ՍՈՒՐԲ ԳՐՈՑ ՄԷՋ ԲՈՅՍԵՐ - Ե -

Սուրբ Գիր­քի մէջ յի­շուած ծա­ղիկ­նե­րու մա­սին ամ­փոփ տե­ղե­կու­թիւն­ներ տալ կը շա­րու­նա­կենք։ Սաղ­մո­սաց գիր­քին մէջ Սաղ­մո­սեր­գուն կ՚ը­սէ. «Ար­դա­րը ար­մա­ւե­նիի պէս պի­տի ծաղ­կի, Լի­բա­նա­նի ե­ղեւ­նիի պէս պի­տի մեծ­նայ». (Սաղ­մո­սաց ՂԲ 12)։ Կը տես­նուի, որ ծա­ռե­րու եւ ընդ­հան­րա­պէս բոյ­սե­րու յատ­կու­թիւն­նե­րը շատ գե­ղե­ցիկ օ­րի­նակ են ար­դա­րին, այ­սինքն՝ բա­րե­պաշտ մար­դուն, բնա­ւո­րու­թեան, նկա­րագ­րին եւ օգ­տա­կա­րու­թեան։ Ար­դա­րեւ իւ­րա­քան­չիւր տունկ, բոյս կամ ո­րե­ւէ ծառ խոր­հուրդ մը կը խորհր­դան­շէ Սուրբ Գիր­քին մէջ եւ ա­նոնց Սուրբ Գիր­քի մէջ գոր­ծա­ծու­թիւ­նը եր­բեք պա­տա­հա­կան չէ՛։

Ու­րեմն այս ի­րա­կա­նու­թիւ­նը նկա­տի ու­նե­նա­լով՝ շա­րու­նա­կենք դի­տել եւ ու­սում­նա­սի­րել Սուրբ Գիր­քի մէջ յի­շուած բոյ­սե­րը, տուն­կե­րը, ծա­ղիկ­նե­րը եւ ծա­ռե­րը, բո­լո­րո­վին սեղմ սահ­մա­նի մը մէջ մնա­լով, եւ ա­ւե­լին թող­լով ի­րաւ մաս­նա­գէտ­նե­րու՝ այս մա­սին գի­տու­թիւ­նը խո­րա­ցու­ցած, հմուտ, բա­նի­մաց եւ գի­տակ ան­ձե­րու…։

45) ՈՊ­ՆԻԱԶ.- «Ոպ­նիազ»ը սեւ փայտ է՝ «ե­բե­նոս». «ébène», «ebony», «ebony tree»։­

Այս փայ­տը մե­ծա­պէս յար­գի է եւ ըն­տիր՝ իր գոյ­նին եւ կարծ­րու­թեան հա­մար։ Սուրբ Գիր­քի մէջ՝ Ե­զե­կիէլ ԻԷ 15 հա­մա­րին յի­շուած է։ Ա­րե­ւել­քի մէջ եւ մա­նա­ւանդ Սէյ­լան կղզիին մէջ մեծ ա­ռա­տու­թեամբ բուս­նող տե­սակ մը ար­մա­ւե­նիի մի­ջին կարծր մասն է այս։

46) ՈՍՊ.- Տե­սակ մը ունդ (=«grain»), որ կը գոր­ծա­ծուի թան եւ կամ ա­պուր պատ­րաս­տե­լու։

Այս ըն­դե­ղէ­նը յի­շուած է՝ Ծննդոց ԻԵ 34 եւ Բ Թա­գա­ւո­րաց ԺԷ 28 հա­մար­նե­րուն մէջ։

47) ՈՐԹ կամ ԱՅ­ԳԻ.- Խա­ղող տուող տունկ մըն է՝ ո­րուն պար­տէ­զին կամ պտղաս­տա­նին կ՚ը­սուի, «այ­գի»։ «Որթ» կը նշա­նա­կէ նաեւ՝ որ­թի ճիւ­ղե­րէն շի­նուած կո­ղով։ Որթ կամ որ­թա­տունկ, ա­մէ­նուն ծա­նօթ տունկ մըն է եւ բո­լոր Ա­րե­ւել­քի մէջ շատ յար­գի է եւ ըն­տիր։ Ան կը բուս­նէր Պա­ղես­տի­նի դա­րա­ւանդ­նե­րուն եւ բլուր­նե­րուն վրայ. (Ե­սա­յեայ Ե 1, Մի­քեայ Ա 6), կամ ցած գետ­նի վրայ. (Ե­զե­կիէլ ԺԷ 5-6)։­

