ կամուրջ մը՝ անցեալէն դէպի ապագայ։ Երբ մենք կը պահենք մեր յուշերը սիրով ու խոնարհութեամբ, այդ ժամանակ անցեալը կ՚ընթանայ մեր հետ՝ ոչ որպէս կորսուած երկիր մը, այլ որպէս ուղեկից մը, որ մեզի կը սորվեցնէ, թէ ո՛վ ենք եւ ո՛ւր կ՚երթանք։

Տենչանքը պէտք չէ վերածուի փախուստի։ Ան անցեալի արձագանգն է, բայց պէտք է օգնական ըլլայ ապագայի կերտման մէջ։ Երբ անցեալը կը յարգենք, ան կ՚օգնէ մեզի հասկնալ, թէ ո՛վ ենք մենք։ Երբ կորսուածին կարօտը ունինք, աւելի կը սերտացնենք մեր գոյութիւնը։

ՊԻԱՆՔԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