ԿԱՐԷՆ ԱՂԱՄԵԱՆ. «ՆԿԱՐԻՉԸ ՊԷՏՔ Է ՏԱՐԱԾԱՅԻՆԸ ՎԵՐԱԾԷ ՀԱՐԹԱՅԻՆԻ…»

Կարէն Աղամեան ծնած է 1946-ի Նո­յեմ­բե­րի 28-ին, Ե­րե­ւան: 1964-ին ա­ւար­տած է Ե­րե­ւա­նի Փանոս Թեր­լե­մե­զեա­նի ա­նուան գե­ղա­րուես­տի ու­սում­նա­րա­նը, 1969-ին՝ Ե­րե­ւա­նի Գե­ղա­րուես­տա-թա­տե­րա­կան հիմ­նար­կը: 1970-էն ի վեր կը դա­սա­ւան­դէ Երե­ւա­նի Գե­ղա­րուես­տա-թա­տե­րա­կան հիմ­նար­կին մէջ (1989-էն՝ փրո­ֆէ­սէօր, 1988-94 թուականնե­րուն՝ ամ­պիո­նի վա­րիչ): 1974-ին՝ կը դառնայ Հա­յաս­տա­նի նկա­րիչ­նե­րու միու­թեան ան­դամ: 1982-ին՝ ստա­ցած է Խորհրդային Հա­յաս­­տանի Ն­կա­րիչ­նե­րու միու­թեան վկա­յա­գիր՝ տա­րուայ լա­ւա­գոյն գե­ղան­կա­րի հա­մար: 1988-ին դար­ձած է Խորհրդային Հա­յաս­տանի ծ­րա­գող­նե­րու միու­թեան ան­դամ: 1998-էն ի վեր նախագահն է Հա­յաս­տա­նի Նկա­րիչ­նե­րու միու­թեան:

-Ձեր բնո­րոշ­մամբ ինչ­պի­սի՞ յատ­կու­թիւն­ներ եւ ու­նա­կու­թիւն­ներ պէտք է ու­նե­նայ այ­սօ­րուան նկա­րի­չը։

-Ա­մե­նա­կա­րե­ւոր յատ­կա­նի­շը, կը կար­ծեմ այն է, որ նկա­րի­չը պէտք է օժ­տուած ըլ­լայ բնա­ծին շնոր­հով՝ տա­ղան­դով: Ա­ռանց բնու­թե­նէն տրուած շնոր­հի նկա­րի­չը չի կրնար դառ­նալ նկա­րիչ, այն­պէս ինչ­պէս ե­րա­ժիշ­տը չի կրնար դառ­նալ ե­րա­ժիշտ, ե­թէ չու­նե­նայ լսո­ղու­թիւն՝ «սլուխ»:

Եւ այս­պէս ի՞նչ է հար­կա­ւոր նկա­րի­չին. աչ­քի սրու­թիւն, հե­տաքրք­րու­թիւն դէ­պի շրջա­կայ մի­ջա­վայ­րը, իր ես-ը ներ­կա­յաց­նե­լու ու­նա­կու­թիւն, եւ կայ եւս պայ­ման մը՝ տա­րա­ծա­կան ըն­կա­լում: Տա­ղանդ, բնա­ծին շնորհ ը­սե­լով՝ կը հասկ­նանք ճիշդ այս: Այ­սօր շատ շա­տե­րու մօտ չի ստա­ցուիր տա­րա­ծա­կան ըն­կա­լու­մը վե­րար­տադ­րել հար­թու­թեան վրայ: Այս ա­ռու­մով քան­դա­կա­գոր­ծու­թիւ­նը փոքր ա­ւե­լի հեշտ է, քա­նի որ այն ինչ մեզ կը շրա­ջա­պա­տէ, ծա­ւալ է ոչ թէ հար­թու­թիւն: Քան­դա­կա­գոր­ծու­թեան մէջ այդ ծա­ւա­լը կրկին կը վե­րա­ծուի ծա­ւա­լի, իսկ ծաւա­լա­յի­նը վե­րա­ծել հար­թա­յի­նի, ա­տոր հա­մար ա­ռան­ձին ու­նա­կու­թիւն պէտք է՝ տա­րա­ծա­կան պատ­կե­րա­ցում, որ չէ տրուած բո­լո­րին: Նկա­րի­չի հա­մար այս ա­ռա­ջին կա­րե­ւոր պայ­մանն է, իսկ երկ­րոր­դը՝ աշ­խա­տա­սի­րու­թիւն: Ես չեմ սի­րեր «ճա­շակ» բա­ռը օգ­տա­գոր­ծել, ո­րով­հե­տեւ ճա­շա­կը շատ ան­հա­տա­կան է, պար­զա­պէս նկա­րի­չը պէտք է լայն մտա­հո­րի­զոն ու­նե­նայ: Լաւ նկա­րիչ ըլ­լա­լու հա­մար պէտք է աշ­խա­տա­սէր ըլ­լալ, շատ նկա­րել, ու­սում­նա­սի­րել շրջա­կայ մի­ջա­վայ­րը, զգալ բնու­թիւ­նը եւ փոր­ձել այդ մէկը վե­րար­տադ­րել թուղ­թի վրայ: Ես խօ­սե­ցայ միայն գի­տա­րուես­տա­կան պայ­ման­նե­րու մա­սին, ե­թէ նկա­րի­չը չկա­րո­ղա­ցաւ գոյ­նը ըն­կա­լել, տա­րա­ծա­կա­նը վե­րա­ծել հար­թա­յի­նի, չենք կրնար խօ­սիլ ստեղ­ծա­գործ միտ­քի մա­սին: Պէտք է կա­րո­ղա­նալ հե­տաքրք­րել բո­լո­րը, կեր­պա­րուես­տի մէջ նոր խօսք ը­սե­լու եւ սե­փա­կանդ ստեղ­ծե­լու հա­մար: Ե­թէ նա­յինք պատ­մու­թեան՝ հա­զա­րա­մեակ­նե­րու ըն­թաց­քին մարդ­կու­թիւ­նը միշտ ալ նկա­րած է: Սկսած են նկա­րել քա­րան­ձաւ­նե­րու մէջ, մա­գա­ղաթ­նե­րու, յե­տոյ թուղ­թի, կտա­ւի փայ­տի վրայ եւ այս մեծ դաշ­տի մէջ դժուար է գտնել քու ես-ը եւ մնալ ա­րուես­տի մէջ, ա­հա ա­սով կը բնո­րո­շուի հան­ճա­րո­ղու­թիւնն ու տա­ղան­դը: Որ­քան նկա­րի­չի ներ­քին աշ­խար­հը հե­տաքր­քիր է ու զար­գա­ցած, այն­քան ա­նոր ստե­ղա­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րը հե­տաքր­քրական կ՚ըլ­լան:

-Ներ­կա­յիս ու­նի՞նք ե­րի­տա­սարդ տա­ղան­դա­ւոր նկա­րիչ­ներ: Ի՞նչ կը կար­ծէք միայն տա­ղան­դը բա­ւա­րար է մեր հա­սա­րա­կու­թեան մէջ ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու հա­մար:

-Ինչ­պէս ը­սի, նկա­րի­չը պէտք է ու­նե­նայ տա­ղանդ եւ աշ­խա­տա­սի­րու­թիւն սոր­վե­լու հա­մար: Ե­թէ կը խօ­սինք մեր հայ հա­սա­րա­կու­թեան մա­սին, ա­պա ա­նոր պա­հան­ջը շատ ցած է, ո­րով­հե­տեւ չկայ հո­վա­նա­ւոր­չա­կան մթնո­լորտ: Խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րուն այդ բա­նը իր վրայ վեր­ցու­ցած էր պե­տու­թիւ­նը եւ ա­նոր հա­մար ալ մենք ու­նէինք այն­պի­սի հան­ճա­րեղ նկա­րիչ­ներ, ինչ­պի­սիք են՝ Մար­տի­րոս Սա­րեա­նը, Ե­րուանդ Քո­չա­րը եւ Հա­զա­րա­ւոր այլ տա­ղան­դա­ւոր նկա­րիչ­ներ: Այ­սօր այդ դաշ­տը չկայ, ոչ ոք կը սպա­սէ քեզ, ե­թէ դուն նկա­րիչ ես՝ ոչ մէ­կուն պէտք ես, իսկ այն ժա­մա­նակ պե­տու­թեան պէտք էիր: Պե­տու­թիւ­նը կ՚ու­զէր, որ հա­սա­րա­կու­թիւ­նը ու­նե­նայ բարձր ա­րուեստ եւ բարձր ճա­շակ, կը խրա­խու­սէր լա­ւը, իսկ վա­տը կը մնար դուրս: Այ­սօր փո­խուած է ի­րա­վի­ճա­կը, ե­թէ Հա­յաս­տա­նի մա­սին խօ­սինք՝ այ­սօր ա­ռաջ կ՚եր­թան ա­նոնք, ո­րոնք չեն տի­րա­պած այն յատ­կա­նիշ­նե­րուն, ո­րոնց մա­սին ես խօ­սե­ցայ, բայց փո­խա­րէ­նը ու­նին լաւ հո­վա­նա­ւոր, կամ փող, եւ դժբախ­տա­բար, փո­ղով կա­րե­լի է ա­մէն ինչ ը­նել: Այդ է պատ­ճա­ռը, որ այ­սօր շատ տա­ղան­դա­ւոր մար­դիկ դուրս կը մնան աս­պա­րէ­զէն եւ տե­ղը կը զբա­ղեց­նեն դա­տարկ, կեղծ ա­րուես­տա­գէտ­նե­րը:

-Այդ պա­րա­գա­յին ի՞նչ պէտք է ը­նէ սկսնակ եւ տա­ղան­դա­ւոր նկա­րի­չը, որ­պէս­զի իր ա­նու­նը մնայ պատ­մու­թեան մէջ:

-Նա­խորդ հար­ցի ժա­մա­նակ ես ը­սի՝ ինչ բարդ ի­րա­վի­ճա­կի մէջ մենք այ­սօր կ՚ապ­րինք: Քիչ մը կը դժուա­րա­նանք պա­տաս­խա­նե­լու այս հար­ցին: Այ­սօր նկա­րիչ­նե­րու միու­թիւ­նը ա­մէն ինչ կ՚ը­նէ, որ­պէս­զի կրնայ հա­սա­րա­կու­թեան մա- տու­ցել լա­ւա­գոյ­նը: Ե­թէ մենք կը կազ­մա­կեր­պենք ցու­ցա­հան­դէս, ա­պա ան­պայ­ման յանձ­նա­ժո­ղո­վը կ՚ընտ­րէ աշ­խա­տանք­նե­րը: Մենք կը փոր­ձենք բարձ­րա­գոյ­նը ներ­կա­յաց­նել, ա­ռաջ մղել ա­մե­նա­տա­ղան­դա­ւոր­նե­րը, քա­նի որ Հա­յաս­տա­նի մէջ ու­րիշ ո­րե­ւի­ցէ տեղ նկա­րի­չը չի կրնար ցու­ցադ­րուիլ: Մեզ մօտ նկա­րիչ կը ներ­կա­յա­նայ, ա­նոր կը նկա­տեն ա­րուե­սատ­գէտ­նե­րը, ա­նոր մա­սին կը խօ­սին, կը գրեն եւ ա­ռաջ կը տա­նին: Չնա­յած կ՚ափ­սո­սամ, բայց շատ յա­ճախ ա­րուես­տա­գէտ­նե­րը ա­ռար­կա­յա­կան չեն եւ ի­րենց ընտ­րու­թիւ­նը կը կա­տա­րեն ոչ թէ խիղ­ճով, այլ ու­րիշ հան­գա­մանք­նե­րով:

-Ըստ ձե­զի ա­րուես­տա­գէ­տը կրնա՞յ ձե­ւա­ւո­րել հա­սա­րա­կա­կան կար­ծիք:

-Ի հար­կէ կրնայ, ուղ­ղա­կի պէտք է հնա­րա­ւո­րու­թիւն տալ ա­րուես­տա­գէ­տին, որ­պէս­զի ան թե­լադ­րէ բարձր ա­րուես­տը, իսկ ա­նոր պէտք է նպաս­տեն լրա­տուա- մի­ջոց­նե­րը: Ես նա­խորդ պա­տաս­խան­նե­րուս մէջ ը­սի, որ մենք ա­ղա­ւա­ղուած հա­սա­րա­կու­թեան մէջ կ՚ապ­րինք եւ այդ է պատ­ճա­ռը, որ լա­ւա­գոյն ա­րուես­տա- գէտ­նե­րը կը մնան ստուե­րի մէջ, իսկ վա­տա­գոյն­նե­րուն ժո­ղո­վուր­դը կը սկսի ճանչ­նալ, այն վա­տա­գոյն­նե­րը, ո­րոնք կը փո­խեն հա­սա­րա­կու­թեան ճա­շակն ու կար­ծի­քը:

-Ի՞նչ կ՚ը­սէք Ան­կա­խու­թեան 25-ա­մեա­կին նուի­րուած ցու­ցա­հան­դէ­սի մա­սին: Ի՞նչ աշ­խա­տանք­ներ ներ­կա­յա­ցուած էին:

-Ցուց­հան­դէ­սին ներ­կա­յա­ցուած էին վեր­ջին տա­րի­նե­րուն կա­տա­րուած աշ­խա­տանք­ներ, ո­րոնց­մէ յանձ­նա­ժո­ղո­վը ընտ­րած էր շուրջ 200-ը: Ե­թէ ան­ձամբ իմ կար­ծի­քը կը հարց­նէք, ա­պա ես այդ­քան ալ գոհ չեմ: Կը նկա­տուի ան­կում հայ կեր­պա­րուես­տի աշ­խար­հին մէջ :

-Ի՞նչ պայ­ման­նե­րու մէջ կը ստեղ­ծա­գոր­ծեն այ­սօր նկա­րիչ­նե­րը:

-Կա­րե­լի է ը­սել, որ այ­սօր նկա­րիչ­նե­րը շատ վատ պայ­ման­նե­րու մէջ կը ստեղ­ծա­գոր­ծեն: Շատ շա­տե­րը չու­նին ա­րուես­տա­նոց­ներ: Կրկին պէտք է յի­շեմ խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րը, այն ժա­մա­նակ ե­թէ նկա­րիչ էիր՝ ու­նէիր վկա­յա­կան, ա­պա պե­տու­թիւ­նը նկա­րիչ­նե­րու միու­թեան մջո­ցով անվ­ճար կը տրա­մադ­րէր ա­րուես­տա­նոց­ներ: Իսկ ե­թէ չու­նիս ա­րուես­տա­նոց, չես կրնար ստեղ­ծա­գոր­ծել: Այն ժա­մա­նակ նկա­րիչ­նե­րու միու­թեան բո­լոր ան­դամ­նե­րը ու­նէին ա­րուես- տա­նոց­ներ, բայց այ­սօր ամ­բողջ Հա­յաս­տա­նի մէջ ու­նինք գրան­ցուած ըն­դա­մէ­նը 200 ա­րուես­տա­նոց, իսկ նկա­րիչ­նե­րու միու­թեան ան­դամ­նե­րու թի­ւը այ­սօր կը հաս­նի մօտ 700-750-ի: Այ­սինքն մեծ մա­սը չու­նին ա­րուես­տա­նոց­ներ:

-Իսկ ի՞նչ թե­մա­նե­րով հիմ­նա­կա­նին կը ստեղ­ծա­գոր­ծեն այ­սօր:

-Սո­վո­րա­բար թե­ման կ՚ո­րո­շէ պա­հան­ջար­կը: Կրկին պէտք է 25 տա­րի ա­ռաջ եր­թամ եւ հա­մե­մա­տեմ այդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի հետ: Պա­հան­ջար­կը այն ժա­մա­նակ կը ձե­ւա­ւո­րուէր մշա­կոյ­թի նա­խա­րա­րու­թեան գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեամբ եւ կը պա­տուի­րուէր նկար­չու­թիւ­նը՝ կը պա­տուի­րուէին թե­մա­տիկ այն­պի­սի աշ­խա­տանք­ներ, ո­րոնք ըստ նիւ­թի այդ հա­սա­րա­կու­թեան եւ ազ­գի հա­մար էին: Այդ պատ­ճա­ռով պատ­կե­րաս­րա­հի մէջ կը տես­նենք թե­մա­տիկ այն­պի­սի աշ­խա­տանք­ներ, ինչ­պի­սիք են հայ պատ­մա­կան նշա­նա­ւոր դէպ­քե­րը՝ Երկ­րորդ հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մը, աշ­խա­տա­ւոր մար­դը, գիր գրա­կա­նու­թիւ­նը, ըն­կե­րա­յին կեան­քը եւ այլ թե­մա­ներ: Այս բո­լոր թե­մա­նե­րը կը պա­տուի­րուէին մշա­կոյ­թի նա­խա­րա­րու­թեան կող­մէ: Իսկ այ­սօր պա­տուի­րա­տուն հիմ­նա­կա­նին մէջ փո­ղա­տէր մարդն է, ո­րու ճա­շա­կը հա­կա­ռակ հա­մե­մա­տա­կան է իր գրպա­նի պա­րու­նա­կու­թեան, ա­նոր հա­մար ալ կը խրա­խու­սուի վա­տը: Միւս պա­տուի­րա­տուն սփիւռ­քա­հայն է, որ կու գայ Հա­յաս­տան եւ կ՚ու­զէ շատ ա­ժան գնել ոչ թէ ա­րուես­տի գործ, այլ՝ «յուշ» տա­նիլ Հա­յաս­տա­նէն:

ՏԱԹԵՒ ԴԱՒԹԵԱՆ

«Զարթօնք», Լիբանան