Եր­բեմն շատ կ՚եր­կա­րին իր բա­րու­նակ­նե­րը, ուս­տի եւ խե­չակ­նե­րու (=խա­ղո­ղի որ­թի յե­նա­րան) կամ ձո­ղե­րու վրայ առ­նուե­լով հո­վա­նի կու տան. (Գ Թա­գա­ւո­րաց Դ 25)։ Այս­պի­սի հո­վա­նոց­ներ մին­չեւ մեր օ­րե­րը կը գտնուին Ա­րե­ւել­քի մէջ, եւ «ձո­ղա­բարձ» (=«աս­մա­լըք») կը կո­չուին։ Սուրբ Գրոց մէջ որ­թի ազ­նիւ տե­սա­կին նման­ցուած են ազ­նուա­բա­րոյ մար­դիկ. (Ե­րե­մեայ Բ 21) եւ (Ե­սա­յեայ Ե 2), ինչ­պէս վա­տազ­գի, չա­րա­բա­րոյ եւ ա­նարգ մար­դիկ նման­ցուած են վայ­րի որ­թի. (Բ Օ­րի­նաց ԼԲ 32)։

48) Ո­ՐՈՄ.- Տե­սակ մը սէզ կամ խոտ. (Մատ­թէոս ԺԳ 25) կը նմա­նի ցո­րե­նի, մա­նա­ւանդ երբ նոր բու­սած է։ Ո­րոմ. «ivraie», կը հա­մա­րուի «պա­ռակ­տու­մի հունտ»։ Ան կը նուա­զեց­նէ գետ­նին հիւ­թը, եւ կու տայ վնա­սա­կար յատ­կու­թիւն ու­նե­ցող սերմ. (=delice)։

49) ՈՒ­ՌԻ.- «Saule». գե­տեզ­րի վրայ կա­խուող ճիւ­ղե­րով ծառ մըն է. (Յո­բայ Խ 22) եւ (Ե­սա­յեայ ԽԴ 4) հա­մար­նե­րուն մէջ յի­շուած է։ Ա­րե­ւել­քի մէջ ծա­նօթ ծառ մըն է։ Հի­նէն ա­սոր ոս­տե­րը «ու­րա­խու­թեան այ­լա­բա­նա­կան նշան» հա­մա­րուած էին. (Ղեւ­տա­ցի­ներ ԻԳ 40), բայց ա­ւե­լի նոր ժա­մա­նակ­նե­րու, նոյն ծա­ռը, մա­նա­ւանդ «Ար­տա­սուող» կամ «Բա­բե­լո­նեան ու­ռի» կո­չուած տե­սա­կը՝ տրտմու­թեան եւ սու­գի նշան հա­մա­րուած է, թե­րեւս այն դէպ­քին պատ­ճա­ռաւ, որ կը յի­շուի՝ (Սաղ­մո­սաց ՃԼԷ 1-2) հա­մար­նե­րուն մէջ. «Բա­բե­լո­նի գե­տե­րուն քով՝ հո՛ն կը նստէինք ու Սիո­նը մտքեր­նիս բե­րե­լով կու լա­յինք։ Ա­նոր մէջ՝ ու­ռի­նե­րուն վրայ կա­խե­ցինք մեր քնար­նե­րը»։

50) ՉԱ­ՄԱՆ.- «Չա­ման»ը հա­մե­միչ բոյս մըն է. «քի­միոն»։ Յի­շուած է. (Ե­սա­յեայ ԻԸ 25-27) հա­մար­նե­րուն մէջ. արջն­դե­ղի կը նմա­նի, սեր­մե­րը ու­նին դառ­նա­գին ջերմ համ, ծա­ղիկն հա­մե­մա­յին է եւ ա­ղով խառ­նուե­լով կը գոր­ծա­ծուի իբ­րեւ հա­մեմ կե­րա­կու­րի։

Մալ­թա կղզիի բնա­կիչ­նե­րը կը մշա­կեն չա­մա­նը, եւ Ե­սա­յեայ վե­րո­յի­շեալ գլխուն մէջ յի­շուած եւ նկա­րագ­րուած կեր­պով կը հա­նեն հուն­տը։

