ՄԱՄՈՒԼԻ ԱԶԱՏՈՒԹԵԱՆ ՀԱՄԱՇԽԱՐԱՀԻՆ ՕՐԸ

Մա­յի­սի 3-ին՝ աշ­խար­հի մէջ կը նշուի Ա­զատ մա­մու­լի հա­մաշ­խար­հա­յին օ­րը (World Press Freedom Day), որ 1994 թուա­կա­նէն սկսեալ կը տօ­նուի ա­մէն տա­րի եւ որ­պէս Ա­զատ մա­մու­լի օր հռչա­կուած է ՄԱԿ-ի ո­րոշ­մամբ: 3 Մա­յի­սը այն օրն է, երբ ափ­րի­կեան Նա­մի­պիա­յի մայ­րա­քա­ղա­քը՝ Վինտ­հու­կի մէջ ափ­րի­կեան եր­կիր­նե­րու ա­զատ մա­մու­լի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը ըն­դու­նած են Վինտ­հու­կեան հռչա­կա­գի­րը, ո­ր կոչ մըն էր, ուղ­ղուած կա­ռա­վա­րու­թիւն­նե­րուն՝ ա­պա­հո­վել մա­մու­լի ա­զա­տու­թիւնն ու ա­նոր ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան բնոյ­թը: Հռչա­կագ­րին մէջ կ՚ընդգ­ծուէր, որ ա­զատ եւ ան­կախ մա­մու­լը իւ­րա­քան­չիւր ժո­ղովր­դա­վար հա­սա­րա­կու­թեան կա­րե­ւո­րա­գոյն մա­սը կը նկա­տուի: 3 Մա­յի­սը Ա­զատ մա­մու­լի օր հռչա­կուե­լէ ետք ՄԱԿ-ի հրա­մա­նագ­րով օժ­տուած գոր­ծա­կա­լու­թիւ­նը՝ ԻՒ­ՆԷՍ­ՔՕ-ն, նա­խա­ձեռ­նած է խօս­քի եւ մա­մու­լի ա­զա­տու­թիւ­նը պաշտ­պա­նե­լու հա­մաշ­խար­հա­յին ար­շա­ւի։ Մա­մու­լի ա­զա­տու­թեան հար­ցին մէջ մի­ջազ­գա­յին հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան էա­կան նուա­ճում­նե­րէն մէ­կը Լրագ­րող­նե­րու անվ­տան­գու­թեան ՄԱ­Կ­-ի ծրա­գիրն է, ո­րուն հա­ւա­նու­թիւն տուած են ՄԱԿ-ի կա­ռոյց­նե­րու բո­լոր ղե­կա­վար­նե­րը։

Այ­դու­հան­դերձ, ներ­կայ հա­կա­մար­տու­թիւն­նե­րով, բա­խում­նե­րով, պա­տե­րազմ­նե­րով եւ քա­ղա­քա­ցիա­կան պայ­քա­րով լե­ցուն աշ­խար­հին մէջ լրագ­րող­նե­րու անվ­տան­գու­թիւ­նը ե­րաշ­խա­ւո­րե­լու խնդի­րը դիւ­րին չէ: Շատ­ցած է լրագ­րող­նե­րու, մա­մու­լի աշ­խա­տող­նե­րու հան­դէպ բռնա­րարք­նե­րու, նոյ­նիսկ ա­նոնց սպա­նու­թիւն­նե­րու թի­ւը, ինչ­պէս նաեւ չէ պակ­սած պե­տա­կան կամ այլ մար­մին­նե­րու կող­մէ լրագ­րող­նե­րու եւ խմբա­գիր­նե­րու վրայ կա­տա­րուող ճնշու­մը: Միւս կող­մէ ալ կ՚ա­ւել­նան նաեւ թէժ կէ­տե­րուն մէջ, հա­կա­մար­տու­թեան գօ­տի­նե­րու վրայ եւ այլ վտան­գա­ւոր վայ­րե­րու մէջ գոր­ծող լրագ­րող­նե­րու թի­ւը: Ա­նոնք կը գտնուին լրագ­րող­նե­րու ի­րա­ւունք­նե­րու պաշտ­պա­նու­թեամբ զբա­ղող կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու ու­շադ­րու­թեան ներ­քոյ:

Սկսեալ 1997 թուա­կա­նի 3 Մա­յի­սէն, ա­մէն տա­րի ա­զատ տպագ­րու­թեան գոր­ծին մէջ ներդ­րում ու­նե­նա­լու հա­մար կը տրուի ԻՒ­ՆԷ­ՍՕՔ-­ի յա­տուկ մրցա­նակ։

Եւ­րո­պա­կան կա­ռոյց­նե­րէն զատ, ա­մե­րի­կեան հե­ղի­նա­կա­ւոր Freedom House կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը 1980 թուա­կա­նէն սկսեալ կ՚ու­սում­նա­սի­րէ մա­մու­լի ա­զա­տու­թեան ի­րա­վի­ճա­կը՝ աշ­խար­հի զա­նա­զան եր­կիր­նե­րու մէջ:

Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան մէջ խօս­քի եւ մա­մու­լի ա­զա­տու­թիւ­նը ամ­րագ­րուած է Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան Սահ­մա­նադ­րու­թեամբ, ո­րու թիւ 27-րդ յօ­դուա­ծին մէջ նշուած է. «Իւ­րա­քան­չիւր ոք ու­նի իր կար­ծի­քը ա­զատ ար­տա­յայ­տե­լու ի­րա­ւուն­ք»:

Ըստ այդ օ­րէն­քին, ար­գի­լուած է մար­դուն հար­կադ­րել հրա­ժա­րուե­լու իր կար­ծի­քէն կամ փո­խե­լու զայն: Իւ­րա­քան­չիւր ոք ու­նի խօս­քի ա­զա­տու­թեան ի­րա­ւունք, նե­րա­ռեալ՝ տե­ղե­կու­թիւն­ներ եւ գա­ղա­փար­ներ փնտռե­լու, ստա­նա­լու, տա­րա­ծե­լու ա­զա­տու­թիւ­նը՝ տե­ղե­կա­տուու­թեան ո­րե­ւէ մի­ջո­ցով՝ ան­կախ պե­տա­կան սահ­ման­նե­րէ: Լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րու եւ տե­ղե­կա­տուա­կան այլ մի­ջոց­նե­րու ա­զա­տու­թիւ­նը, ըստ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան Սահ­մա­նադ­րու­թեան, կ՚ե­րաշ­խա­ւո­րուի: Նոյն­պէս Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան Մայր Օ­րէն­քով պե­տու­թիւ­նը կ՚ե­րաշ­խա­ւո­րէ տե­ղե­կա­տուա­կան, կրթա­կան, մշա­կու­թա­յին եւ ժա­ման­ցա­յին բնոյ­թի հա­ղոր­դում­նե­րու բազ­մա­զա­նու­թիւն ա­ռա­ջար­կող ան­կախ հան­րա­յին ձայ­նաս­փիւ­ռի եւ հե­ռա­տե­սի­լի առ­կա­յու­թիւ­նը եւ գոր­ծու­նէու­թիւ­նը։

ՍԿԶԲՈՒՆՔԱՅԻՆ ԼՐԱԳՐՈՒԹԻՒՆ

Մա­մու­լի ա­զա­տու­թեան հա­մաշ­խար­հա­յին օրն ա­ռիթ է անդ­րա­դառ­նա­լու վեր­ջերս «Աու­րո­րա» մի­ջազ­գա­յին մար­դա­սի­րա­կան մրցա­նա­կի մրցա­նա­կա­բաշ­խու­թեան առ­թիւ Ե­րեա­նի մէջ մի­ջազ­գա­յին մէկ այլ՝ Սկզբուն­քա­յին լրագ­րող մրցա­նա­կի ար­ժա­նա­ցած Ռուք­մի­նի Քա­լի­մա­քիին՝ «Նիւ Եորք Թայմ­զ­»ի այն ժպտե­րես լրագ­րո­ղու­հիին, որ ար­ժա­նա­ցաւ 100 LIVES նա­խա­ձեռ­նու­թեան սահ­մա­նած «Սկզբուն­քա­յին լրագ­րու­թիւ­ն» ա­նուա­նա­կար­գի ա­ռա­ջին մրցա­նա­կին: Այդ մրցա­նա­կը այ­սու­հե­տեւ ա­մէն տա­րի Ե­րե­ւա­նի մէջ պի­տի շնոր­հուի մարդ­կու­թեան դէմ գոր­ծուած ո­ճիր­նե­րը բա­ցա­յայ­տող ու բա­ցա­ռիկ նուի­րու­մով աշ­խա­տող լրագ­րող­նե­րուն:

«Սկզբուն­քա­յին լրագ­րու­թիւ­ն» մրցա­նա­կը նոյն­պէս իր հիմ­քին մէջ ու­նի բո­լոր այն գա­ղա­փար­նե­րը, զորս ու­նի «Աու­րո­րա» մրցա­նա­կը՝ ան նոյն­պէս կ՚ար­ժե­ւո­րէ խի­զա­խու­թիւ­նը, զո­հո­ղու­թիւ­նը, որ լրագ­րո­ղը կ՚որ­դեգ­րէ՝ թէժ եւ ճգնա­ժա­մա­յին ի­րա­վի­ճակ­նե­րէն փո­խան­ցե­լով նիւ­թեր եւ լրա­տուու­թիւն: Մրցա­նա­կին յա­ւակ­նող լրագ­րող­նե­րը նոյն­պէս, ինչ­պէս «Աու­րո­րա» մրցա­նա­կի յա­ւակ­նորդ­նե­րը, ի­րենց կեան­քը կը վտան­գեն՝ ճշմար­տու­թեան հաս­նե­լու եւ այդ ճշմար­տու­թեան մա­սին բարձ­րա­ձայ­նե­լու ճա­նա­պար­հին:

Այս մրցա­նա­կը 100 LIVES նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը սահ­մա­նած է Լրագ­րող­նե­րու մի­ջազ­գա­յին կեդ­րո­նի (International Center for Journalists) հետ հա­մա­տեղ:

Ա­ռա­ջին մրցա­նա­կա­կի­րը՝ Ռուք­մի­նի Քա­լի­մա­քին, «Նյու Եորք Թայմ­զ­»ի մի­ջազ­գա­յին թղթա­կից­նե­րէն է, ծա­գու­մով ռու­մա­նա­ցի: Ան նաեւ նա­խա­պէս ստա­ցած է ա­մե­րի­կեան հե­ղի­նա­կա­ւոր Փու­լի­ցէր մրցա­նա­կը (Pulitzer Prize):

Ե­րի­տա­սարդ լրագ­րո­ղու­հին բա­ցա­յայ­տած է մարդ­կա­յին շա­հա­գոր­ծու­մի եւ մար­դոց ա­ռեւ­տու­րի բազ­մա­թիւ օ­րի­նակ­ներ, ինչ­պէս՝ Սե­նե­կա­լի ոս­կիի հան­քե­րուն մէջ ե­րա­խա­նե­րու աշ­խա­տու­ժի շա­հա­գոր­ծումն ու կա­պը՝ զուի­ցե­րա­կան դրա­մա­տու­նե­րու հետ, իս­լա­մա­կան պե­տու­թեան կող­մէ սե­ռա­կան ստրկու­թեան դէպ­քե­րը, Մա­լիի մէջ ապս­տամ­բա­կան խմբա­ւո­րում­նե­րու կող­մէ ի­րա­կա­նա­ցուող կո­տո­րած­նե­րը եւ այլ աղմ­կա­յ­sա­րոյց դէպ­քեր:

Այս մրցա­նա­կը Ե­րե­ւա­նի մէջ Ռուք­մի­նի Քա­լի­մա­քիին յանձ­նեց Լրագ­րող­նե­րու մի­ջազ­գա­յին կեդ­րո­նի ղե­կա­վար Ճոյս Փար­նա­թա­ն, որ ը­սաւ, թէ լաւ լրագ­րու­թիւ­նը ա­ւե­լի լա­ւը կը դարձ­նէ կեան­քը` կը լու­սա­ւո­րէ մթու­թիւ­նը, ձայ­նի ի­րա­ւունք կը փո­խան­ցէ ձայ­նա­զուրկ­նե­րուն եւ կ՚ո­գեշն­չէ միւս­նե­րը՝ գոր­ծել յա­նուն մար­դա­սի­րու­թեան ու մարդ­կա­յին կեան­քե­րու փրկու­թեան: Ան, անդ­րա­դառ­նա­լով Ռուք­մի­նի Կա­լի­մա­քիի գոր­ծին, իր տպա­ւո­րու­թիւ­նը փո­խան­ցեց, թէ ե­րի­տա­սարդ այս լրագ­րո­ղի գոր­ծը յոյս կը ներշն­չէ, որ զո­հերն, ի վեր­ջոյ, լսուած ու պաշտ­պա­նուած կ՚ըլ­լան եւ այս ձե­ւով կը փրկուի ո­մանց կեան­քը:

Ռուք­մի­նի Քա­լի­մա­քի, որ յու­զուած էր ի­ր իսկ մրցա­նա­կի առ­թիւ, ը­սաւ, որ եր­բեք գի­տակ­ցա­բար չէ ո­րո­շած վտան­գի են­թար­կել ինք­զինք եւ առ­հա­սա­րակ, լրագ­րո­ղը ին­ք եր­բեք գի­տակ­ցա­բար չ՚ո­րո­շեր ինք­զինք վտան­գի են­թար­կել, պար­զա­պէս ան իր գոր­ծը կը կա­տա­րէ եւ կը յայտ­նուի նաեւ վտան­գա­ւոր ու ծայ­րա­յեղ ի­րա­վի­ճակ­նե­րու մէջ: Ան նաեւ ը­սաւ, որ լրագ­րու­թիւ­նը շատ յա­ճախ մար­դի­կը կը պաշտ­պա­նէ բար­բա­րո­սու­թիւն­նե­րէն, ո­րով­հե­տեւ յա­ճախ լրագ­րող­ներն են, որ ա­ռա­ջի­ն առ­թիւ կը յայտ­նեն բար­բա­րո­սու­թիւն­նե­րու մա­սին:

«Նիւ Եորք Թայմ­զ­»ի մի­ջազ­գա­յին թղթա­կի­ցը Ե­րե­ւա­նի մէջ նաեւ յայտ­նեց, որ միշտ չէ, որ լրագ­րող­նե­րը կը յա­ջո­ղին բա­ցա­յայ­տել ամ­բող­ջա­կան ճշմար­տու­թիւ­նը, բայց այն, ինչ որ կը բա­ցա­յայ­տեն ա­նոնք, եր­բեմն բա­ւա­րար կ՚ըլ­լայ՝ օգ­նել արթնց­նել աշ­խար­հի գի­տակ­ցու­թիւ­նը եւ այս ձե­ւով նաեւ նուա­զեց­նել ոճ­րա­գոր­ծու­թիւն­նե­րուն քա­նա­կը:

100 LIVES նա­խա­ձեռ­նու­թեան ու «Աու­րո­րա» մրցա­նա­կի հա­մա­հիմ­նա­դիր Ռու­բէն Վար­դա­նեան իր խօս­քը ը­սե­լով լրագ­րու­թեան մա­սին, հաս­տա­տեց, թէ լրագ­րու­թիւ­նը այն հզօր գոր­ծիք­նե­րէն է, ո­ր լոյս կը սփռէ ու կը մեղ­մաց­նէ մարդ­կա­յին տա­ռա­պանք­նե­րը:

Պատ­մու­թեան մէջ ծա­նօթ են բազ­մա­թիւ դէպ­քեր, ո­րոնց ըն­թաց­քին մար­դիկ, գիւ­ղեր, ե­րա­խա­ներ եւ ծե­րեր փրկուած են շնոր­հիւ ա­նա­չառ ու ճշմա­րիտ լրագ­րու­թեան:

Այ­սու­հե­տեւ, ա­մէն տա­րի, Ապ­րիլ ամ­սուն, «Աու­րո­րա» մար­դա­սի­րա­կան մի­ջազ­գա­յին մի­ցա­նա­կի հետ միա­սին հա­յե­րը մրցա­նակ կը յանձ­նեն նաեւ այն լրագ­րո­ղին, որ սկզբուն­քա­յին ու խի­զախ ե­ղած է իր աշ­խա­տան­քին մէջ: Եւ հա­յե­րու սահ­մա­նած, բայց մի­ջազ­գա­յին ո­րակ ստա­ցած «Սկզբուն­քա­յին լրագ­րու­թիւ­ն» մրցա­նա­կը կը միա­նայ լրագ­րու­թեան այն բա­զում մրցա­նակ­նե­րուն, ո­րոնք աշ­խար­հի յա­ռա­ջա­դէմ կա­ռոյց­նե­րուն կող­մէ ա­մէն տա­րի կը շնոր­հուին լրագ­րող­նե­րուն:

ՀԱՅԵՐՈՒ ԱՆՈՒՆՆԵՐՈՎ ԱՅԼ ՄՐՑԱՆԱԿՆԵՐ

​«Աուրո­րա» եւ «Սկզբուն­քա­յին լրագ­րու­թիւն» մրցա­նակ­նե­րը հա­յե­րու կող­մէ սահ­մա­նուած ա­մե­նէն հե­ղի­նա­կա­ւոր մրցա­նակ­ներն են: Բայց կան մի­ջազ­գա­յին կարգ մը կազ­մա­կեր­պու­թիւն­ներ, օ­տար եր­կիր­նե­րու կա­ռա­վա­րու­թիւն­ներ եւ գի­տա­կան ըն­կե­րու­թիւն­ներ, ո­րոնք մրցա­նակ­ներ սահ­մա­նած են հայ նշա­նա­ւոր գոր­ծիչ­նե­րու ա­նու­նով: Ա­տոնց թի­ւը քսա­նը կ՚անց­նի: Կան նաեւ հա­յազ­գի գոր­ծիչ­նե­րու ա­նուն­նե­րով օ­տար­նե­րու կող­մէ սահ­մա­նուած պար­գեւ­ներ, կրթա­թո­շակ­ներ, յու­շա­մե­տայլ­ներ եւ այլ խրա­խու­սան­քի մի­ջոց­ներ, ինչ­պէս նաեւ՝ հա­յե­րու ա­նու­նով ստեղ­ծուած են մի­ջազ­գա­յին հիմ­նադ­րամ­ներ:

Հասկ­նա­լի է, որ այդ­պի­սի պա­տուի մը ար­ժա­նա­նա­լու հա­մար ո­րե­ւէ ներդ­րում գի­տու­թեան, մշա­կոյ­թի կամ այլ աս­պա­րէ­զի մէջ պէտք է որ մեծ ու նշա­նա­կա­լի ըլ­լայ: Հա­յե­րու ա­նու­նով մրցա­նակ սահ­մա­նե­լու քայ­լով կը կա­րե­ւո­րուի նաեւ հայ ժո­ղո­վուր­դի դե­րա­կա­տա­րու­թիւ­նը՝ հա­մաշ­խար­հա­յին գի­տու­թեան, մշա­կոյ­թի եւ այլ բնա­գա­ւառ­նե­րէն ներս:

Ա­ռանձ­նա­ցու­ցած ենք ա­ւա­ւել ծա­նօթ ու հե­ղի­նա­կա­ւոր մրցա­նակ­նե­րը, որ սահ­մա­նուած են հա­յե­րու ա­նուն­նե­րով:

Ա­դեո­դատ Պո­տա­նիուշ-Աբ­րա­հա­մի ա­նուան մրցա­նակ. զայն սահ­մա­նած է Հուն­գա­րիոյ կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը՝ գիւ­տա­րար­նե­րը խրա­խու­սե­լու հա­մար: Մրցա­նա­կը կը կո­չուի հուն­գա­րա­հայ սար­քա­շէն, վի­րա­բոյժ, գիտ­նա­կան, պե­տա­կան գոր­ծիչ, Բու­տա­փեշ­տի եր­բեմ­նի քա­ղա­քագ­լուխ Ա­դեո­դատ Գե­զա Պո­տա­նիուշ-Աբ­րա­հա­մի (Ա­սա­տուր Աբ­րա­հա­մեան) (1885-