«ՍՈՒՓԸՐՄԱՐՔԷԹ»Ի ԿԱՄ WALL STREET-Ի ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

Տա­րի­ներ ա­ռաջ մեր ե­րախ­տաշատ եւ վաս­տա­կա­շատ ու­սուց­չու­հի­նե­րէն ու ա­պա տնօ­րէնու­հի­նե­րէն Տիկ. Սօ­սի Պե­տիկեան, ու­սու­ցիչ­նե­րու կող­մէ իր ու­շադ­րու­թեան յանձ­նուած ար­դար դժգո­հու­թիւն մը ունկնդ­րե­լէ ետք (բա­րո­յա­կան եւ նիւ­թա­կան գնա­հա­տան­քի խնդրան­քի մը առ­թիւ), պահ մը լուռ մնա­լէ ետք, սա­պէս պատաս­խա­նեց քիչ մը ընկ­ճուած ձայ­նով.

-Դուք (ու­սու­ցիչ­ներդ) ընտրած էք աշ­խար­հի ա­մե­նէն ա­պե­րախտ աս­պա­րէ­զը. ու­րիշ բան չեմ կրնար ը­սել...:

Տիկ. Սօ­սի Պե­տի­կեան ճանչցուած էր որ­պէս խիստ եւ «չոր» կրթա­կան մշակ, բայց զինքը լաւ ճանչ­ցող­նե­րը եւ իր ներ­սի­դին լաւ գիտ­ցող­նե­րը այդպէս չէին մտա­ծեր իր մա­սին:

Եր­բեք պի­տի չմոռ­նամ այդ պա­տաս­խա­նը: Այ­նու­հե­տեւ թէ՛ ինք եւ թէ իր գոր­ծա­կից­նե­րէն շա­տեր (նե­րա­ռեալ տո­ղե­րուս հեղի­նա­կը), գիտ­նա­լով հան­դերձ մերկ ի­րա­կա­նու­թիւ­նը, մեր աչ­քի լոյ­սը տուինք, մեր ե­րի­տա­սարդու­թիւնն ու ամ­բողջ ե­ռան­դը դրինք մեր աս­պա­րէ­զին մէջ եւ ծնող­քի մը պէս ու­րա­խա­ցանք, հրճուե­ցանք ու հպար­տա­ցանք մեր ա­շա­կերտ­նե­րուն յա­ջո­ղութիւն­նե­րը տես­նե­լով:

Յար­գե­լով բա­ցա­ռու­թիւն­նե­րը, ա­ռանց քա­շուե­լու եւ բա­ռե­րը ծամծ­մե­լու, խո­հերս կը յանձ­նեմ տգեղ, շու­կա­յա­կան ու ա­ռար­կայա­պաշ­տա­կան մօ­տե­ցում­նե­րու մա­սին, զորս կը նոյ­նաց­նեմ «բաժ­նեթղ­թա­յին» հո­գե­բա­նութեան հետ:

Զար­գա­ցած, կիրթ ու քա­ղաքակր­թու­թեան մէջ եր­կար ճամ­բայ կտրած եր­կիր­նե­րու մէջ, բո­լոր դա­սա­ւան­դող ու­սու­ցիչ­ները կը գնա­հա­տուին նոյն չա­փա­նի­շով: Այ­սինքն ու­սո­ղու­թիւն, գի­տա­կան ա­ռար­կա­ներ, հա­մա­կար­գի­չա­յին գի­տու­թիւն դա­սա­ւան­դող­նե­րը եւ լե­զու­ներ, ըն­կե­րա­յին ա­ռար­կա­ներ, պատ­մու­թիւն, ե­րաժշ­տու­թիւն եւ այլ նիւ­թեր դա­սա­ւան­դող­նե­րը կը գնա­հա­տուին ըստ ի­րենց վկա­յական­նե­րուն ու տա­րի­նե­րու վաս­տա­կին: Կո­պիտ ար­տա­յայ­տու­թեամբ՝ «կրթա­կան շու­կա­յին» մէջ ա­նոնց ար­ժե­թուղ­թե­րը նոյն գի­նը ու­նին: Կրնա՞նք նոյ­նը ը­սել հայ­կա­կան դպրոց­նե­րու պա­րա­գա­յին: Այ­սինքն որ­պէս կա­նոն եւ օ­րէնք, ան­ցեա­լին ու հի­մա հա­յե­րէն, հա­յոց պատ­մու­թիւն, կրօնք եւ յա­րա­կից ա­ռարկա­ներ դա­սա­ւան­դող հայ ու­սու­ցիչ­նե­րը վար­ձատ­րուա՞ծ են եւ կամ կը վար­ձատ­րուի՞ն ար­դեօք նոյն չա­փա­նի­շե­րով: Կը կաս­կա­ծիմ:

Ին­չո՞ւ հա­մար եւ բա­րո­յա­կան ի՞նչ սկզբունք­նե­րու հի­ման վրայ հիմ­նուած է այս վի­րա­ւո­րա­կան վե­րա­բեր­մուն­քը, դեռ ա­ւե­լին՝ հա­յե­ցի կրթու­թիւն ու հայ­կա­կան ա­ռար­կա­ներ դա­սա­ւան­դող ուսու­ցի­չէն կը պա­հան­ջեն «գե­րա­գոյն» զո­հո­ղու­թիւն­ներ, բայց նուա­զա­գոյն նիւ­թա­կան վճարու­մով: Չկայ ա­ւե­լի վի­րա­ւո­րա­կան ու լլկող ար­տա­յայ­տութիւն կամ ար­ձա­գանգ, երբ խնդրառ­կու ու­սու­ցի­չին կամ ուսուց­չու­հիին կ՚ը­սուի. «Մեր պիւտ­ճէն այս­քան է...»: Այ­սինքն՝ կ՚ու­զես աշ­խա­տէ, չես ու­զեր՝ ազատ ես...: Այլ խօս­քով՝ շու­կա­յա­կան հո­գե­բա­նու­թեամբ ու մօտեց­մամբ՝ չես ու­զեր մի՛ գներ:

Զո­հո­ղու­թեան դէմ չեմ: Հա­յերէ­նի ու­սու­ցիչ­ներս, լաւ գի­տակ­ցե­լով մեր սրբա­զան պար­տա­կա­նու­թեան ազ­գա­կեր­տիչ անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը, յա­նուն հա­յե­ցի դաս­տիա­րա­կու­թեան ու կրթու­թեան եւ յօ­գուտ հա­յապահ­պա­նու­թեան, ստի­պուած ենք հա­մա­կեր­պիլ մեզ­մէ ակն­կալուած զո­հո­ղու­թեան գա­ղա­փա­րին, պայ­մա­նով որ յար­գուին նաեւ մեր ակն­կա­լու­թիւն­նե­րը, որով­հե­տեւ մենք ալ մեր «ա­ռօրեայ ծախ­սե­րը ու­նինք», մենք ալ վճա­րում­ներ ու­նինք եւ նիւթա­կան յանձ­նա­ռու­թիւն­նե­րու տակ ենք, եր­բեմն ալ ծանր:

Դրուա­գով մը «զուար­ճաց­նեմ» ըն­թեր­ցո­ղը:

Տասն­հինգ տա­րի ա­ռաջ ինձ­մէ խնդրուե­ցաւ հա­յե­րէ­նի «լաւ» ու­սու­ցիչ մը գտնել իմ պաշ­տօնա­վա­րած դպրո­ցիս միջ­նա­կարգ եւ երկ­րոր­դա­կան բաժ­նին հա­մար: Դժուար չե­ղաւ գտնե­լը: Ե­րի­տա­սարդ ու­սու­ցի­չը ներ­կայա­ցաւ, հան­դի­պում ու­նե­ցաւ տնօ­րէ­նու­թեան հետ, կրթա­կան մարմ­նի ան­դամ­նե­րը հար­ցազրոյց ու­նե­ցան հե­տը ա­ռանց զիս ընդգր­կե­լու (թէեւ ես էի հայ­կա­կան բա­ժան­մուն­քի վա­րիչը...) եւ ան­մի­ջա­պէս ըն­դու­նե­ցին աշ­խա­տան­քի: Ու­րախ էի եւ հպարտ, որ իմ յանձ­նա­րա­րած անձ­նա­ւո­րու­թիւ­նը «հաւ­նուեր էր»: Ե­րի­տա­սար­դը գոհ էր եւ երա­խտա­գէտ իմ հան­դէպ, մա­նա­ւանդ որ ի դե­րեւ չէին ե­լած իր յոյ­սե­րը կա­պուած աշ­խա­տավար­ձի հետ:

Քա­նի մը ա­միս ետք պար­զուեցաւ, որ մեր նոր ու­սու­ցի­չը զգա­լիօ­րէն ա­ւե­լի բարձր աշ­խատա­վարձ կը ստա­նար՝ քան միեւ­նոյն հա­մալ­սա­րա­նէն շրջանա­ւարտ եւ նոյն վկա­յա­կան­նե­րը ու­նե­ցող ու ա­ւե­լի շատ տա­րի­նե­րու փոր­ձա­ռու­թիւն ունե­ցող ու­րիշ ու­սու­ցի­չէ մը: Երբ ա­ռի­թով մը թե­թե­ւա­կի կերպով այս մա­սին մեր զար­ման­քը յայտ­նե­ցինք «վե­րին­նե­րուն», մե­զի տրուե­ցաւ աշ­խար­հի ա­մե­նէն յի­մար, ա­նըմ-բըռ­նե­լի ու արեւմ­տեան չա­փա­նի­շե­րու խո­տոր պա­տաս­խան մը, թէ ի­րե՛նք (դպրո­ցին «տէ­րե­րը», ի­մա կրթական կամ հո­գա­բար­ձա­կան մար­մի­նը) խիստ պէտ­քու­թիւ­նը ու­նե­նա­լով գործ ա­ռա­ջար­կած են ե­րի­տա­սար­դին, որ այր մարդ մըն էր ի վեր­ջոյ, ըն­տա­նի­քէն հե­ռու էր... եւայլն: Ե­րի­տա­սար­դը ինքն ալ զար­մա­ցած էր ի­մա­նա­լով վար­ձատ­րու­թեան զգա­լի տարբե­րու­թեան մա­սին:

Շու­կա­յա­կան տնտե­սու­թեան յա­տուկ պա­հան­ջար­կի եւ հայթայ­թու­մի (supply and demand) մօ­տե­ցում չէ հա­պա ի՞նչ է ե­ղա­ծը: Ի մի­ջի այ­լոց «վե­րին մարմ­նի» ա­պե­րախտ ան­դա­մը ճիշդ այս­պէս ալ բա­նա­ձե­ւեց իր բա­ցատ­րու­թիւ­նը:

Wall Street-եան հո­գե­բա­նութիւն չէ հա­պա ի՞նչ է, երբ յա­ճախ կը յայտ­նուին մեր դպրո­ցա­կան «վե­րին մար­մին­ներուն մէջ» ան­ձեր, ո­րոնք հա­յե­րէն չեն գի­տեր, ի­րենց գիտ­ցած անգ­լե­րէնը կա՛մ շատ նեղ մաս­նա­գի­տա­կան է եւ կա՛մ պար­զա­պէս աղ­քատիկ, հա­յոց լե­զուի, գրա­կա­նու­թեան ու պատ­մու­թեան մա­սին չու­նին տար­րա­կան գիտե­լիք­ներ (եր­բեմն ի­րենք կը խոս­տո­վա­նին) «հան­գա­մանք­նե­րու» բե­րու­մով, յար­գան­քի պակաս ու­նին հայ դա­րա­ւոր ե­կե­ղեց­ւոյ ա­ւան­դու­թիւն­նե­րու եւ վար­դա­պե­տու­թեան հան­դէպ, կրօ­նա­կան հա­մեստ դաս­տիա­րա­կու­թիւնն իսկ ա­ւե­լորդ կը նկատեն, Ե­ղեռ­նի փոր­ձա­ռու­թեան մա­սին տրուող տար­րա­կան գի­տե­լիք­նե­րը կը նկա­տեն հա­կա­դաս­տիա­րակ­չա­կան ու մտալլկիչ, յե­տա­դի­մա­կան, ոչ-ա­մե­րիկեան (թէեւ գոհ պի­տի մնա­յին, ե­թէ սե­ռա­յին ա­զատ ընտ­րու­թեան մա­սին «դաս­տիա­րա­կու­թիւն» տրուէր մատ­ղաշ հա­յոր­դի­նե­րուն...): Այդ­պի­սի մօ­տե­ցում ունե­ցող­նե­րը (թող նե­րուի ը­սել «հաւ­կի­թէն նոր ե­լած­ներ») ու­նին կրկին ան­գամ յի­մար պա­տաս­խան ու պատ­ճառա­բա­նու­թիւն, զոր կը բա­նա­ձե­ւեն հե­տե­ւեալ պար­զա­միտ ու նախ­նա­կան լե­զուով.