51) ՊՐԱՍ.- Նոյն՝ եբ­րա­յե­ցե­րէն բա­ռը, որ «պրաս» թարգ­մա­նուած է (Թուոց ԺԱ 5) հա­մա­րին մէջ եւ դար­ձեալ ու­րիշ տե­ղեր կը թարգ­մա­նուի՝ «խոտ». (Գ Թա­գա­ւո­րաց ԺԸ 5, Յո­բայ Ը 12, Ա­ռա­կաց ԻԷ 25), քա­նի որ կը նշա­նա­կէ բուն կա­նաչ կամ դա­լա­րի։

Բայց քա­նի որ «Սոխ» եւ «Խստոր» բա­ռե­րուն հետ դա­սուած է Թուոց վե­րո­յի­շեալ գլխուն մէջ, կը կար­ծուի, թէ հոն «խոտ» բա­ռով պէտք է հասկ­նալ «պրաս», որ հի­նէն ի վեր ծա­նօթ տունկ էր Ե­գիպ­տո­սի մէջ։

52) ՍԱ­ՏԻ­ՄԻ ՓԱՅՏ.- Ե­լից ԻԵ 5։­

Այս է հա­յե­րէն ծայ­րի, ըստ եւ­րո­պա­ցի­նե­րու «ա­կա­սիա» կո­չուած ծա­ռը՝ «acacia»։ Բու­նը ուղ­ղորդ է եւ փշոտ, կե­ղե­ւը՝ գորշ, եւ փայ­տը՝ շատ թե­թեւ եւ տո­կուն. ուս­տի եւ շատ կը յար­մա­րի տա­պա­նա­կի նման շար­ժա­կան կամ բառ­նա­լի՝ շալ­կե­լու եւ վերց­նե­լու պա­հանջ­քը ու­նե­ցող կազ­մած­նե­րու։ Այս տե­սա­կին վե­րա­բե­րեալ ծա­ռե­րու ա­մէնքն ալ ծա­ղիկ կու տան, եւ ծա­ղիկ­նե­րը ե­րե­ւե­լի են ա­նու­շա­հո­տու­թեան եւ գե­ղեց­կու­թեան կող­մա­նէ։

53) ՍՈԽ.- Այս երկ­րի մէջ ա­մէ­նուն ծա­նօթ տունկ է՝ տաք եր­կիր­նե­րու մէջ շատ ա­խոր­ժե­լի եւ սննդա­րար։ Յի­շուած է՝ (Թուոց ԺԱ 5) հա­մա­րին մէջ։

54) ՍՕ­ՍԻ.- Պերճ հա­սա­կով ծառ մը, բար­տիի նման. «Plane tree», «platane»։ Ա­սո­րի­նե­րու երկ­րին մէջ շատ հա­սա­րակ եւ գե­ղե­ցիկ ծառ մը. (Ծննդոց Լ 37 եւ Ե­զե­կիէլ ԼԱ 8) հա­մար­նե­րու մէջ յի­շուած է։

55) ՎԱՅ­ՐԻ ՎԱ­ՐՈՒՆԳ.- (Դ Թա­գա­ւո­րաց Դ 39) հա­մա­րին մէջ յի­շուած է։ Տե­րեւ­նե­րը որ­թի տե­րեւ­նե­րու նման են, բայց պտու­ղը թու­նա­ւոր յատ­կու­թիւն մը ու­նի եւ դառն՝ լե­ղի եւ ա­նա­խորժ համ։

Երբ վայ­րի վա­րուն­գին՝ այս սո­ղա­ցող տուն­կին պտու­ղին ձեռք դպցուի, իս­կոյն կը ճաթռ­տի եւ սեր­մե­րը կը թա­փին։

56) ՎԱ­ՐՈՒՆԳ.- Ա­րե­ւել­քի մէջ ծա­նօթ է եւ շատ կը մշա­կուի։ (Թուոց ԺԱ 5, Ե­սա­յեայ Ա 8» հա­մար­նե­րուն մէջ յի­շուած է այս տուն­կը։

