ՄԱՆԿՈՒԹԻՒՆ ԵՒ ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

Մարդու հոգեբանական զարգացումը արմատներ ունի մանկութեան տարիներուն մէջ։ Մանկութիւնը այն շրջանն է, ուր անհատը կը ձեւաւորուի իբրեւ զգացական, մտաւոր եւ ընկերային էակ։ Հոգեբաններու մեծ մասը կը համաձայնին, թէ երեխայի մը վաղ փորձառութիւնները խոր ազդեցութիւն ունին անոր ապագայ վարուելակերպին, ինքնավստահութեան, կապերու ձեւաւորման եւ զգացական կայունութեան վրայ։

Մանկութիւնը մարդու կեանքին ամենահիմնական եւ որոշիչ փուլերէն մէկն է։ Հոգեբանութիւնը կը սորվեցնէ, որ անձնաւորութեան հիմնական կառուցուածքը կը ձեւաւորուի առաջին տարիներուն՝ շատ աւելի առաջ, քան մենք գիտակցաբար կը պատկերացնենք։ Երեխան, երբ նոր կը սկսի շրջապատը ճանչնալ, իր ներքին աշխարհը կը կազմէ այն ազդակներուն, զգացումներուն եւ վերաբերմունքներուն հիման վրայ, զորս կը ստանայ իր շուրջի մեծահասակներէն։

Երբ մէկը կը մեծնայ ապահով, սիրով եւ կայուն մթնոլորտի մը մէջ, ան սովորաբար կը զարգացնէ առողջ ինքնազգացում, վստահութիւն եւ առողջ կապեր կառուցելու ընդունակութիւն։ Ընդհակառակը, երբ մանկութեան ընթացքին կը բացակային անվտանգութիւնը, սէրը կամ կայունութիւնը, անհատը մեծապէս կրնայ բախիլ ներքին անապահովութեան, վախի եւ զգացական խոցելիութեան։ Այսպիսի փորձառութիւնները յաճախ անհատականութեան հիմքը կը դառնան մեծահասակ տարիքին եւ կրնան ազդեցութիւն ունենալ թէ՛ վարուելակերպի եւ թէ որոշումներու վրայ։

Հոգեբանական հետազօտութիւնները կը շեշտեն, որ ծնողներու հետ կապը հիմնական դեր ունի։ Անկեղծ, ջերմ եւ հետեւողական խնամքը կը նպաստէ երեխային անվտանգ կապի ձեւաւորման։ Այս «անվտանգ կապը» կը ստեղծէ հիմք մը, որուն վրայ անհատը ապագային կ՚ունենայ վստահութիւն աշխարհին հանդէպ։ Իսկ երբ այդ կապը կը խախտուի կամ կը բացակայի, մարդը կրնայ ունենալ դժուարութիւններ ուրիշներուն վստահելու եւ զգացական մօտիկութիւն ստեղծելու մէջ։

Երբ մեծահասակները կը ցուցաբերեն կայուն սէր, ուշադրութիւն եւ ընդունում, երեխան իր հերթին կը զարգացնէ վստահութիւն եւ ներքին ապահովութիւն։ Այս անվտանգութեան զգացումը աւելի վերջ կը դառնայ անոր ամբողջ կեանքի հաւասարակշռութեան հիմքը։ Երբ այդ միջավայրը բացակայ է կամ անկայուն է, օրինակ՝ ծնողական անտարբերութեան, բռնութեան կամ լուրջ վէճերու պատճառով, երեխային ուղեղը կ՚աշխատի մշտական զգուշութեան եւ վտանգի զգացումով։ Այս «քրոնիք ճնշուածութեան» վիճակը կրնայ երկարաժամկէտ կերպով ազդել նոյնիսկ նեարդային համակարգի զարգացման վրայ։ Երեխան կը սորվի աշխարհը ընկալել իբրեւ վտանգաւոր, անապահով վայր մը եւ մեծնալով այդ ընկալումը կը մնայ իր հետ՝ դառնալով իր անհատականութեան մէկ մասը։

Հոգեբանական տեսութիւններուն մէջ, մասնաւորապէս կապի տեսութիւնը (attachment theory) մեծ կարեւորութիւն կու տայ առաջին կապերուն։ Երեխան, որ կապուած է իր ծնողներուն հետ անվտանգ ձեւով, աւելի դիւրին կը զարգացնէ հաւասարակշռուած ինքնազգացում եւ վստահութիւն ուրիշներու բաղդատմամբ։ Իսկ հակառակը՝ անապահով կամ խանգարուած կապերը կը յառաջացնեն կապ հաստատելու վախ, յարաբերութիւններու խուսափում եւ կամ կախուածութեան չափազանց բարձր կարիք։

Բացի ընտանեկան ազդեցութենէն, նաեւ միջավայրը, կրթութիւնը եւ հասարակական փորձառութիւնները կը ձեւաւորեն երեխային աշխարհայեացքը։ Երեխան, որ մեծցած է խրախուսող եւ խնամքով միջավայրի մէջ, սովորաբար աւելի ինքնավստահ ու ստեղծագործական կը դառնայ։ Իսկ այն երեխան, որ անտեսուած է կամ ենթարկուած է բռնութեան, խիստ հաւանական է, որ ապագային ունենայ ներքին վախեր, անհանգստութիւն եւ հոգեբանական այլ խնդիրներ։

Նշանակալից է նաեւ մշակութային եւ հասարակական միջավայրի ազդեցութիւնը։ Ընկերային սկզբունքները, արժէքները եւ հասարակութեան տրամադրութիւնը կը ձեւաւորեն երեխային ինքնութիւնը։ Օրինակ՝ այն մշակոյթները, ուր երեխան կը զգայ լսուած եւ յարգուած, կը նպաստեն բաց, վստահ եւ ստեղծագործ անհատներու ձեւաւորման։ Իսկ այն միջավայրերը, ուր երեխան մշտապէս կը լռեցուի կամ կը ստորադասուի, կը յառաջացնեն հնազանդ, բայց ներքին անհանգստութիւն ունեցող անհատներ։

Մանկութեան թրաումաները կրնան ունենալ խոր եւ երբեմն անտեսանելի հետեւանքներ։ Բազում մեծահասակներու ներքին տագնապները, սուր անհանգստութիւնները կամ վստահութեան խնդիրները կը կապուին իրենց մանկութեան փորձառութիւններուն։ Երբ այդ փորձառութիւնները չեն բուժուիր կամ չեն ճանչցուիր ժամանակին, անոնք կրնան դառնալ անձի ներքին կառուցուածքին անբաժան մէկ մասը։

Արդարեւ, մանկութիւնը մարդկային հոգեբանութեան հիմքն է։ Իւրաքանչիւր փորձառութիւն, բառ եւ վերաբերմունք, զոր երեխան կը ստանայ այդ տարիներուն, կը ձեւաւորէ անոր ներաշխարհը։ Ահա թէ ինչո՛ւ հոգեբաններ եւ մանկավարժներ կը շեշտեն վաղ տարիքի հոգեբանական խնամքին եւ դրական միջավայրի ստեղծման կարեւորութիւնը։ Առողջ մանկութիւն մը յաճախ կը նշանակէ աւելի կայուն, ինքնավստահ եւ հոգեպէս առողջ ապագայ մը։

Հուսկ, մեծահասակ տարիքին բազմաթիւ խնդիրներու լուծումը կը սկսի մանկութեան փորձառութիւններուն ըմբռնումէն։ Երբ մարդ կը սորվի ընդունիլ ու հասկնալ իր անցեալի ազդեցութիւնը, աւելի ազատ եւ առողջ կը կերտէ իր ապագան։ Մանկութիւնը ո՛չ միայն մարդու կեանքի սկիզբն է, այլեւ անոր ամբողջ հոգեբանական համակարգի հիմքը։ Իւրաքանչիւր փորձառութիւն, ժպիտ, սէր կամ հակառակը՝ անտեսում եւ վախ, կը դառնան այն աղիւսները, որոնց վրայ կը կառուցուի մարդու ներաշխարհը։ Հոգեբանական առողջութեան պահպանման համար կարեւոր է, որ ծնողներ, ուսուցիչներ եւ հասարակութիւնը ընդհանուր առմամբ ստեղծեն ապահով, սիրով եւ հաւասարակշռուած միջավայր մը, ուր երեխան կրնայ զարգանալ առանց վախի եւ ազատ։

ՊԻԱՆՔԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