Ծնող­նե­րուն Կոչ՝ Պոյ­քո­թի Են­թար­կե­լ «Վի­թեք» Խա­ղա­լիք­նե­րը

​Կաս­կած չկայ, որ ա­ռա­ջին մարդն իսկ իր նո­րա­ծի­նը զբա­ղեց­նե­լիք ա­ռար­կայ մը փոր­ձած է ստեղ­ծել, մա­նու­կին հա­մար խա­ղա­լիք մը հնա­րել, բնազ­դա­բար զգա­լով, որ ե­րախա­նե­րուն հա­մար կեն­սա­կան է խա­ղա­լը: Յա­ճախ նշմա­րած էք, որ նուէ­րը երբ տրուած է մա­նու­կին, ան սկիզ­բը ա­ւե­լի ժա­մա­նակ յատ­կա­ցու­ցած է տու­փին եւ ժա­պա­ւէ­նին, քան՝ մէ­ջի խա­ղա­լի­քին: Դա­րե­րու ըն­թաց­քին ան­շուշտ  խա­ղա­լիք­նե­րը ի­րենց ձե­ւը, բնոյթն ու բո­վան­դա­կու­թիւ­նը փո­խե­ցին՝ «քայլ պա­հե­լով» ժա­մա­նա­կի պայ­ման­նե­րուն, ա­տոնք ստեղ­ծող­նե­րուն ե­րե­ւա­կա­յու­թեան, նկա­րա­գրին, քա­ղա­քա­կան հա­յեացք­նե­րուն, ման­կա­վար­ժա­կան ըմբռ­նում­նե­րուն եւ մա­նա­ւանդ նոր ար­հես­տա­գի­տու­թեան եւ… սպա­ռո­ղա­կան շու­կա­յին հետ: Այ­սօր ու­նինք «Վի­Թեք» (VTech) խա­ղա­լիք­նե­րը, ո­րոնք օ­րէ օր կը կա­տա­րե­լա­գոր­ծուին, սա­կայն ինչ­պէս բո­լոր ար­հես­տա­գի­տա­կան սար­քե­րը, նաեւ ու­նին ի­րենց ան­պա­տե­հու­թիւն­նե­րը: Այս­պի­սի ե­րե­ւոյ­թի մը վեր­ջերս անդ­րա­դար­ձած է «Պի. Պի. Սի.»ի մեկ­նա­բան Լէօ Քե­լիոն:

Հա­մա­ցան­ցա­յին սի­պե­րանվը-տան­գու­թեան (cybersecurity) մաս­նա­գէտ­նե­րը ը­սին, որ ծնող­ներ պէտք է պոյ­քո­թի են­թար­կեն կամ առ­նուազն ու­շա­դիր ըլ­լան «Վի­Թեք»ի ե­լեկտ­րո­նա­յին խա­ղա­լիք­նե­րուն, կայ­քա­հե­նա­յին յար­ձա­կում­նե­րէ պաշտ­պա­նուե­լու հա­մար ա­նոր գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն պատ­ճա­ռով: Մաս­նա­գէտ­նե­րը այդ թե­լադ­րու­թիւ­նը ը­րին, երբ բա­ցա­յայ­տուե­ցան «Վի­Թեք»ի նոր եզ­րերն ու պայ­ման­նե­րը, ըստ ո­րոնց, ծնող­նե՛­րը պէտք է պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն ստանձ­նեն յա­ռա­ջի­կայ խախ­տում­նե­րուն հա­մար: Շուրջ 6.5 մի­լիոն ե­րա­խա­նե­րու հա­մա­ցան­ցա­յին օգ­տա­տէ­րե­րուն վնաս­ներ պատ­ճա­ռեց ան­ցեալ տա­րուան խզու­մը, որ յան­ցա­գործ­նե­րուն հա­մար մատ­չե­լի դար­ձուց նկար­ներն ու զրոյց­նե­րու ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րը:

«Վի­Թեք» կ՚ը­սէ, թէ ինք ճշդը-ւած պայ­ման­նե­րուն կը կառ­չի: Ըն­կե­րու­թեան բան­բե­րը ը­սաւ. «Վի­Թեք» երբ տե­ղե­կա­ցաւ, որ իր տուեալ­նե­րու շտե­մա­րան­նե­րը (databases) ցան­ցա­հէ­նա­յին յար­ձա­կում­նե­րու են­թար­կուած են, մեծ ջանք ի գործ դրաւ իր կայ­քե­րուն եւ ծա­ռա­յու­թիւն­նե­րուն մէջ անվ­տան­գու­թիւ­նը բարձ­րաց­նե­լու հա­մար, ինչ­պէս նաեւ՝ պաշտ­պա­նե­լու յա­ճա­խոր­դին տե­-ղե­կու­թիւն­նե­րը: Բայց առ­ցանց գոր­ծող ոչ մէկ ըն­կե­րու­թիւն կրնայ 100 տո­կո­սով ե­րաշ­խա­ւո­րել, որ ցան­ցա­հէ­նա­յին յար­ձա­կու­մի պի­տի չեն­թար­կուի: Ճշդուած եզ­րե­րով եւ պայ­ման­նե­րով, բազ­մա­թիւ կայ­քե­րու եւ ծա­ռա­յու­թիւն­նե­րու հա­մար, կը սահ­մա­նա­փա­կուի ըն­կե­րու­թեան պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւ­նը  եր­րորդ կող­մե­րու՝ յատ­կա­պէս ցան­ցա­հէն­նե­րու գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն վե­րա­բե­րեալ: Այս­պի­սի սահ­մա­նա­փա­կում­ներ սո­վո­րա­կան ե­րե­ւոյթ են հա­մա­ցան­ցին վրայ»: Սա­կայն սի­պեր­յար­ձա­կու­մի անվ­տան­գու­թեան մաս­նա­գէտ մը ման­րա­մաս­նեց «Վի­Թեք»ի ար­տադ­րու­թեանց յա­ւե­լեալ սպրդում­նե­րը՝ պնդե­լով, որ  ըն­կե­րու­թիւ­նը ա­պա­կողմ­նո­րո­շում կ՚ը­նէ, երբ յար­ձա­կում­նե­րը «խե­ղա­թիւ­րուած» կ՚ա­նուա­նէ:

Ըն­կե­րու­թիւ­նը իր հրա­պա­րա­կած նոր եզ­րե­րով եւ պայ­ման­նե­րով ծնող­նե­րուն կ՚ը­սէ.

«Դուք կ՚ըն­դու­նիք եւ կը հա­մա­ձայ­նիք, որ պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն կը կրէք ձեր օգ­տա­գոր­ծած կայ­քին եւ ո­րե­ւէ ծրա­գիր կամ ո­րո­նուած նիւթ ներ­բեռ­նե­լու (download) հա­մար»:

«Դուք կ՚ըն­դու­նիք եւ կը հա­մա­ձա­յիք, որ կայ­քի օգ­տա­գործ­ման ա­տեն ո­րե­ւէ տե­ղե­կու­թիւն, զոր կը ղրկէք կամ կը ստա­նաք, կրնայ անվ­տանգ չըլ­լալ եւ կողմ­նա­կի ան­ձե­րու կող­մէ կրնայ խա­փա­նուիլ»:

«Դուք կ՚ըն­դու­նիք եւ կը հա­մա­ձայ­նիք, որ վտան­գի ձեր պա­տաս­խա­նա­տուու­թեամբ կ՚օգ­տա­գոր­ծէք ո­րե­ւէ կայք, կամ կը ներ­բեռ­նէք ո­րե­ւէ ծրա­գիր»:

Ըստ անվ­տան­գու­թեան հե­տա­զօ­տու­թիւն կա­տա­րող մաս­նա­գէտ Սքոթ Հել­մի, մար­դիկ նոյ­նիսկ չեն կար­դար այս պայ­ման­նե­րը: «Ե­թէ «Վի­Թեք» ան­կեղ­ծօ­րէն կը զգայ, որ անձ­նա­կան տուեալ­ներ եւ տե­ղե­կու­թիւն­ներ պաշտ­պա­նե­լու ա­տակ չէ, լաւ կ՚ըլ­լայ, որ ա­տի­կա նշէ տու­փին վրայ, թոյլ տա­լով, որ գնող­նե­րը գի­տակ­ցա­բար նկա­տի առ­նեն վտան­գի հա­ւա­նա­կա­նու­թիւ­նը, այլ ոչ թէ կու­րօ­րէն ընտ­րեն «զե­րօ հա­շուե­տուո­ղա­կա­նու­թեան» դրոյ­թը»: Ա­նոր այս դա­տա­պար­տու­մին ձայ­նակ­ցե­ցան առ­նուազն չորս այլ մաս­նա­գէտ­ներ, ո­րոնց­մէ Քեն Մոն­րօ ը­սաւ. «Ըն­կե­րու­թեան կող­մէ ա­սի­կա ան­հա­ւա­տա­լիօ­րէն ամ­բար­տա­ւան եւ նուաս­տա­ցու­ցիչ պա­տաս­խան մըն է՝ նկա­տի ու­նե­նա­լով տուեալ­նե­րու անվ­տան­գու­թեան ա­նոնց փոր­ձա­ռու­թիւ­նը: Ե­թէ «ՎիԹեք» կը կար­ծէ, որ այս պայ­ման­նե­րը կը լու­ծեն իր խնդիր­նե­րը, պէտք է ա­ւե­լի մեծ խնդիր­ներ յա­ռա­ջաց­նել. պոյ­քո­թի՛ են­թար­կե­ցէք զայն եւ ձեր դրամ­նե­րը այլ բա­նե­րու ծախ­սե­ցէք»:

Իսկ սի­պե­րանվ­տան­գու­թեան Բրի­տա­նա­կան հե­տա­զօ­տա­կան գի­տա­կան հիմ­նար­կի տնօ­րէն Փրոֆ. Ան­ժե­լա Սասս ա­ւել­ցուց, որ ինք «պի­տի զգու­շա­նայ» ըն­կե­րու­թեան բո­լոր ար­տադ­րու­թիւն­նե­րէն: Փաս­տա­բան մը «Վի­Թեք»ի մօ­տե­ցու­մը «ար­տա­ռոց» ա­նուա­նեց:

Բո­լորն ալ տա­րօ­րի­նակ կը տես­նեն սպա­ռո­ղա­կան հա­մա­ձայ­նա­գր­ե­րու մէջ այդ­պի­սի պայ­ման­ներ, եւ կաս­կա­ծին, որ ատոնք  կը գոր­ծադ­րուին: Մինչ «Վի­Թեք»ի հարս­տու­թիւ­նը պի­տի ա­ճի, ո­րով­հե­տեւ հա­մա­ձայ­նած է գնել Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու իր մրցա­կից Լիփֆ­րոկ ըն­կե­րու­թիւ­նը: Բայց ըն­կե­րու­թեան գոր­ծու­նէու­թեան հե­տե­ւող մեկ­նա­բան մը հաս­տա­տեց, որ այդ ազ­դե­ցու­թիւ­նը նոյ­նիսկ ա­ւե­լի հե­ռու կ՚եր­թայ: «Լու­սար­ձակ­նե­րը կեդ­րո­նա­ցած են «Վի­Թեք»ի վրայ, ո­րով­հե­տեւ խա­ղա­լիք­նե­րու ճար­տա­րա­րուես­տին մէջ այս ծա­ւա­լով ո­չինչ ե­ղած էր», ը­սաւ  «Թոյ Նիւզ» ամ­սա­թեր­թի խմբա­գիր Պիլ­լի  Լանկ­զուոր­թի՝ ա­ւելց­նե­լով. «Խա­ղա­լիք­նե­րու ըն­կե­րու­թիւն­նե­րը պէտք է գի­տակ­ցին, որ այս­պիս սի­պեր յար­ձա­կում­ներ ա­ւե­լի յա­ճա­խա­կի եւ ընդ­հան­րա­կան պի­տի դառ­նան, ու­րեմն անվ­տան­գու­թեան ճիշդ եւ խիստ մի­ջո­ցա­ռում­ներ պէտք է որ­դեգ­րուին»:

ՆԱ­ՐԷ ԳԱ­ԼԵՄ­ՔԷ­ՐԵԱՆ

Օգ­տա­գոր­ծուած աղ­բիւ­ներ՝ «Կար­տիըն» եւ «Պի. Պի. Սի»