57) ՏՕ­ՍԱԽ.- Կարծր փայտ տուող մշտա­դա­լար թուփ մըն է. «buis»։ Եւ­րո­պա­յի մէջ կը մշա­կուի եւ մանր թու­փի ե­րե­ւոյթ ու­նի. Ա­րե­ւել­քի մէջ վայ­րի կը բուս­նի եւ մեծ կ՚ըլ­լայ. (Ե­սա­յեայ ԽԱ 19, Կ 13)։ Կը սի­րէ լեռ­նա­յին տե­ղեր եւ ա­ւե­լի՛ լաւ կ՚ա­ճի այն­պի­սի հո­ղի մէջ՝ որ կրա­քար ու­նի Լի­բա­նա­նի նման։

58) ՓԵ­ԳԵ­ՆԱՅ.- Բու­ժիչ դառն բոյս մըն է։

Յի­շուած է միայն (Ղու­կաս ԺԱ 42) հա­մա­րին մէջ։

Պար­տէ­զի հա­սա­րակ բոյս է, ո­րուն տե­րեւ­նե­րը սաս­տիկ եւ դառն հոտ ու­նին։ Հին ժա­մա­նակ­ներ շատ գոր­ծա­ծուած է բժշկու­թեան հա­մար։

59) ՓՈՒՇ.- Պա­ղես­տի­նի փշա­լից տուն­կե­րը այլ եւ այլ են։ Հրեա­նե­րու րա­բու­նի­ներ կ՚ը­սեն, թէ Սուրբ Գիր­քի մէջ կան փու­շի այլ եւ այլ տե­սակ­նե­րու իբր քսա­ներ­կու ա­նուն­ներ։ Այս բա­ռե­րով նշա­նա­կուած տուն­կե­րուն մեծ մա­սը չենք կրնար ի­րար­մէ զա­տել ու ո­րո­շել։ Եւ գրե­թէ ա­մէնքն ալ բա­նի չծա­ռա­յող՝ ան­պի­տան են։ Ո­մանք կը կար­ծեն, թէ եբ­րա­յե­ցե­րէն բա­ռը, որ «ե­ղինձ» (=ձա­ւա­րով կամ բրին­ձով կե­րա­կուր) թարգ­մա­նուած է (Ա­ռա­կաց ԻԴ 31 եւ Յո­բայ Լ 7), կը նշա­նա­կէ «վայ­րի մա­նա­նեխ»՝ որ Ա­րե­ւել­քի մէջ հա­սա­րակ է եւ ու­րիշ տուն­կե­րու վնա­սա­կա՛ր։

Փու­շի տե­սակ­նե­րէն «դժնիկ»ը (Դա­տա­ւո­րաց Թ 14-15) կ՚ար­ձա­կէ նուրբ, փշա­լից եւ եր­կար ճիւ­ղեր։ Ո­մանք կը կար­ծեն, թէ Քրիս­տո­սի «փշե­ղէն պսակ»ը աս­կէ շի­նուած էր, ուս­տի եւ կո­չուած է «Քրիս­տո­սի փուշ»։ («Դժնիկ»=եղ­ջե­րա­փուշ, խմի, խմե­նի, հրեշ­տա­կա­խոտ)։ «Փուշ», «ե­ղինձ», «դժնիկ» միւս­նե­րուն հետ միա­սին, Պա­ղես­տի­նի մէջ կը գտնուին։ Հա­սա­րակ դժնի­կը ա­ռատ է մե­ծա­պէս, կը ծած­կէ ըն­դար­ձակ դաշ­տեր, եւ շատ մեծ կ՚ըլ­լայ։

60) ՓՍՏՈՒՂ.- (Ծննդոց ԽԳ 11) հա­մա­րին մէջ յի­շուած՝ Ա­սո­րի­նե­րու երկ­րին եւ Հնդկաս­տա­նի մէջ ծա­նօթ պտուղ է։ («փստուղ»=Pistachio, pistachia nut)։

61) ՔԹԱՆ.- «Քթան» եբ­րա­յե­ցե­րէն բառն է, որ «քթան» թարգ­մա­նուած է Ե­լից Թ 31-ի մէջ, եւ «պատ­րոյգ»՝ Ե­սա­յեայ ԽԲ 3 եւ ԽԳ 17-ի մէջ։ Կը նշա­նա­կէ՝ քթա­նի բոյ­սը։ (Քթան=«Linen», «Linen cloth», «canvas», «sailcloth». կտաւ, վուշ, բաղմ)։ Բոյս, որ­մէ կա­նե­փի թել պատ­րաս­տե­լով կտաւ կը գոր­ծեն։

Այս տուն­կը շատ կը մշա­կուի Ե­գիպ­տո­սի եւ Ա­սո­րի­նե­րու եր­կի­րը։ Աս­կէ կը շի­նուի կտաւ, չուան եւ ճրա­գի պատ­րոյգ։

Ո­մանք կը կար­ծեն, թէ բա­ռը՝ որ «կեր­պաս» թարգ­մա­նուած է՝ (Ես­թե­րայ Ա 6 եւ Ե­զե­կիէլ ԻԷ 16) հա­մար­նե­րու մէջ, կը նշա­նա­կէ «բամ­բակ», որ կ՚ե­րե­ւի թէ հի­նէն տա­րա­զա­գոր­ծու­թեան (=մա­նի­ֆա­թու­րա) մէջ կը գոր­ծա­ծուէր Հնդկաս­տա­նի մէջ, ուս­տի բե­րուե­ցաւ նախ Ե­գիպ­տոս եւ ա­պա Պա­ղես­տին։ «Բե­հեզ»ն՝ որ կը յի­շուի (Ե­զե­կիէլ Իէ 16) հա­մա­րին մէջ, հա­ւա­նա­բար կը շի­նուէր «կա­նեփ» կո­չուած տուն­կէն։ («Բե­հեզ»=ազ­նիւ եւ նուրբ կեր­պաս)։

62) ՔՐՔՈՒՄ.- (Երգ Եր­գոց Դ 14), դեղ­նա­գոյն ծա­ղիկ է. «safran», ծի­ղե­րը՝ կոթ, ցօ­ղուն եւ ծղօ­տը չորց­նե­լով ա­նու­շա­հոտ հա­մեմ մը կը շի­նէին, եւ կը գոր­ծա­ծէին կե­րա­կու­րի եւ գի­նիի ա­նու­շա­հո­տու­թիւն տա­լու հա­մար, նաեւ իբ­րեւ գրգռիչ դեղ։

63) Օ­ՇԻՆԴՐ.- Շատ լե­ղի համ ու­նե­ցող բոյս մըն է. «absinthe», «wormwood», «absinthium»։ Յի­շուած է Ա­ռա­կաց Ե 4 եւ Ողբ Ե­րե­մեայ Գ 15-ի մէջ. ու­նի զա­նա­զան տե­սակ­ներ, ա­մէնքն ալ՝ շատ դառն։ Ա­ռեւ­տու­րի մէջ ծա­խուած «օ­շինդր»ը բա­ղադ­րեալ է նոյն տուն­կին տե­րեւ­նե­րէն, ծա­ղիկ­նե­րէն եւ մանր մանր սեր­մե­րէն…։

- Սկզբնաղ­բիւր­ներ.-

ա) «Նե­րա­ծու­թիւն Սուրբ Գրոց Ուս­ման» Տոգ. Ան­կը­սէ, 1892, Կ. Պո­լիս,

բ) «Dictionnaire de la Bible» André-Marie Gerard, 1989, Paris,

գ) «Նոր բառ­գիրք Հայ­կա­զեան Լե­զուի» Հայր Գաբ­րիէլ Ա­ւե­տի­քեան, Հայր Խա­չա­տուր Սիւր­մէ­լեան, Հայր Մկրտիչ Աւ­գե­րեան, 1836, Վե­նե­տիկ,

դ) «Հա­յոց Լե­զուի Հո­մա­նիշ­նե­րի բա­ռա­րան» Ա­շոտ Մու­րա­դի Սու­քիաս­յան, 1967, Ե­րե­ւան,

ե) «Հա­յոց Լա­զուի Նոր բա­ռա­րան» Ար­տա­շէս Տէր Խա­չա­տու­րեան, Հրանդ Գանգ­րու­նի եւ Փա­րա­մազ Կ. Տօ­նի­կեան, 1968, Պէյ­րութ,

զ) «Ըն­դար­ձակ բա­ռա­րան Հա­յե­րէ­նէ Անգ­լիե­րէն» Մես­րոպ Կ. Գու­յում­ճեան, 1970, Պէյ­րութ։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մա­յիս 27, 2016, Իս­թան­պուլ