ԱԶԱՏԻԼ ՈՉՆՉԱՊԱՇՏՈՒԹԵՆԷ

Վեր­ջերս, Ե­րե­ւա­նի մէջ վե­րահ­րա­տա­րա­կուե­ցաւ Հան­րա­յին հե­ռուս­տաըն­կե­րու­թեան լրագ­րող, հե­ռուս­տա­հա­ղոր­դա­վար, քա­ղա­քա­կան գի­տու­թիւն­նե­րու թեկ­նա­ծու, Տոց. Աբ­րա­համ Գաս­պա­րեա­նի «Ներ­քա­ղա­քա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րու ի­րո­ղու­թիւն­նե­րը Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի մէ­ջ» աշ­խա­տու­թիւ­նը, որ մաս­նա­գի­տա­կան խոր ու հան­գա­մա­նա­լից անդ­րա­դարձ մըն է Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի յետ­գա­ղու­թա­յին շրջա­նին՝ մին­չեւ 21-րդ դա­րու ա­ռա­ջին տաս­նա­մեա­կը:

Գիր­քի լոյս ըն­ծայ­ման առ­թիւ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ հար­ցազ­րոյց մը ու­նե­ցաւ Աբ­րա­համ Գաս­պա­րեա­նի հետ: Հար­ցազ­րոյ­ցը հա­մըն­կնե­ցաւ Ե­րե­ւա­նի մէջ Յու­լի­սի 17-ին սկսած ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րու ա­ւար­տին։ Ուս­տի խնդրե­ցինք Աբ­րա­համ Գաս­պա­րեա­նէն, իբ­րեւ քա­ղա­քա­գէտ, նախ մեկ­նա­բա­նել Ե­րե­ւա­նի մէջ տե­ղի ու­նե­ցա­ծի քա­ղա­քա­կան դրդա­պատ­ճառ­ներն ու հե­տե­ւանք­նե­րը, իսկ հար­ցազ­րոյ­ցի՝ գիր­քին վե­րա­բե­րող հա­տուա­ծը կը ներ­կա­յաց­նենք թեր­թիս յա­ռա­ջի­կայ թի­ւե­րուն մէջ:

-Յու­լի­սի 17-ին ՊՊԾ գուն­դը գրա­ւած «Սաս­նայ ծռե­ր» խմբա­ւոր­ման գոր­ծո­ղու­թիւ­նը տա­սն օ­րէն ա­ւե­լի լա­րուա­ծու­թեան մէջ պա­հեց եր­կի­րը: Այժմ, երբ ի­րա­վի­ճա­կը հան­դար­տած է, ի՞նչ եզ­րա­կա­ցու­թիւն­ներ կրնաք ը­նել:

-Ես հոս պի­տի խօ­սիմ իբ­րեւ մաս­նա­գէտ, իբ­րեւ քա­ղա­քա­կան գի­տու­թիւն­նե­րու թեկ­նա­ծու, տո­ցենթ: Ինչ որ տե­ղի ու­նե­ցաւ Յու­լի­սի 17-ին Ե­րե­ւա­նի մէջ, շա­րու­նա­կու­թիւնն էր 1991 թուա­կա­նի Սեպ­տեմ­բե­րի 22-էն սկսեալ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան բո­լոր իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն ա­պաշ­նորհ քա­ղա­քա­կա­նու­թեան: Ան զուտ հե­տե­ւանք էր եւ ոչ՝ պատ­ճառ: Փոր­ձեմ ե­րեք մա­սի բաժ­նել: Ա­ռա­ջին հեր­թին քա­ղա­քա­կան հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու (institute) եր­կա­րա­մեայ ան­գոր­ծու­թեան կամ ոչ հաս­տա­տու­թե­նա­կան գոր­ծու­նէու­թեան հե­տե­ւանք էր: Երկ­րորդ՝ ռազ­մա­քա­ղա­քա­ցիա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու ո՛չ պատ­շաճ եւ ո՛չ ճիշդ դա­սա­ւո­րում­ներն են Հա­յաս­տա­նի մէջ, եւ եր­րորդ՝ քա­ղա­քա­կան վեր­նա­խա­ւի զե­րո­յա­կան ար­դիւն­քով խա­ղի հե­տե­ւանք էր:

Սկսիմ ա­ռա­ջի­նէն. մեր հաս­տա­տու­թիւն­նե­րը բնա­կան գոր­ծու­նէու­թիւն չեն ու­նե­ցած, ո­րով­հե­տեւ ա­նոնց աշ­խա­տան­քի հիմ­քին մէջ չէ ե­ղած քա­ղա­քա­կան մշա­կոյ­թի ար­մա­տա­ւո­րում, որ կը բե­րէր դան­դաղ, բայց կա­յուն աճ եւ յա­ռա­ջըն­թաց: Մենք եր­բեք չենք շօ­շա­փած այդ մէ­կը, այս ըն­թաց­քին ե­ղած են ըն­դա­մէ­նը քա­նի մը պոռթ­կում­ներ՝ իշ­խա­նա­կան վեր­նա­խա­ւի այս կամ այն ներ­կա­յա­ցու­ցի­չի ար­հես­տա­վար­ժու­թեան հի­ման վրայ, ինչ որ յա­ռա­ջա­ցում­ներ ար­ձա­նագ­րած են ո­րո­շա­կի ճիւ­ղե­րու մէջ, գլխա­ւո­րա­բար՝ տնտե­սա­կան: Բայց ընդ­հա­նուր առ­մամբ թէ՛ ըն­կե­րա­յին, թէ՛ ի­րա­ւա­կան պե­տու­թեան կա­յաց­ման ա­ռու­մով այն վրի­պակ­նե­րը, ո­րոնք եր­կու­քու­կէս տաս­նա­մեակ­նե­րու ըն­թաց­քին ձգած ենք, բնա­կա­նա­բար պէտք է նման ճի­չեր ար­ձա­կէին:

Երկ­րոր­դը՝ մեծ դեր ու­նե­ցաւ պա­տե­րազ­մէն յե­տոյ ստեղ­ծուած ի­րա­վի­ճա­կը, երբ պա­տե­րազ­մէն վե­րա­դար­ձած «հե­րո­սա­ցա­ծ» զօ­րա­վար­նե­րը փոր­ձե­ցին կար­կան­դա­կին ա­ռիւ­ծի բա­ժի­նը ստանձ­նել, հոն­կէ է որ յա­ռա­ջա­ցաւ մեծ քան­դու­մը: Պա­տե­րազ­մը կրած, պա­տե­րազ­մին հա­ւա­սա­րա­պէս մաս­նա­կից վեր­նա­խա­ւե­րուն ռազ­մա­կան տա­րան­ջա­տու­մը եւ այդ մեծ ան­դուն­դը յա­ռա­ջա­ցաւ ճիշդ այն ժա­մա­նակ, երբ պա­տե­րազ­մէն յաղ­թա­կան վե­րա­դար­ձած զօ­րա­վար­նե­րը մտան քա­ղա­քա­կա­նու­թեան ծի­րէն ներս: Մինչ­դեռ Ա­րեւ­մուտ­քը, ան­ցեալ դա­րու յի­սուն-վաթ­սու­նա­կան թուա­կան­նե­րէն ռազ­մա-քա­ղա­ցիա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու յստակ եւ լուրջ տե­սու­թիւն­ներ ստեղ­ծած է եւ այդ տե­սու­թիւն­նե­րու հե­ղի­նակ­նե­րը կը նշեն, որ զօ­րա­վար­նե­րը պէտք չէ զբա­ղին քա­ղա­քա­կա­նու­թեամբ, ա­նոնք պէտք է զօ­րա­մա­սեր վե­րա­դառ­նան: Մեր ա­մե­նէն մեծ բաց­թո­ղու­մը այն էր, որ ի դէմս Վազ­գէն Սարգ­սեա­նի (ո­րուն ռազ­մա­կան կեն­սագ­րու­թեան հետ կա­պուած, պա­տե­րազ­մի շրջա­նին, կան ո­րո­շա­կի ան­հար­թու­թիւն­ներ, ան­յա­ջո­ղու­թիւն­ներ), ան նո­րէն մտաւ քա­ղա­քա­կան դաշտ, իր հետ բնա­կա­նա­բար բե­րաւ բա­նա­կի բարձր հրա­մա­նա­տա­րա­կան կազ­մը (Generalitat), որ պա­տե­րազ­մի ըն­թաց­քին ո­րոշ դե­րա­կա­տա­րու­թիւն ու­նե­ցած է: Հոկ­տեմ­բե­րի 27-էն ետք այդ ձե­ւա­չա­փը խե­ղուե­ցաւ, ո­րով­հե­տեւ ան­կէ յա­ռա­ջա­ցաւ զի­նուած «խմբա­ւո­րու­մ­»ը: Ի­րա­ւա­կան պե­տու­թեան սահ­ման­նե­րէն ներս, եւ ընդ­հան­րա­պէս պե­տու­թե­նէն ներս, զէնք բարձ­րաց­նե­լու ի­րա­ւունք բա­ցա­ռա­պէս պէտք է ու­նե­նայ ի­րա­ւա­պահ հա­մա­կար­գը. այդ մէ­կը պե­տու­թեան մե­նաշ­նորհն է: Պե­տու­թե­նէն ներս այլ զի­նուած խմբա­ւո­րում­նե­րու գո­յու­թիւ­նը կը խօ­սի այդ պե­տու­թեան քա­ղա­քա­կան ան­թո­ղու­նա­կու­թեան մա­սին: Պե­տու­թիւ­նը չի կրնար կա­ռոյց­ներ ու հաս­տա­տու­թիւն­ներ կեր­տել, ո­րով­հե­տեւ կան զի­նուած խմբա­ւո­րում­ներ, ո­րոնց­մէ մէ­կը նաեւ «Սաս­նա ծռե­ր»ն է: Եւ «ձա­խո­ղած պե­տու­թիւն­նե­րու հա­մաշ­խար­հա­յին ախ­տա­նի­շ­»ը պէտք է փնտռել նաեւ այս­տեղ, ուր պե­տու­թիւ­նը չի կրնար հա­կակշ­ռել ու հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը պա­հել (control): Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի մէջ կան այդ­պի­սի բազ­մա­թիւ օ­րի­նակ­ներ, վեր­ջերս Թուր­քիոյ մէջ ե­ղաւ (ի հար­կէ, Թուր­քիոյ պա­րա­գան քիչ մը այլ տար­բե­րա­կով էր), Լի­բա­նա­նի մէջ կ­­՚ըլ­լայ, ուր կը կազ­մուին քա­ղա­քա­կան զօր­քեր (militia), ու մէ­կը միւ­սին դէմ կը պայ­քա­րի: Այս­տեղ հարց կ­­ը յա­ռա­ջա­նայ, ին­չո՞ւ «Երկ­րա­պա­հ­»ին՝ ա­յո, իսկ հա­ւա­սա­րա­պէս կռուող տղոց՝ ոչ: Եւ երբ մենք նա­յինք ով­քե՞ր կը կազ­մեն «Սաս­նա ծռե­ր­»ու հիմ­նա­կան կո­րի­զը, կը տես­նենք այն տղա­քը, ո­րոնք պա­տե­րազ­մին յաղ­թե­ցին, վե­րա­դար­ձան եւ ո­չինչ ստա­ցան: Խօս­քը այս­տեղ ան­շուշտ, փառ­քի մա­սին չէ, մենք զգաց­մուն­քա­յին դա­տո­ղու­թիւն­ներ պէտք չէ ը­նենք, պէտք է «ռէէլ վո­լի­թի­ք­»ի սահ­ման­նե­րուն մէջ խօ­սինք:

Եր­րոր­դը՝ զե­րո­յա­կան ար­դիւն­քով խաղն է, ո­րուն մա­սին ը­սի: Մեր բո­լոր ե­րեք իշ­խա­նու­թիւն­ներն ալ աշ­խա­տանք տա­րած են այդ ուղ­ղու­թեամբ: Ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան եր­կիր­նե­րուն մէջ, ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեան խա­ղի սահ­ման­նե­րուն մէջ, ուր բա­ցա­ռա­պէս բո­լոր մաս­նա­կից­նե­րը կ՚ընտ­րեն խա­ղին այդ միակ օ­րէն­քը (այս մէ­կը քա­ղա­քա­գի­տու­թեան մէջ դա­սա­կան ճշմար­տու­թիւն է), եր­բեք ու եր­բեք ընդ­դի­մու­թիւ­նը 0.1 առ հա­րիւ­րով յա­ռա­ջըն­թաց չէ ու­նե­ցած, բա­ցա­ռու­թեամբ մէկ եր­կու օ­րի­նա­գի­ծե­րու, ո­րոնք սո­վո­րա­բար քննար­կուած են Ազ­գա­յին ժո­ղո­վէն ներս, մէ­կը կրնայ ըլ­լալ քա­ղա­քա­ցիա­կան հա­սա­րա­կու­թեան ձե­ւա­չա­փով «Է­լեքթ­րիք Ե­րե­ւա­ն­»ը: Բայց բո­լոր տա­րի­նե­րուն (1991 թուա­կա­նը բա­ցա­ռու­թիւն է, ո­րով­հե­տեւ այդ­տեղ հա­մազ­գա­յին բա­րեկ­րու­թիւ­նը՝ euphoria-ն էր մեծ դեր ու­նե­ցո­ղը) 1996, 1998, 2003, 2008, 2013, իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը յաղ­թած են ջար­դե­լով ընդ­դի­մու­թիւ­նը: Այս մէ­կը, բնա­կա­նա­բար, պէտք է տար իր նստուած­քը տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին: Եւ երբ ընդ­դի­մու­թի­նը ո­չինչ կը շա­հի այդ խա­ղէն, ամ­բողջ ա­ւա­րը կը պատ­կա­նի իշ­խող եւ վե­րար­տադ­րող բարձ­րա­խա­ւին, իսկ ընդ­դի­մու­թիւ­նը կը մնայ ձեռ­նու­նայն, այս ա­մէ­նը պէտք էր ճեղ­քեր գո­յաց­նէր: Այս ան­գամ ճեղ­քը ներ­կա­յա­ցաւ զի­նուած խմբա­ւոր­ման ձե­ւով:

Ինչ որ տե­ղի ու­նե­ցաւ, ես փոր­ձած եմ ա՛յս տե­սան­կիւ­նէն դի­տել, ո­րով­հե­տեւ պա­հի մը ար­դիւն­քը չէր: Բան մը եւս կ­­՚ու­զեմ ա­ւելց­նել «Սաս­նայ ծռե­ր­»եուն հետ ա­ռըն­չուող: Յու­լիս 17-ի ե­րե­կո­յեան, մօտ ըն­կե­րա­յին շրջա­նա­կի մը մէջ, զուտ մաս­նա­գի­տա­կան ա­ռու­մով ար­տա­յայ­տուե­ցայ ը­սե­լով. «Այս դէպ­քին մէջ պէտք է յաղ­թէ պե­տու­թիւ­նը, պի­տի պար­տուի իշ­խա­նու­թիւ­նը»: Մեր մէջ այն­քան թոյլ է քա­ղա­քա­կան մշա­կոյ­թը, որ մար­դիկ սո­վո­րա­բար կը նոյ­նաց­նեն իշ­խա­նու­թիւ­նը՝ պե­տու­թեան հետ: Ա­սոնք տար­բեր հաս­կա­ցու­թիւն­ներ են: Պե­տու­թիւ­նը պի­տի յաղ­թէ բո­լոր պա­րա­գա­նե­րուն, ո­րով­հե­տեւ պե­տու­թեան մէջ, գլխա­ւոր կա­ռոյց­նե­րէն՝ բա­նա­կէն եւ ի­րա­ւա­կան հա­մա­կար­գէն բա­ցի ոչ ոք, այդ կար­գին նաեւ իշ­խա­նու­թեան հետ սեր­տօ­րէն ա­ճած քրէա­կան տար­րե­րը, ո­րոնք ու­նին ի­րենց խմբա­ւո­րում­նե­րը, նաեւ «Սաս­նայ ծռե­ր­»ը, զէնք բարձ­րաց­նե­լու ի­րա­ւունք չու­նին: Պե­տու­թիւ­նը պէտք է յաղ­թէր, բայց որ­պէս եզ­րա­կա­ցու­թիւն՝ իշ­խա­նու­թիւ­նը պի­տի պար­տուէր: Ան պի­տի տես­նէր կա­ռա­վա­րու­թեան մա­կար­դա­կով ան­ցած ութ տա­րի­նե­րու բաց­թո­ղում­նե­րը՝ ծրագ­րա­յին դրոյթ­նե­րու չի­րա­կա­նա­նա­լէն մին­չեւ ար­տա­քին պարտ­քի կու­տա­կու­մը, մին­չեւ ներ­հա­մա­կար­գա­յին բա­րե­փո­խում­նե­րը, մին­չեւ ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան հար­ցին մէջ ո­րո­շա­կի տա­պա­լում­նե­րը կամ ձա­խո­ղում­նե­րը: Ան դա­սեր պէտք է քա­ղէր այս բո­լո­րէն:

-Իսկ այդ դա­սե­րէն բան մը կը սոր­վի՞ն, թէ կեան­քը նոյն ձե­ւով կը շա­րու­նա­կուի:

-Նկա­տի առ­նե­լով, որ այս տա­րի նա­խընտ­րա­կան տա­րի է, ի վեր­ջոյ իշ­խա­նու­թիւ­նը փո­փո­խու­թիւն­նե­րու կա­րիք ու­նի, հա­մե­նայն­դէպս, քա­ղա­քա­կան գործ­նա­կա­նու­թիւ­նը կ՚են­թադ­րէ, որ իշ­խա­նու­թիւ­նը դա­սեր պի­տի քա­ղէ եւ գոր­ծադ­րե­լու հա­մար ար­մա­տա­կան լուրջ քայ­լե­րու պի­տի դի­մէ, ոչ միայն պայ­մա­նա­ւո­րուած «Սաս­նայ ծռե­ր­»ու գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն կամ յա­ռա­ջի­կայ տա­րուան նա­խընտ­րա­կան տա­րի մը ըլ­լա­լուն պատ­ճա­ռով ան­շուշտ, այլ ա­նոր հա­մար, որ բո­լո­րը կը գի­տակ­ցին, թէ մենք խոր­տա­կուած նա­ւու մը մէջ ենք: Եւ այս մէ­կը, կը կար­ծեմ՝ որ չ­­՚ու­շա­նար ի­րա­կա­նա­նա­լու յա­ռա­ջի­կայ ե­րեք ա­միս­նե­րուն ըն­թաց­քին:

-Իսկ ժո­ղո­վուր­դը յու­սա­հա­տու­թիւն չապ­րե­ցա՞ւ, որ մեծ յոյ­սեր կա­պած էր այս խմբա­ւոր­ման գոր­ծու­նէու­թեան հետ, չհիաս­թա­փե­ցա՞ւ ան սպա­սում­նե­րը չի­րա­կա­նա­նա­լուն պատ­ճա­ռով:

-Թող կո­պիտ չհնչէ, բայց բո­լոր պե­տու­թիւն­նե­րուն մէջ ալ, բո­լոր հա­սա­րա­կու­թիւն­նե­րուն ակն­կա­լիք­նե­րը միշտ մեծ են: Ես ու­նիմ բա­նա­ձեւ մը, որ այս ոչն­չա­պաշ­տու­թե­նէն ա­զա­տագ­րուե­լու իմ բա­նա­ձեւն է եւ բազ­միցս ա­ռա­ջար­կած եմ զա­նա­զան իշ­խա­նա­կան օ­ղակ­նե­րու մէջ գտնուող մար­դոց, եւ ոչ մէկ ա­ջակ­ցու­թեան ար­ժա­նա­ցած է: Հա­յաս­տա­նի միակ, ան­փո­խա­րի­նե­լի եւ անկրկ­նե­լի փրկու­թիւ­նը, ըստ իս, կրթա­կան յե­ղա­փո­խու­թիւնն է: Մեր ժո­ղո­վուր­դը ան­կիրթ է: Ան­տա՛շ: Տաս­նեօթ, տաս­նութ տա­րե­կան ե­րա­խան, քա­ղա­քա­կա­նա­պէս թե­րա­հաս (բնա­կա­նա­բար քա­ղա­քա­ցիա­կան աշ­խու­ժու­թիւ­նը թե­րեւս զայն մղէ փո­ղոց յայտ­նուե­լու, պա­հան­ջեր ներ­կա­յաց­նե­լու) շատ բան չի գի­տեր քա­ղա­քա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րու, աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան այն ի­րո­ղու­թեան մա­սին, ո­րոնց մէջ յայտ­նուած է: Ան նոյ­նիսկ պատ­կե­րա­ցում չու­նի իշ­խա­նու­թեան ներ­քին կա­ռու­ցուած­քին մա­սին, բայց ին­քը կը պա­հան­ջէ ա­ւե­լի լաւ ապ­րե­լա­կերպ մը: Մինչ ե­թէ ու­րիշ տե­սան­կիւ­նէ դի­տենք, 17-22 տա­րե­կա­նը, որ տա­կա­ւին սոր­վե­լու շատ բան ու­նի եւ տա­կա­ւին ո­չինչ տուած է, ի՞նչ կը պա­հան­ջէ: Լաւ է պա­հան­ջա­տէր ըլ­լա­լը, լաւ է բա­րե­կե­ցիկ ապ­րիլ փա­փա­քի­լը, բայց այդ բո­լո­րին հիմ­քը պէտք է ըլ­լայ գի­տակրթա­կանն ու դաս­տիա­րակ­չա­կա­նը:

-Եւ բնա­կա­նա­բար, դպրոց­նե­րէն պէտք է սկսի այդ գի­տա­ցու­թեան ամ­րագ­րու­մը:

-Ման­կա­պար­տէզ­նե­րէ՛ն: Եւ ըլ­լա­լով ծայ­րա­յե­ղա­կան ազգ, ընդ­հան­րա­պէս, մենք կը պա­հան­ջենք ի­րո­ղու­թիւն­նե­րէն ա­ւե­լին: Մենք հի­մա կը պա­հան­ջենք այն, ինչ որ անհ­նար է ը­նել մէկ օ­րուան ըն­թաց­քին: Այն­պէս ինչ­պէս է պիզ­նը­սի դաշ­տին մէջ, ուր մենք չու­նինք ներդ­րո­ղի հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը, մենք ու­նինք ա­ռեւտ­րա­կա­նի հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը: Մենք հա­րիւր հա­զար տո­լար ներդ­րում կ՚ը­նենք գոր­ծի մը մէջ, ակն­կա­լե­լով, որ մէկ տա­րի յե­տոյ կրկնա­կին վաստ­կինք: Իսկ ներդ­րու­մի հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը կ­­՚են­թադ­րէ, որ այդ շա­հոյ­թը տաս­նա­մեա­կի մը ըն­թաց­քին վե­րա­դառ­նայ: Նոյնն ալ քա­ղա­քա­կան դաշ­տին մէջ է՝ մենք կ­­՚ու­զենք ա­մէն ինչ կա­խար­դա­կան փայ­տի­կով շու­տով ի­րա­կա­նա­նայ, որ ան­կա­րե­լի է: Թող բո­լո­րը մոռ­նան՝ ան­ձեր փո­խե­լով Հա­յաս­տա­նի մէջ ո­չինչ կը փո­խուի, բա­ցար­ձա­կա­պէս: Մեր հա­մա­կար­գե­րը ներ­սէն փտած են: Երբ կը խօ­սուի հա­մա­կար­գա­յին փո­փո­խու­թեան մա­սին, ա­ռա­ջին հեր­թին խօս­քը կ­­՚ըն­թա­նայ քա­ղա­քա­կան մշա­կոյ­թի ար­մա­տա­ւոր­ման մա­սին, ո­րուն հիմ­քը գի­տու­թիւնն է, կրթու­թիւ­նը, ինչ որ մենք չու­նինք: Կամ ու­նինք, բայց թոյլ է: Այդ ինչ­պէ՞ս կը ստա­ցուի, որ մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րը դուր­սը՝ ար­տա­սահ­ման, շշմե­ցու­ցիչ ու սքան­չե­լի յա­ջո­ղու­թիւն­նե­րու կը հաս­նին, իսկ մեր երկ­րին մէջ՝ ոչ: Պա­տաս­խա­նը պէտք է այս­տեղ փնտռել: Մենք պէտք է այդ ներդ­րու­մը կա­տա­րենք, ա­յո՛, գու­ցէ մեր ար­տա­քին պարտ­քը ա­ւել­նայ տա­սը մի­լիա­ռով, բայց այդ միակ ո­լորտն է, ուր պէտք է ներդ­րում կա­տա­րուի եւ ո­րուն ար­դիւն­քը մենք տա­սը-տասն­հինգ տա­րի յե­տոյ կը տես­նենք: Կրթա­կան յե­ղա­փո­խու­թիւն, ա­հա միակ ճա­նա­պար­հը:

-Բայց տա­րի­ներ շա­րու­նակ բո­լո­րը խօ­սած են այդ մա­սին եւ բո­լո­րը կը գի­տակ­ցին, որ այդ է միակ ճա­նա­պար­հը: Ին­չո՞ւ առ այ­սօր չէ կա­տա­րուած:

-Չե՞ն գի­տակ­ցիր իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը: Կը գի­տակ­ցին, բայց ին­ծի կը թուի, թէ հոն ար­մա­տա­կան լուրջ փո­փո­խու­թիւն­նե­րու կա­րիք կայ, ո­րոնց պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւ­նը տա­կա­ւին ոչ ոք կը վերց­նէ իր վրայ: Նկա­տի առ­նե­լով բազ­մա­թիւ գոր­ծօն­ներ, կը կար­ծեմ, որ Հա­յաս­տա­նի կրթա­կան հա­մա­կար­գը կորսն­ցու­ցած է ազ­գա­յին դի­մա­գի­ծը: Ես ե­ղած եմ այդ դաշ­տին մէջ, ծա­նօթ եմ, մենք կը փոր­ձենք զա­նա­զան գոր­ծըն­թաց­նե­րու մէջ մտնել, մենք կը փոր­ձենք տար­բեր կրթա­կան ճա­նա­պարհ­ներ՝ Պո­լո­նիա­յի գոր­ծըն­թաց, հին սո­վե­տա­կան... այդ­պէս ալ մենք չկրցանք ստեղ­ծել մե­րը, ազ­գա­յի­նը: Մեր կրթու­թիւ­նը ան­պայ­ման պէտք է ու­նե­նայ ազ­գա­յին յե­նա­րան, նկա­տի առ­նէ ազ­գա­յին ա­ւան­դոյթ­նե­րը, եւ այս մէ­կը նո­րու­թիւն մը չէ: Խո­րե­նա­ցիի «Ող­բ­»էն սկսեալ մենք ա­նընդ­հատ նոյն շրջապ­տոյ­տին մէջն ենք: Եւ ե­թէ չկա­րե­նանք ի­րա­կա­նաց­նել այդ յե­ղա­փո­խու­թիւ­նը, չենք կրնար ո՛չ շու­կան կար­գա­ւո­րել, ո՛չ ալ ըն­կե­րա-տնտե­սա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն վա­րել: Մենք կիրթ հա­սա­րա­կու­թիւն մը պէտք է կազ­մենք, բայց այդ մէ­կը չի նշա­նա­կեր, որ բո­լո­րը բարձ­րա­գոյն ուս­ման շրջա­նա­ւարտ­ներ պէտք է ըլ­լան: Ո՞վ ը­սաւ, որ ա­մէն մարդ հա­մալ­սա­րան պէտք է ա­ւար­տէ: Ըն­կե­րա­յին ան­հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը ա­ռա­ջին հեր­թին այդ­տե­ղէն կը սկսի: Մենք չու­նինք մի­ջին մաս­նա­գի­տա­կան օ­ղակ: Այդ մէ՛­կը պէտք է զար­գաց­նել: Կրթա­կան յե­ղա­փո­խու­թիւ­նը շատ բարդ գոր­ծըն­թաց է, որ ըստ իս, տե­ղի պէտք է ու­նե­նայ, ամ­բողջ աշ­խար­հի հա­յու­թեան գի­տա­կան վեր­նա­խա­ւի նե­րու­ժը հա­մախմ­բե­լով: Շատ ցա­ւոտ պի­տի ըլ­լայ, բայց այդ քայ­լին պի­տի դի­մենք, ե­թէ բնա­կա­նոն պե­տու­թիւն դառ­նալ կ՚ու­զենք: Այս­տեղ հա­շուի առ­նե­լով մեր աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ի­րո­ղու­թիւ­նը, ցոյ­ցե­րով ոչ մէկ յե­ղա­փո­խու­թիւն տե­ղի կ՚ու­նե­նայ:

-Իսկ տե­ղի ու­նե­ցած վեր­ջին ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րու առ­թիւ ի՞նչ էր Սփիւռ­քի հա­կազ­դե­ցու­թիւ­նը: Ին­չո՞ւ ան­տար­բեր գտնուե­ցաւ Սփիւռ­քը եւ իր դիր­քո­րո­շում­նե­րը չյայտ­նեց՝ դա­տա­պար­տու­մի կամ ող­ջու­նե­լու:

-Հե­ռուէն խօ­սի­լը դիւ­րին է: Սփիւռ­քին ի՞նչ, Սփիւռ­քը կրնայ ը­սել կը դա­տա­պար­տենք, կը փա­փա­քինք, ոչ ա­ւե­լին: Հա­յաս­տա­նի հան­րա­պե­տու­թեան ոչ քա­ղա­քա­ցիի կող­մէ ո­րե­ւէ մի­ջամ­տու­թիւն, ո­րո՛ւ կող­մէն ալ ըլ­լալ, ին­ծի հա­մար ա­նըն­դու­նե­լի է, ե­թէ խօս­քը կը վե­րա­բե­րի ան­մի­ջա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն: Դուն պի­տի ըլ­լաս Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան քա­ղա­քա­ցի, ու­նե­նաս այդ ի­րա­ւուն­քը եւ պար­տա­կա­նու­թի­նը՝ այդ ա­մէն ին­չը ը­նե­լու: Թող գան վճա­րեն հար­կե­րը, ծա­ռա­յեն Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան զի­նեալ ո­յո­ժե­րուն մէջ, թող ի­րենց պար­տա­կա­նու­թիւն­նե­րը կա­տա­րեն այս­տեղ, թող ա­ռըչ­նուին մեր դա­տա­կան հա­մա­կար­գին, մեր ի­րա­ւա­պահ հա­մա­կար­գին հետ, ըն­կե­րա­յին ա­նար­դա­րու­թեան հետ եւ ճշգրիտ գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն մաս­նակ­ցին: Ան­շուշտ, բո­լո­րը մեր հայ­րե­նա­կից­ներն են, բո­լո­րը տեղ ու­նին ին­ծի հա­մար, բայց մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րը զգա­ցա­կան հո­ղին վրայ պէտք չէ հայ­րե­նիք կեր­տեն: Եւ առ­հա­սա­րակ, ե­թէ կ՚ու­զէք, հայ­րե­նի­քը վե­րա­ցա­կան հաս­կա­ցո­ղու­թիւն է: Ին­ծի հա­մար գո­յու­թիւն ու­նի պե­տու­թեան եւ պե­տա­կա­նու­թեան գա­ղա­փա­րը: Ըն­դու­նե­լի է ան, որ մեծ-մեծ հա­շիւ­նե­րով կը նպաս­տէ պե­տա­կա­նու­թեան զար­գաց­ման:

ԿԵՆ­ՍԱԳ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ

Աբ­րա­համ Գաս­պա­րեան ծնած է 1981 թուա­կա­նի Մա­յի­սի 10-ին, Հա­լէպ, Սու­րիա։

1987-1992 թուա­կան­նե­րուն ու­սա­նած է Հա­լէ­պի ազ­գա­յին Հայ­կա­զեան վար­ժա­րա­նը, 1993-1999 թուա­կան­նե­րուն՝ «Քա­րէն Եփ­փէ» ազ­գա­յին ճե­մա­րա­նը։ 1999-2006 թուա­կան­նե­րուն ու­սա­նած է Ե­րե­ւա­նի Պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի մի­ջազ­գա­յին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու բաժ­նի քա­ղա­քա­գի­տու­թեան ճիւ­ղին մէջ, 2006-2009 թուա­կան­նե­րուն՝ նոյն ամ­պիո­նի աս­պի­րան­տու­րա­յի մէջ։

2003-2007 թուա­կան­նե­րուն աշ­խա­տած է «Նո­յան Տա­պա­ն» լրա­տուա­կան գոր­ծա­կա­լու­թեան մէջ՝ որ­պէս ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէն լու­րե­րու թո­ղար­կող-խմբա­գիր, ա­պա՝ անգ­լե­րէն լու­րե­րու թարգ­մա­նիչ, խմբա­գիր, վեր­լու­ծա­բան։ 2005 թուա­կա­նին աշ­խա­տած է Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­յին ձայ­նաս­փիւ­ռի «ԼՍ» ե­րի­տա­սար­դա­կան ծրագ­րի մէջ՝ որ­պէս քա­ղա­քա­կան լրագ­րող։ 2009 թուա­կա­նին աշ­խա­տած է «Ան­կա­խ» շա­բա­թա­թեր­թի մէջ՝ որ­պէս քա­ղա­քա­կան վեր­լու­ծա­բան։ 2007 թուա­կա­նէն մինչ այ­սօր կը պաշ­տօ­նա­վա­րէ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­յին հե­ռուս­տա­տե­սու­թեան «Ա­ռա­ջի­ն» լրա­տուա­կան ծա­ռա­յու­թե­նէն ներս՝ որ­պէս մեկ­նա­բան, խմբա­գիր, լրագ­րող։

2009 թուա­կա­նէն ի վեր կը դա­սա­ւան­դէ Ե­րե­ւա­նի Պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նէն ներս: 2010 թուա­կա­նին ստա­ցած է Քա­ղա­քա­կան գի­տու­թիւն­նե­րու թեկ­նա­ծուի գի­տա­կան աս­տի­ճան։

Ա­մուս­նա­ցած է լրագ­րող Ար­փի Յա­րու­թիւ­նեա­նի հետ, ու­նի մէկ որ­դի:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