ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒՀԻ ՆՈՒՇԻԿ ՄԻՔԱՅԷԼԵԱՆԻ ՏԵՍԱԿԷՏՆԵՐԸ՝ ՀԱՅՐԵՆԻՔԻ, ՀՈՂԻ ԵՒ ՀԱՅՐԵՆԱՍԻՐՈՒԹԵԱՆ ՄԱՍԻՆ

Երկար ժամանակէ ի վեր Հայաստան հաստատուած արմատներով սուրիահայ բանաստեղծուհի Նուշիկ Միքայէլեան միայն գրականութեան նուիրեալ մը չէ։ Զանազան առիթներով եւ ամենատարբեր օրակարգերու վերաբերեալ տեսակէտ ունեցող մեր գործընկերը (գործընկերութեան կտրուածքը անշուշտ փոխառընչուած՝ հայ գիր ու տիպի հանդէպ Նուշիկի ունեցած անվերապահ եւ նուիրական սէրն է, որ մեր օրերուն դարձած է հազուագիւտ երեւոյթ) ամէն բանէ առաջ Հայաստանի մեծ սիրահար է։

Ինչ ալ ըլլան Հայաստանի պայմանները, իշխանութիւնները, դժուարին օրերը կամ պայծառ ժամանակները, Նուշիկը մնացած է իր նոյն հաւատամքին վրայ։ Հաւատամք, որ կը խօսի այս մէկ ու միակ Հայաստանի հանդէպ առկայ անվերապահ սիրոյ մը մասին։

Ի՛նչ թաւալքի մէջ մտնեն օրերը կամ ի՛նչ գոյներ երեւին հորիզոնին վրայ, գոյութիւն ունի հայու տեսակ մը, որուն համար արտաքին երեւոյթները, ազդակները կամ պայմանները ազդելու տեղ չունին։ Ու իմ կարծքով՝ առաւելաբար այդ տեսակն է, որ կրնայ եւ կը պահէ երկիր Հայաստանը։

Ի դէպ, Նուշիկին հանդէպ իմ ունեցած մօտեցումները աւելիով հիմնաւորում ստացան, երբ օրերս հարցազրոյց մ՚ունեցայ անոր հետ, եւ որուն հետաքրքրութեան համար ուզեցի զայն բաժնեկցիլ ԺԱՄԱՆԱԿ-ի հին ու նոր ընթերցողներուս հետ։

Կարդացէ՛ք։

-Բաւական մեծ զարգացումներով լեցուն ժամանակներ ապրեցանք, խօսքը Հայաստանի մէջ տեղի ունեցած «Թաւշեայ յեղափոխութեան» մասին է: Այսօր ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ հունի մէջ է այդ յեղափոխութիւնը, ի՞նչ կրնաք ըսել:

-Յեղափոխութիւնները կու գան միայն այն ժամանակ, երբ այլ ելքեր կեանքի չեն կոչուիր ինչ-ինչ պատճառներով: Մեր յեղափոխութիւնը նոյնպէս, վերոնշեալ տրամաբանութեամբ՝ անպայման պիտի գար: Հայաստանը առանձին՝ աշխարհէն մեկուսացած երկիր չէ, ընդհակառակն՝ ես կը կարծեմ, որ Հայաստանը այսօր որոշ համաշխարհային ուժերու համար դարձած է հետաքրքրական երկիր։ Այդ հետաքրքրութիւնը բնականաբար իր հետ պիտի բերէր թէ՛ դրական, թէ՛ բացասական երեւոյթներ, որովհետեւ, որքան ալ հաճելի չհնչէ՝ չկա՛ն այլեւս լիարժէք անկախ պետութիւններ մեր երկրագունդին վրայ եւ ընդհանրապէս, յաղթաթուղթը կը յայտնուի այն երկիրներուն ձեռքը, որոնք կը կարողանան առնուազն հաւասարակշռել ազգայինի ու համաշխարհայինի շահերը: Իսկ այդ մէկը սարսափելի բարդ խնդիր է, մասնաւորապէս մե՛ր երկրին համար, որ առանձնապէս չի փայլիր տնտեսական եւ ռազմական ներուժով, որպէսզի կարողանայ «խաղացող» կամ «պարտադրող կողմ» դառնալ... Սակայն, «խաղացող կողմ» կամ «պարտադրող կողմ» ըլլալ կամ չըլլալը չի նշանակեր «խաղալ չիմանալ»...