-Բայց ի­րա­կա­նու­թիւն է չէ՞, մեր շրջա­պա­տին մէջ քիչ չէ թի­ւը միա­սե­ռա­կան­նե­րու, որ­ձե­ւէ­գե­րու (trangender)...:

Թող հայ ըն­թեր­ցո­ղը դա­տէ աս­կէ ան­դին:

Հան­դի­պե­ցանք ու տա­կա­ւին պի­տի հան­դի­պինք կրթա­կան աշ­խա­տան­քի «վե­րին աս­տի­ճան­նե­րուն» վրայ յայտ­նուած ան­ձե­րու, ո­րոնք հոն են, ո­րով­հե­տեւ «այ­սին­չեան» ազ­դե­ցիկ ան­ձին գոր­ծա­կից­նե­րէն են... շու­կա­յին մէջ կամ ա­ռեւտ­րա-ար­դիւ­նա­բե­րա­կան ու շինա­րա­րա­կան աս­պա­րէզ­նե­րուն մէջ: Հար­կա­ւոր է յագուրդ տալ այս­պի­սի ան­ձե­րու փա­ռա­սի­րա­կան նկրտում­նե­րուն՝ տնտե­սա­կան եւ այլ կար­գի շա­հու­թաբեր գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը ամ­րաց­նե­լու եւ խո­րաց­նե­լու նպա­տա­կով:

Մեր յօ­դուա­ծա­շար­քի եզ­րա­փա­կիչ պար­բե­րու­թեան անց­նե­լէ ա­ռաջ կը փա­փա­քինք ան­գամ մը եւս ընդգծել, թէ մենք չենք քննա­դա­տեր ու այ­պա­ներ բո­լոր կրթա­կան մշակ­նե­րը, տնօ­րէն­նե­րը, կրթա­հո­գա­բար­ձա­կան մար­մին­նե­րու ան­դամ­նե­րը, ո­րոնց մէջ ե­ղած են եւ կան իս­կա­կան նուի­րեալ­ներ ու հայ դպրո­ցին դերին հա­ւա­տա­ցող­ներ: Հար­ցը այն է, որ սկսած է պակ­սիլ այդ­պի­սի­նե­րու թի­ւը յօ­գուտ ա­պե­րա­սան ու կրթա­կան գոր­ծէն շատ չհասկ­ցող նոր դա­րու «Ա­բի­սո­ղոմ ա­ղա­ե­րու»: Հայ մա­մուլին կո­չու­մը պէտք է ըլ­լայ մատ­նան­շել խո­ցե­լի կող­մե­րը՝ ար­դար, ա­ռար­կա­յա­կան ու քննադա­տա­կան մօ­տե­ցում­նե­րով:

Հե­տե­ւա­բար ա­տե­նը ե­կած պէտք է հա­մա­րել հան­րային քննարկ­ման (public debate on national level), նստե­լու եւ խո­րա­պէս վեր­լու­ծե­լու եւ գնա­հա­տե­լու կա­ցու­թիւ­նը:

ՀԱՅ ԴՊՐՈ­ՑԸ ՏՈՒՆՆ Է ՀԱ­ՅՈՒՆ ԱՇ­ԽԱՐ­ՀԻ ՉՈՐՍ ԾԱ­ԳԵ­ՐՈՒՆ: (Մ. Իշ­խան)

ՄԻ­ՆԱՍ ԳՈ­ՃԱ­ՅԵԱՆ

«Գե­ղարդ»