ՊԱՇՏԱՄՈՒՆՔԻ ԼԵԶՈՒՆ - Բ -

Նա­խա­պէս խորհր­դա­ծե­ցինք Ե­կե­ղեց­ւոյ «պաշ­տօ­նա­կան լե­զու»ին մա­սին եւ ը­սինք, որ Ե­կե­ղե­ցին, ինչ­պէս ա­մէն հաս­տա­տու­թիւն եւ կազ­մա­կեր­պու­թիւն, իր պաշ­տօ­նը կամ ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը կա­րե­նալ գոր­ծադ­րե­լու հա­մար «լե­զու»ի պէտք ու­նի եւ որ­պէս­զի ա­մէն ինչ կար­գին ըն­թա­նայ, հար­կա­ւոր է որ «հա­սա­րա­կաց» կամ «պաշ­տօ­նա­կան» լե­զու մը գոր­ծա­ծէ՝ ներ­դաշ­նա­կու­թիւ­նը ա­պա­հո­վե­լու որ­պէս մի­ջոց։ Ը­սինք նաեւ, որ ա­մէն հաս­տա­տու­թիւն, հար­կադ­րա­բար ու­նի «պաշ­տօ­նա­կան լե­զու» մը եւ կա­րե­լի չէ զի­ջիլ ան­կէ, տե­ղի տալ, քա­նի որ կար­գա­ւո­րու­մը, կա­նո­նա­ւո­րու­մը կրնայ վնա­սուիլ եւ քաո­սա­յին վի­ճակ մը ստեղ­ծուիլ։ Մէկ խօս­քով՝ լե­զուի միու­թիւ­նը պայ­մա՛ն է ներ­դաշ­նակ եւ հա­մա­կարգ ար­դիւ­նա­գոր­ծու­թեան մը հա­մար։ Ու­րեմն յի­շենք մի քա­նի տո­ղեր մեր նա­խորդ գրու­թե­նէն, ուր Ա­դամ Քա­հա­նայ Մա­կա­րեան կ՚ը­սէր, երբ կը պար­զէր իր տե­սա­կէ­տը այս մա­սին։

«Զար­մա­նա­լի է, որ կան նման ի­րո­ղու­թիւն­ներ, ո­րոնց ա­ռըն­չու­թեամբ փո­փոխ­ման պա­հանջ­ներ չեն լսուիր։ Զոր օ­րի­նակ՝ ի­տա­լա­կան նուա­գա­խա­ղե­րը (=opéra) ա­մէ­նուր կը ներ­կա­յա­ցուին ի­տա­լե­րէն լե­զուով, եւ հան­դի­սա­տես­նե­րը զայն կ՚ունկնդ­րեն եւ կ՚ըն­դու­նին ա՛յդ լե­զուով։ Եւ դար­ձեալ, ո՛չ ոք կը պա­հան­ջէ, որ հի­ւանդ­նե­րուն տրուող դե­ղա­տոմ­սե­րուն մէջ բժիշկ­նե­րը դադ­րին բժշկու­թեան մէջ լա­տի­նե­րէն լե­զուն գոր­ծա­ծե­լէ եւ բո­լոր դե­ղա­տոմ­սե­րը գրեն ժա­մա­նա­կա­կից լե­զուով։ Բա­ցի ա­սոնց­մէ ե­րի­տա­սարդ­ներ ար­տա­սահ­մա­նեան շա՜տ եր­գեր մտիկ կ՚ը­նեն, ո­րոնց բա­ռե­րը բո­լո­րո­վին չեն հասկ­նար եւ անոնց դէմ չեն բո­ղո­քեր…»։

­Կը տես­նուի, որ Ե­կե­ղեց­ւոյ լե­զուն ալ փո­խե­լու, ժա­մա­նա­կա­կից ը­նե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թիւն մը, հար­կադ­րանք մը գո­յու­թիւն չու­նի։ Եւ ընդ­հա­կա­ռա­կը, փո­փո­խու­թիւն մը ընդ­հա­նուր կար­գա­պա­հու­թեան վրայ աննպաստ ազ­դե­ցու­թիւն մը կրնայ գոր­ծել եւ վնա­սել միու­թիւ­նը։

Ու­րեմն տես­նենք, թէ՝ ի՛նչ կ՚ը­սէ Ա­դամ Քա­հա­նան։

«Մեր օ­րե­րուն շատ ե­րի­տա­սարդ­նե­րու հա­րա­զատ են աշ­խար­հիկ ե­րաժշ­տու­թեան տար­բեր տե­սակ­նե­րու հնչիւն­նե­րը, եւ ե­թէ եր­թանք փո­փո­խու­թիւն­նե­րու, ո­մանք ալ պի­տի ու­զեն ի­րենց հասկ­նա­լի եւ հա­րա­զատ ե­րաժշ­տու­թիւն Ս. Պա­տա­րա­գի, ժա­մեր­գու­թիւն­նե­րու ժա­մա­նակ, եւ ա­ւե­լի յա­ռա­ջա­նա­լով՝ պի­տի պա­հան­ջեն նաեւ Քրիս­տո­սի զո­հա­գոր­ծու­թեան խոր­հուր­դը հան­դի­սա­ցող Պա­տա­րա­գի թա­տե­րա­կա­նա­ցում՝ թատ­րո­նի վե­րա­ծել, ա­ռա­ւել տե­սա­նե­լի դարձ­նե­լու՝ կա­տա­րուող զո­հա­գոր­ծու­թիւ­նը։ Ո­մանք ալ պի­տի պա­հան­ջեն ման­րան­կար­նե­րու եւ սրբան­կար­նե­րու փո­փո­խում՝ այ­սօ­րուայ նկար­չու­թեան ո­ճին յա­տուկ ար­տա­յայտ­չա­մի­ջոց­նե­րով կա­տա­րուած նկար­նե­րով։ Սա­կայն բա­ցի փո­փո­խու­թիւն պա­հան­ջող մար­դոց­մէ՝ կան նաեւ բազ­մա­թիւ մար­դիկ, ո­րոնք դէմ են փո­փո­խու­թիւն­նե­րու, եւ ե­կե­ղե­ցիին մէջ այդ­պի­սի այ­լա­զա­նու­թեան ու շրջու­մի, եւ ե­կե­ղե­ցին մի քա­նի մա­սե­րու պի­տի չբաժ-նըւի ու չբա­ժա­նուի՝ մար­դոց զա­նա­զան ցան­կու­թիւն­նե­րուն ըն­դա­ռաջ եր­թա­լով։

«Նաեւ Ե­կե­ղե­ցին բազ­մա­դա­րեան հաս­տա­տու­թիւն է, որ իր կա­յու­նու­թիւ­նը կը պահ­պա­նէ իր ա­ռողջ պահ­պա­նո­ղա­կա­նու­թեամբ, քան­զի ա­մէն ժա­մա­նակ իր պա­հանջ­նե­րը ու­նի, եւ ա­մէն ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի մէջ մար­դոց ցան­կու­թիւն­նե­րուն հա­մե­մատ փո­խուե­լով՝ Ե­կե­ղե­ցին -Ե­կե­ղե­ցի- չէ՛ր մնար։ Կա­թո­լիկ Ե­կե­ղե­ցին փորձ կա­տա­րեց ծի­սա­կան լե­զուի փո­փոխ­ման, ո­րոշ տե­ղե­րու մէջ ան­գամ ա­րա­րո­ղու­թիւն­նե­րու ե­րաժշ­տու­թիւն­նե­րու ար­դիա­կա­նաց­ման, ո­րը բո­լո­րո­վին չբե­րաւ մար­դոց եւ յատ­կա­պէ՛ս ե­րի­տա­սարդ­նե­րու դէ­պի ե­կե­ղե­ցի հոս­քը, ինչ որ կը սպա­սուէր այդ փո­փո­խու­թիւն­նե­րէն։

«Մար­դը, այ­նուա­մե­նայ­նիւ, հո­գիի խոր­քին մէջ կը ցան­կայ Ե­կե­ղե­ցին տես­նել ա­ւե­լի՛ վեր՝ այս աշ­խար­հի սո­վո­րա­կան ըն­թաց­քէն եւ սո­վո­րու­թիւն­նե­րէն։ Եւ, ինչ­պէս նշե­ցինք, լե­զուն հասկ­նա­լու հա­մար պար­զա­պէս պէտք է ցան­կու­թիւն եւ նա­խան­ձախնդ­րու­թիւն, ե­րաժշ­տու­թիւ­նը հասկ­նա­լու եւ հո­գե­հա­րա­զատ զգա­լու հա­մար՝ ա­պաշ­խա­րող խո­նարհ հո­գի, քան­զի խո­րը զղջում եւ ա­պաշ­խա­րու­թիւն չապ­րած մար­դը եր­բեք չի կրնար հասկ­նալ հո­գե­ւոր ե­րաժշ­տու­թիւ­նը։ Իսկ սա կը նշա­նա­կէ, որ ո՛չ թէ Ե­կե­ղե­ցին պէտք է փո­խուի ըստ մար­դու, այլ մա՛ր­դը պէտք է փո­խուի ըստ Ե­կե­ղե­ցիին։

«ԿՐԿԻՆ ԾԻ­ՍԱ­ԿԱՆ ԼԵ­ԶՈ­ՒԻ ԵՒ Ե­ՐԱԺՇ­ՏՈՒ­-ԹԵԱՆ ՄԱ­ՍԻՆ

«Սուրբ Մես­րոպ Մաշ­տոց, Սուրբ Ներ­սէս Մեծ Կա­թո­ղի­կո­սի ա­շա­կեր­տը ե­ղած է, ե­ղած է նաեւ Հա­յոց թա­գա­ւո­րի ար­քու­նի­քի դպիր, այ­նու­հե­տեւ դար­ձեալ զի­նուո­րա­կան, բայց ան­սա­լով իր հո­գիին ձգտու­մին, ան­ցած է մեր Սուրբ Ե­կե­ղե­ցիի ան­դաս­տա­նին մէջ ծա­ռա­յու­թեան՝ ճգնա­ւո­րա­կան կեանք վա­րե­լով։ Սուրբ Մես­րոպ Մաշ­տոց իր հո­գե­ւոր սպա­սա­ւո­րու­թեան տա­րի­նե­րուն մեծ դժուա­րու­թեան հան­դի­պած է Սուրբ Գիր­քի քա­րոզ­չու­թեան գոր­ծին մէջ, քա­նի որ ե­կե­ղե­ցա­կան ա­րա­րո­ղու­թիւն­նե­րը կը կա­տա­րուէին յու­նա­րէն եւ ա­սո­րե­րէն լե­զու­նե­րով, եւ Աս­տուա­ծա­շուն­չի օ­րի­նակ­ներն ալ այդ լե­զու­նե­րով էին։ Քա­րո­զիչ­նե­րը այս լե­զու­նե­րով կը կար­դա­յին Աս­տուա­ծա­շուն­չը, այ­նու­հետ բա­նա­ւոր կեր­պով հա­յե­րէն կը թարգ­մա­նէին ունկն­դիր­նե­րու հա­մար, ինչ որ քիչ ար­դիւ­նա­բեր էր ժո­ղո­վուր­դին հո­գե­ւոր կա­րիք­նե­րու բա­ւա­րար­ման գոր­ծին։

«Ո­մանք կ՚ը­սեն, թէ այ­սօր ալ նոյն ի­րո­ղու­թիւնն է, քա­նի որ ե­կե­ղե­ցա­կան ա­րա­րո­ղու­թիւն­նե­րը կը կա­տա­րուին մար­դոց ան­հասկ­նա­լի գրա­բա­րով։

«Սա­կայն այս պա­րա­գա­յին՝ տե­ղին չէ՛ հան­գա­մանք­նե­րու նոյ­նու­թիւ­նը տես­նել, ո­րով­հե­տեւ Մես­րոպ Մաշ­տոց նախ Սուրբ Գիր­քի քա­րոզ­չու­թեան հա­մար մտա­հո­գուած՝ գի­րե­րու գիւ­տը կա­տա­րեց, իսկ այ­սօր ե­կե­ղե­ցա­կան ա­րա­րո­ղու­թիւն­նե­րու, յատ­կա­պէս Սուրբ Պա­տա­րա­գի ըն­թաց­քին Աս­տ-ւա­ծա­շուն­չէն ըն­թեր­ցում­նե­րը կը կա­տա­րուին ոչ գրա­բար, ժո­ղո­վուր­դին հասկ­նա­լի լեզուով, եւ հո­գե­ւո­րա­կան­նե­րու քա­րոզ­նե­րը կը հնչեն բո­լո­րո­վին հասկ­նա­լի լե­զուով, բայց բա­ցի ա­նոնց­մէ 5-րդ դա­րուն ե­կե­ղե­ցա­կան ա­րա­րո­ղու­թիւն­նե­րու ըն­թաց­քին գոր­ծա­ծա­կան էին օ­տար լե­զու­ներ, յու­նա­րէ­նը եւ ա­սո­րե­րէ­նը, իսկ հի­մա՝ գրա­բա­րը, ո­րը ո՛չ թէ օ­տար լե­զու է, այլ դա­սա­կան հա­յե­րէնն է, եւ ո­րուն հիմ­նա­կան բա­ռա­պա­շա­րը ծա­նօթ է ար­դի հա­յե­րէն ի­մա­ցող, գոր­ծա­ծող բո­լոր ան­ձե­րու, պար­զա­պէս կան քե­րա­կա­նա­կան ո­րոշ տար­բե­րու­թիւն­ներ՝ ո­րոնք դժուար չէ սոր­վի­լը։

«Ո­մանք ալ կը բո­ղո­քեն, կը գան­գա­տին ե­կե­ղե­ցա­կան ե­րաժշ­տու­թեան ոչ ար­դիա­կա­նա­ցու­մէն։

«Ճիշդ կա­րե­լի է հա­մա­րել այն միտ­քը, թէ ե­րաժշ­տու­թիւ­նը զգա­ցում­նե­րու եւ կիր­քե­րու լե­զուն է, ինչ­պէս բա­ռե­րը՝ բա­նա­կա­նու­թեան լե­զուն։

«Պղա­տոն կ՚ը­սէ, թէ՝ մե­ղե­դի­նե­րու շար­ժու­մը հո­գիի յու­զում­նե­րուն կը նմա­նի։ Նաեւ Ա­րիս­տո­տէլ  կ՚ը­սէ, որ ին­չո՞ւ ե­րաժշ­տա­կան հա­մա­չափ թրթռա­ցում­նե­րը՝ ռիթ­մե­րը եւ մե­ղե­դի­նե­րը հա­սա­րակ հնչիւն­ներ ըլ­լա­լով, այ­նուա­մե­նայ­նիւ կը նմա­նին հո­գե­ւոր վի­ճակ­նե­րու։ Եւ ե­կե­ղե­ցա­կան ա­րա­րո­ղու­թիւն­նե­րու ըն­թաց­քին՝ ա­ղօթք­նե­րու գրա­բար գե­ղե­ցիկ հնչու­նու­թիւ­նը եւս դար­ձած է հո­գե­ւոր ե­րաժշ­տու­թեան՝ ե­կե­ղե­ցիի ե­րաժշ­տու­թեան, ե­կե­ղե­ցի միշտ յա­ճա­խող­նե­րու հա­մար, ա­նոնք որ պար­բե­րա­բար կը մաս­նակ­ցին ե­կե­ղե­ցա­կան ա­րա­րո­ղու­թիւն­նե­րուն՝ կը հասկ­նան ա­մէ­նօ­րեայ ա­ղօթք­նե­րուն եւ մաղ­թանք­նե­րուն ի­մաս­տը։

«Իսկ կը բո­ղո­քեն ա­նոնք՝ ո­րոնք շատ հազուա­դէպ է որ ե­կե­ղե­ցի յա­ճա­խեն, ո­րով ալ, ե՛ւ բնա­կա­նա­բար, միշտ աշ­խար­հիկ ի­րո­ղու­թիւն­նե­րու եւ հնչիւն­նե­րու շրջագ­ծին մէջ գտնուե­լով՝ ան­հա­ղորդ կը մնան ե­կե­ղե­ցա­կան ե­րաժշ­տու­թեան եւ լա­զուին։ Եւ նման բո­ղո­քէն կա­րե­լի է յստակ պատ­կե­րա­ցում կազ­մել՝ բո­ղո­քո­ղին ե­կե­ղե­ցի այ­ցե­լե­լու յա­ճա­խա­կա­նու­թեան վե­րա­բե­րեալ»։­

Ա­ԴԱՄ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ՄԱ­ԿԱ­ՐԵԱՆ

2012 թ.

Սի­րե­լի՜ ըն­թեր­ցող բա­րե­կամ­ներ, հա­մա­միտ ենք Ա­դամ Քա­հա­նա­յի տե­սա­կէ­տին, սա­կայն ա­նար­ժա­նա­բար կ՚ու­զենք պա­տաս­խան մը գտնել սա հար­ցու­մին, թէ՝ ե­կե­ղեց­ւոյ ա­րա­րո­ղու­թիւն­նե­րու ըն­թաց­քին կար­դա­ցուած Ա­ւե­տա­րա­նա­կան բա­ժին­նե­րը գրա­բա՞ր թէ աշ­խար­հա­բար պէտք է ըլ­լան, ա­ւե­լի ճիշդ՝ նպաս­տա­ւո­րը ո՞րն է այս մա­սին։

Գրա­բար կար­դալ եւ յե­տոյ աշ­խար­հա­բար, ժո­ղո­վուր­դին ա­ւե­լի հասկ­նա­լի լե­զուով, քա­րոզ­նե­րով բա­ցատ­րել եւ լու­սա­բա­նել՝ ե­կե­ղեց­ւոյ լե­զուա­կան միու­թիւ­նը եւ կար­գա­պա­հու­թիւ­նը պահ­պա­նե­լու տե­սա­կէ­տէ նպաս­տա­ւոր չ՚ըլ­լա՞ր…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Դեկ­տեմ­բեր 9, 2015, Իս­թան­պուլ