ՀԵՏՈՆԻԶՄԻ ՔԱՐՈԶՉՈՒԹԻՒՆ

Այսօր համացանցային շարք մը ընկերային ցանցերու վրայ, մասնաւորապէս՝ ինսթակրամ հարթակին վրայ, կը տարուի բացայայտ հետոնիզմի քարոզչութիւն:

Ի՞նչ է հետոնիզմը...

Հետոնիզմ. բարոյագիտական սկզբունք մը, որու համաձայն հաճոյքի ձգտիլը մարդու վարքագիծը որոշող հիմնական շարժառիթն է: Հետոնիստական բարոյագիտական ըմբռնումներու հաճոյքը արտաքին բարիքն է. հաճոյքը բարութիւն է, տառապանքը՝ չարիք: Զայն մարդու գոյութեան իմաստն է:

Հետոնիզմը ձեւաւորուած է Հին Յունաստանի մէջ:  Այս բառը ունի յունական ծագում մը: Կազմաւորուած է «հետոն», որ կը նշանակէ «հաճոյք», ու վերջածանց «իզմ», որ կ՚արտայայտէ «վարդապետութիւն»: Այսպիսով հետոնիզմը փիլիսոփայական վարդապետութիւն մըն է, որ հաճոյքը կը համարէ որպէս մարդկային կեանքի գերագոյն բարիք: Յետագային հետոնիզմի գաղափարները հետաքրքրութիւն յառաջացուցին Վերածնունդի ու Լուսաւորականութեան շրջանի փիլիսոփաներու շրջանակներուն մէջ: 18-րդ դարուն ֆրանսական նիւթապաշտները հետոնիզմի սկզբունքը կը գործածէին բանական էկոիզմի ուսմունքի հիմնաւորումի համար:

Քիրենեցի փիլիսոփայ Արիստիփփոս, հետոնիզմի հայրը ու Սոկրատեսի աշակերտը, տարանջատեց մարդկային հոգիի երկու կողմերը: Մէկ կողմէն տեղի կ՚ունենար հոգիի սահուն շարժում մը, ինչ որ յայտնի է որպէս հաճոյք, իսկ միւս կողմէն՝ հոգիի կոշտ շարժում մը, այսինքն՝ ցաւ: Ասոնց շնորհիւ ան եզրակացուց, որ հաճոյքը նպատակ ունի նուազեցնելու ցաւը՝ ըլլալով երջանկութեան հասնելու միակ ուղին: Ըստ փիլիսոփային, Քիրենէն մարմնի հաճոյքն ու կեանքի իմաստն է:

Հետոնիզմի փիլիսոփայական վարդապետութեան վերաբերեալ կայ երկու դասական դպրոց, որոնք երբեմն կը շփոթուին, միեւնոյն ժամանակ անոնց միջեւ կան տարբերութիւններ:

Քիրենայքա դպրոցը (Քրիստոսէ առաջ չորրորդ, երրորդ դար), որ հիմնադրած է հետոնիզմի հայր Արիստիփփոս տէ Սիրենէն՝ ծագումով քիրենէական խումբերէն: Անոնք կը պաշտպանէին, թէ հաճոյքը աւելի բարձր բարիք էր ու կը նպաստէր մարմնական բաւարարումներուն՝ հոգեկան հաճոյքներու նկատմամբ:

Էփիկուրեաններ. ձեւակերպուած է էփիկուրեաններու կամ բանական հետոնիստներու կողմէ, սամոսացի փիլիսոփայ Էփիկուրի հետեւորդներէն: Առաջին հերթին, այն ստեղծուած է հետոնիզմը կատարելագործելու համար, իսկ միւս կողմէն՝ այն հաճոյքը կը կապէ հանգստութեան հետ ու կ՚ապացուցանէ ցանկութեան անկումը հաճոյքի անմիջական ձեռքբերումի համեմատ:

Էփիկուրեանները նպատակ ունին հասնիլ ցաւի բացթողումին: Այդ պատճառաւ հաճոյքը ունի առաւել կրաւորական դեր մը, եւ անհատը պէտք է հրաժարի այն ամենէն, ինչ որ ցաւ ու տառապանք կը յառաջացնէ:

Ժամանակակից հետոնիզմի ամենաառաջնային դէմքը ֆրանսացի փիլիսոփայ Միշել Օնֆրէյն է: Ան կ՚առաջարկէ առաւել շատ կարեւորել ըլլալը, քան ունենալը: Եւ այդ պատճառաւ ան բոլոր անհատները կը հրաւիրէ վայելելու կեանքի այնպիսի փոքր բաներ, ինչպիսիք են՝ սէրը, հոտը, համը...

Հետոնիզմի հոմանիշներն են՝ հաճոյք, համ, ցանկութիւն, նիւթապաշտութիւն, օգտակարութիւն, զգայականութիւն եւ այլն: Միւս կողմէ, հետոնիզմ բառին հականիշներն են՝ հոգեւորութիւն եւ խղճահարութիւն:

Հոգեբանութեան համաձայն, հետոնիզմը կը կարծէ, թէ միակ գործողութիւնը կամ գործունէութիւնը, որուն ունակ են մարդիկ, հաճոյքի որոնումն է՝ խուսափիլ ցաւէն կամ դժբախտութենէն: Մարդոց կողմէ ձեռնարկուելիք բոլոր գործողութիւնները նպատակ ունին փնտռելու հաճոյքն ու նուազ ցաւը: Եւ այս կը խրախուսէ մարդու գործողութիւնը:

Իր հերթին, բարոյագիտական հետոնիզմի սկզբունքը կամ նպատակը հաճոյքն ու նիւթական բարիքները տեսնելն է որպէս ձեր կեանքի ամենակարեւորը:

Հետոնիզմը ամբողջովին կը հակասէ քրիստոնէական կեանքի վարքին ու վերաբերմունքին: Կաթոլիկութիւնը կը համարէ, թէ հետոնիզմը կը հակասէ քրիստոնէական արժէքներուն, գաղափարներուն, քանզի այն հաճոյքը վեր է Աստուծոյ հանդէպ սիրէն ու մերձաւորու հանդէպ սիրէն:

ԱՐԵՒԻԿ ՊԱՊԱՅԵԱՆ

Երեւան