Հիմա, կը կարծեմ, մեր յեղափոխութեան ընթացքը աւելի կարեւոր փուլի մէջ է եւ գործելու ունակ մարդիկ, փոխանակ նստին ու բամբասկոտ կիներու պէս վարչապետի այս կամ այն քայլը քննարկեն, տղամարդավարի, կամ աւելի ճիշդ կ՚ըլլայ ըսել՝ ՄԱՐԴԱՎԱՐԻ պիտի անցնին գործի, եթէ ի հարկէ, գործելու ունակ են... Իսկ եթէ գործել չեն գիտեր, ապա, ստիպուած պիտի ըլլան նստիլ ու սպասել...Կոտոյին...:

Այսօր, հիմա, հարկաւոր է ստեղծել մեր երկրի առաջնորդներուն սատարող կառոյցներ. պատահական չէ, որ ես առաջնորդնե՛ր բառը ընտրեցի, որովհետեւ, կը կարծեմ, մեր վարչապետի կողքին՝ նախագահ Արմէն Սարգսեանին ներկայութիւնը նոյնպէս կարեւոր գործօն մըն է մեր քաղաքականութեան պատկերը աւելի յստակ հասկնալու համար... Կարճ ըսած՝ այսօր մենք ունինք հնարաւորութիւն, նոր տողէ՝ նոր պատմութիւն գրելու, եթէ մեզ չխանգարէ մեր հազարագլուխ փառասիրութիւնը:

-Տարաբնոյթ կարծիքներ հնչեցին կապուած սփիւռքի նախարարութեան փակման խնդրին: Ի՞նչ տեսակէտ ունիք, արդեօք տեղին էր այդ որոշումը կամ թերի որոշում էր, ի՞նչ է ձեր կարծիքը եւ ի՞նչ պիտի առաջակէիք:

-Շատ երկար քննարկման նիւթ է այս մէկը, սակայն հակիրճ՝ ըսեմ: Իմ կարծիքով՝ եթէ այս պահուն մեր նոր կառավարութիւնը չէ ունեցած տուեալ նախարարութեան հիմքերն ու նպատակները, ռազմավարութիւնն ու բուն ընելիքները կազմակերպելու եւ ամրացնելու ներուժ, ուրեմն, հաւանաբար, ճիշդ էր որոշումը: Ի վերջոյ, հնարաւորութիւններու ճշգրիտ տեղաբաշխումը նոյնպէս քաղաքականութիւն է, որ երբե՛ք չի նշանակեր անտեսել կամ թերագնահատել սփիւռքի դերը: Այդպիսի բան մտածելն անգամ անհեթեթութիւն է եւ յետոյ, թերեւս ժամանակն է, որ սփիւռքը ունենայ սփիւռքի կազմակերպման ի՛ր նախարարութիւնը կամ օղակը, որովհետեւ առանց կազմակերպուած սփիւռքի, Հայաստանը ի՜նչ հրաշք ալ գործէ, միեւնոյնն է, արդիւնքը թերի պիտի ըլլայ: Իսկ Հայաստանը այս վիճակով սփիւռք կազմակերպելու բեռը չի կրնար իր ուսերուն վերցնել: Կարեւորագոյն խնդիրը սփիւռքի մտածող խաւը պէտք է վերցնէ իր ուսերուն՝ մէկ կողմ դնելով ներքին բաժանումներն ու համակրանք-հակակրանքները... Հասուննալու ժամն է: Այս պահուն, մեր երկրին մէջ իրական եւ դրական փոփոխութիւններ արձանագրելը շատ աւելի մեծ դեր կրնայ խաղալ մեր համազգային ինքնակազմակերպման գործին մէջ, քան, նախարարութեան անուանական առկայութիւնը:

-Սփիւռքահայութիւնը, որ բաւական խանդավառ էր Հայաստանի իրադարձութիւններով, արդեօք, ձեր կարծիքով, լիարժէք կը մասնակցի՞ այսօրուայ գործընթացներուն, ըլլայ այդ տնտեսական, քաղաքական կամ քաղաքացիական առումով: Կը կարծէ՞ք, որ սփիւռքը մասնակից է այսօրուան նոր Հայաստան հասկացութեան շրջանակներուն մէջ ընթացող գործընթացներուն:

-Սփիւռքը երբե՛ք չի կրնար լիարժէ՛ք մասնակցիլ որեւէ ներհայաստանեան գործընթացի, նոյնիսկ ամենամեծ ցանկութեան առկայութեան պարագային: Միեւնոյնն է, հայաստանաբնակը պիտի կարգաւորէ հայոց երկրի առջեւ ծառացած ամենաբարդ խնդիրները, ինչպէս միշտ եղած է: Թերեւս «Նոր Հայաստան»ին զուգահեռ նաեւ «Նոր սփիւռք» ունենալու պա՞հն է: Սփիւռքը ինքնահոսի մատնուած է եւ մեր ազգակիցներուն ամբողջ ներուժը որեւէ շօշափելի խնդիր լուծելու համար չ՚ուղղորդուիր ցաւօք... Եւ երբ չ՚ուղղորդուիր, ակամայ՝ օգուտ կու տայ ոչ թէ մեզի, այլ օտարին: Սա շատ երկար քննարկման նիւթ է:

-Ձեր կեանքին մէջ որեւէ բան փոխուեցա՞ւ այս տասն ամիսներու ընթացքին կամ թէ ամէն ինչ նոյն հունով կ՚ընթանայ:

-Եթէ ես, միայն ի՛մ կեանքին մէջ կատարուած փոփոխութեամբ պէտք է դատեմ ամբողջ պատկերը, ապա, կը դադրիմ ես զիս յարգելէ: Իմ կեանքը ամբողջական պատկերին մէկ մասն է ընդամէնը, իսկ ամբողջական պատկերին մէջ, ի հարկէ, կան մեծ փոփոխութիւններ, ինչքան ալ ոմանք փորձեն նսեմացնել կատարուող փոփոխութիւնները: Ամէն բան դեռ ընթացքի մէջ է:

-Ինչպէս կը յիշենք, դուք բաւական բուռն կերպով կը քննադատէիք անցեալի իշխանութիւնները, կը քննադատէիք անոնց սխալները, այսօր ի՞նչ դիրք ունիք:

-Ես ընդհանրապէս երեւոյթնե՛րը քննադատող մարդ եմ եւ ինծի համար երբեք անձը չէ դարձած քննադատութեան թիրախ, ո՛չ անցեալին, ո՛չ ալ հիմա: Կը գտնեմ, որ որեւէ բացասական երեւոյթ մի քանի հանգամանքներու արդիւնք է, եւ անձերու շուրջ խօսակցութիւն ծաւալելը բամբասանք է, որ իմ սիրած զբաղմունքը չէ: Կը նախընտրեմ քննադատելու ժամանակ՝ սրտցաւ ըլլալ եւ չչարանալ: Չարութեամբ եղած քննադատութիւնը ո՛չ մարդը կ՚ընդունի, ո՛չ տիեզերքը: Իսկ թէ ինչ կեցուածք ունիմ ես այսօր՝ ըսեմ. կեցուածքս միշտ նոյնը եղած է. աշխատիլ, ստեղծել եւ հաւատալ, տիեզերքի իմաստութեան: Ան միշտ ալ կը կարողանայ ճիշդ ժամանակին, ճիշդ բանալին առաջարկել փակ դռները բանալու համար: Կարեւորը՝ բանալին վերցնող ըլլանք... Մեզի հիմա այդ բանալին տրուած է: Խորհինք այդ մասին:

-Վերջին տարիներուն մենք ականատես եղանք մեծ թիւով սուրիացիներու դէպի Հայաստան հոսքին: Անկէ ետք եւս նկատեցինք, որ անոնց թիւը երթալով նօսրացաւ եւ գացին դէպի Արեւմուտք: Արդեօք ձեր կարծիքով՝ ասիկա կարեւոր առի՞թ մը չէր, որ սփիւռքահայութիւնը կորսնցուց եւ ի՞նչ են պատճառները, որ Հայաստան հասնող սփիւռքահայերը, յատկապէս սուրիահայերը չեն ուզեր իրենց կեանքը շարունակել Հայաստանի մէջ եւ կը մեկնին հեռաւոր ափեր:

-Այս հարցի վերաբերեալ ես այլ տպաւորութիւն ունեմ: Կը կարծեմ Հայաստանի մէջ մնացած են զգալի թիւով սուրիահայեր: Անոնք, որոնք կրցած են իրենց օրուայ հացի խնդիրը լուծել, եւ հացի խնդրին զուգահեռ՝ Հայաստան մնալու անհրաժեշտութիւնը գիտակցած են՝ այստեղ են՝ մեզի հետ: Կը կարծեմ սա եւս բնական ընթացք էր, որ չէր կրնար հէքեաթի ժանրէն ըլլալ: Բնական էր, որ բոլորը պիտի չկարողանային յարմարիլ Հայաստան երկրին, ինչպէս հայաստանաբնակներէն շատերը նոյնպէս... Հայու տեսակն է... Առեղծուածային տեսակ է... Երկիրը կայ՝ պետութիւնը կայ, մարդը՝ թափառումէ հրաժարելու եւ սեփական հողին մէջ ծառ տնկելու խնդիր ունի... Տեսակ է, որ չես կրնար փոխել... Փառք Տիրոջ, որ մեր տեսակի մէջ կայ նաեւ հողին «սոսնձուած» տեսակը... Ի՜նչ ընես՝ չ՚երթար, եւ ա՛յդ տեսակը մեզի այսօր իրաւունք տուած է դրօշ ունենալ, երկիր ունենալ, պետութիւն կոչուիլ: Հողը զինք սիրողը կը սիրէ... Ինչքան սիրենք՝ այնքան բերրի կ՚ըլլայ մեր երկիրը:

«Բերքէն» դժգոհողները, թող պահ մը իրենց սրտին նային... Թերեւս մեր սրտերո՞ւն մէջ է խնդիրը...:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան