ԾՆՆԴԵԱՆ ՏԱՐԵԴԱՐՁԻ ՏՕՆԵՐ ԵՒ ԱՆՈՒԱՆ ՏՕՆԸ ՅԻՇԵԼ

Բա­րե­պաշ­տա­կան ա­ւան­դու­թիւն մըն է ծննդեան տա­րե­դար­ձը տօ­նել մէ­կու մը։ Այս ա­ւան­դու­թիւ­նը ար­դա­րեւ ա­ռի՛թ մըն է մէ­կու մը ծնուն­դով ապ­րուած ու­րա­խու­թիւ­նը կրկին ապ­րե­լու եւ նաեւ յի­շեց­նե­լու՝ թէ տա­րի­ներ կ՚անց­նին եւ մարդ հետզ­հե­տէ կը փո­խուի եւ ու­րեմն պէտք է հո­գե­պէս եւ մտա­պէս հա­մա­կեր­պի այդ բնա­կան ըն­թաց­քին, ան­խու­սա­փե­լի փո­փո­խու­թեան։ Մարդ, երբ կը տօ­նուի իր ծննդեան տա­րե­դար­ձը, կը տես­նէ, որ ա­մէն տա­րի զինք կը շրջա­պա­տեն տար­բեր ան­ձեր, տար­բեր մի­ջա­վայ­րով մը։

Խոր­հե­ցէ՛ք ան­գամ մը, սի­րե­լի՜­ներ, տղու մը տօ­նուած ծննդեան տա­րե­դար­ձը կը նմա­նի՞ հա­սուն տա­րի­քին տօ­նուած տա­րե­դար­ձին։ Ա­մէն ինչ փո­խուած է այ­լեւս, շուր­ջին­նե­րը մեծ մա­սամբ փո­խուած, մի­ջա­վայ­րը փո­խուած, տա­րե­դար­ձը տօ­նե­լու կեր­պը եւ տե­ղը փո­խուած է, ա­մէն տա­րե­դար­ձի, մարդ կար­ծես կը զգայ իր կեան­քի փո­փո­խու­թիւն­նե­րը եւ ըստ այնմ կը շար­ժի։ Զոր օ­րի­նակ՝ ա­մե­նէն պար­զը, տղու մը ծննդեան տա­րե­դար­ձին իր քովն են իր ծնող­քը, հայրն ու մայ­րը, ա­ւե­լի վերջ, նո՛յն տղուն հա­սուն տա­րի­քին իր քով կը գտնուին թե­րեւս իր զա­ւակ­նե­րը եւ հոն այ­լեւս կը բա­ցա­կա­յին ծնող­նե­րը, իսկ ա­ւե­լի վերջ թե­րեւս ո՛չ մէ­կը կը գտնուի իր շուր­ջը եւ նոյ­նիսկ մոռ­ցած իսկ կ՚ըլ­լայ իր ծննդեան օ­րը, տա­րե­դար­ձը՝ ա­ռան­ձին կը խոր­հի, թէ ի՛նչ­պէս ան­ցած են այդ­քան տա­րին…։

Տա­րե­դարձ­նե­րը որ­քան ու­րա­խու­թեան, զուար­ճու­թեան օ­րեր կամ ա­ռիթ­ներ, նո՛յն­քան ալ խոր­հե­լու, մտա­ծե­լու եւ կարգ մը ճշմար­տու­թիւն­նե­րու անդ­րա­դառ­նա­լու ա­ռիթ­ներ են։ Ուս­տի մարդ եր­բեմն խոր­հե­լու է. «Ո՞ւր էի, եւ ո՞ւր եմ…»։

Ծնն­դեան տա­րե­դար­ձը տօ­նե­լու չափ գե­ղե­ցիկ սո­վո­րու­թիւն մըն է ա­նուան տօ­նը յի­շել։

Օր մը բա­րե­կա­մի մը ը­սի. «Այ­սօր քու ա­նունդ է», եւ ի՞նչ պա­տաս­խա­նեց գի­տէք. «Ա­մէն օր իմ ա­նունս է, ա­մէն օր իմ ա­նունս ի՛մս է»։ Ի­րա­ւունք ու­նէր մեր սի­րե­լի բա­րե­կա­մը, քա­նի որ լե­զուի վար­ժու­թեամբ մեր ը­սա­ծը՝ «այ­սօր ա­նո՛ւնդ է» խօս­քը սխալ էր, պէտք էր ը­սէի. «Այ­սօր քու ա­նուան տօնդ է»։­

Ա­հա­ւա­սիկ բծախնդ­րու­թիւն կը պա­հան­ջէ խօ­սակ­ցու­թիւ­նը, ե­թէ նոյ­նիսկ ան մտե­րիմ բա­րե­կամ­նե­րու մէջ կա­տա­րուի եւ մա­նա­ւանդ կա­րե­ւոր նիւ­թի մը շուրջ։ Քա­նի որ ա­նուան տօ­նը յի­շել նոյն­քան կա­րե­ւոր է եւ բա­րո­յա­պէս օգ­տա­կար, որ­քան կա­րե­ւոր է տօ­նել ծննդեան տա­րե­դար­ձը մէ­կու մը։

Ծննդեան տա­րե­դարձ կամ ա­նուան տօն նշել օգ­տա­կա­րու­թիւն մըն ալ ու­նի՝ հե­ռա­ւոր­նե­րը կը մօ­տեց­նէ, կը միաց­նէ, «մոռ­ցուած»նե­րը կը յի­շեց­նէ՛։

Ա­հա­ւա­սիկ այս պատ­ճա­ռով ծննդեան տա­րե­դարձ եւ ա­նուան տօն նշել ըն­կե­րա­յին տե­սա­կէ­տէ ալ կա­րե­ւոր եւ օգ­տա­կար սո­վո­րու­թիւն­ներ են։

Պատ­մա­կան եւ ըն­կե­րա­բա­նա­կան վկա­յու­թիւն­ներ ցոյց կու տան՝ թէ հին ժա­մա­նակ­ներ հայ ժո­ղո­վուր­դի մէջ ծննդեան տա­րե­դարձ տօ­նե­լու սո­վո­րու­թիւ­նը գո­յու­թիւն չու­նէր։ Այս տա­րե­դար­ձին փո­խա­րէն հա­յեր ի­րենց ա­նուան տօ­նը կը նշէին։

Հին ժա­մա­նակ­ներ, հա­յեր, ընդ­հան­րա­պէս Ե­կե­ղե­ցիին շուրջ հա­մախմ­բուած կեանք մը կ՚ապ­րէին։ Ե­կե­ղե­ցին օ­րա­ցոյց եւ տօ­նա­ցոյց էր ի­րենց հա­մար։ Ե­կե­ղե­ցիի կեան­քը ի­րենց ապ­րե­լա­կե՜րպն էր։

Եւ դար­ձեալ ժո­ղո­վուր­դը հան­դէս­նե­րու ծրա­գիր­ներ կը պատ­րաս­տէր հա­մա­ձայն ե­կե­ղե­ցա­կան տօ­նե­րու՝ քան թէ տա­րուոյ ո­րե­ւէ ժա­մա­նա­կին՝ ա­միս­նե­րու կամ օ­րե­րու։

Զոր օ­րի­նակ, հուն­տը կը ցա­նուէր ե­կե­ղե­ցա­կան այ­սինչ կամ այ­նինչ տօ­նին եւ հունձ­քը կը քա­ղուէր դար­ձեալ ո­րե­ւէ ե­կե­ղե­ցա­կան տօ­նին հա­մա­ձայն։

Եւ ըն­տա­նի­քի մէջ, որ առտ­նին ե­կե­ղե­ցի մը հա­մա­րուած է միշտ հայ ժո­ղո­վուր­դի ա­ւան­դու­թեան մէջ, նո­րա­ծին զա­ւա­կին ծննդեան տա­րե­դար­ձը ա­մէն տա­րի կը նշուէր այն տօ­նին՝ ո­րուն ա­նու­նով կո­չուած ու մկրտուած է նո­րա­ծի­նը։

Հար­ցը սա է. ե­թէ նո­րա­ծի­նը բո­լո­րո­վին «օ­տար» ա­նու­նով կո­չուած է, ա­պա ի՞նչ­պէս կա­րե­լի պի­տի ըլ­լար ա­նոր ծննդեան տա­րե­դար­ձը տօ­նել։

Կար­ծեմ, ճիշդ այս պատ­ճա­ռով է որ հայ ըն­տա­նիք­նե­րու մէջ հետզ­հե­տէ սո­վո­րու­թիւն եւ ա­ւան­դու­թիւն դար­ձաւ ծննդեան տա­րե­դար­ձը տօ­նել՝ ծննդեան օ­րուան հան­դի­պած օ­րը, փո­խա­նակ ա­նուան տօ­նին, քա­նի որ տօ­նե­լի ա­նուն մը չու­նի նո­րա­ծի­նը։ Եւ ա­հա­ւա­սիկ հոս կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը պէտք է շեշ­տել «ա­նուն»ին, զոր նո­րա­ծի­նը զայն պի­տի կրէ իր ամ­բողջ կեան­քի ըն­թաց­քին։ Եւ չա­փա­զան­ցած չենք ըլ­լար ը­սե­լով, թէ՝ ա­նու­նը, են­թա­կա­յին ա­պա­գան ո­րո­շող շատ կա­րե­ւոր տարր մըն է եւ «հա­ւա­տա­ցող»նե­րու հա­մար ի՛նչ որ է «ճա­կա­տա­գիր»ը, նո՛յնն է ա­նու­նը՝ ար­ձա­նագ­րուած անձ­նա­գի­րին մէջ. չէ՞ որ եր­կուքն ալ վեր­ջա­պէս «գիր»եր են…։

Ու­րեմն ա­նուա­նա­կո­չու­մը կա­րե­ւոր հարց մըն է՝ ո­րուն յատ­կա­պէս պէտք է ու­շադ­րու­թիւն դարձ­նեն ծնող­ներ եւ մա­նա­ւանդ կնքա­հա­յեր եւ մկրտիչ քա­հա­նայ հայ­րեր…։

Այս իսկ պատ­ճա­ռով, ա­յո՛ տօ­նենք ծննդեան տա­րե­դար­ձը, բայց չմոռ­նանք, չան­տե­սենք ա­նուան տօ­նին նշու­մը, ա­նուան տօնն ալ տօ­նե­լը։

Լա՛ւ է տօ­նել եր­կուքն ալ, որ գո­նէ ա­ռիթ կ՚ըլ­լայ ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րուն, միայն մէկ օր ալ ըլ­լայ, միա­նա­լուն։ Եւ ե­թէ եր­կուքն ալ տօ­նուի՝ այդ կ՚ըլ­լայ եր­կո՛ւ օր տա­րուան մը մէջ։

Մեր օ­րե­րու ան­ջա­տուած ըն­տա­նի­քի զա­նա­զան ան­դամ­նե­րուն հա­մար, տա­րուան մէջ գո­նէ եր­կու ան­գամ միա­նալն ալ եր­ջան­կու­թիւն մըն է, բո­լո­րո­վին հե­ռու ըլ­լա­լէ՝ նա­խընտ­րե­լին է։

Եւ քա­նի որ տօ­ներ տօ­նե­լու սո­վո­րու­թիւ­նը այս­պէս նպաս­տա­ւոր կողմ մը ու­նի, ա­պա ու­րեմն այդ ա­ռիթ­նե­րը որ­քան բազ­մա­թիւ ըլ­լան՝ այն­քան օգ­տա­կար կ՚ըլ­լան ըն­տա­նի­քի միու­թեան վեր­հաս­տատ­ման։ Բայց ընդ­հա­նուր տե­սա­րա­նը այն է, որ մեր օ­րե­րուն զանց ը­նել սկսուած է ա­նուան տօ­նի տօ­նախմ­բու­թիւ­նը, եւ պատ­մու­թիւ­նը եւ ներ­կան շրջած են ի­րենց դե­րե­րը այս մա­սին։

Ինչ­պէս վե­րը ը­սինք, ա­նուան տօն չնշուե­լու գլխա­ւոր պատ­ճառ­նե­րէն մէ­կը եւ գլխա­ւորն ալ այն է, որ այ­լեւս ծնող­ներ, կնքա­հայ­րեր եւ դժբախ­տա­բար մկրտիչ քա­հա­նայ հայ­րեր կը խու­սա­փին եւ չեն մի­ջամ­տեր, պէտք ե­ղած բծախնդ­րու­թիւ­նը ցոյց չեն տար ա­նուա­նա­կո­չու­մի մա­սին…։

Հի­նէն ծնող­ներ ի­րենց զա­ւակ­նե­րուն կու տա­յին հե­տե­ւեալ ա­նուն­նե­րը։ Զոր օ­րի­նակ, աս­տուա­ծաշն­չա­կան ա­նուն­ներ՝ Սա­ռա, Մա­րիամ, Սա­հակ, Ի­սա­հակ, Յով­հան­նէս։ Ե­կե­ղե­ցիի հետ կա­պուած ա­նուն­ներ՝ Կա­րա­պետ, Հե­ղի­նէ։ Հա­յոց ա­ւան­դա­կան ա­նուն­ներ՝ Հայկ, Լո­րի, Ար­շա­լոյս, Նշան։ Ե­կե­ղե­ցա­կան տօ­նե­րուն հետ կա­պուած ա­նուն­նե­րը կը տօ­նուէին այն օ­րը՝ երբ Ե­կե­ղե­ցին կը նշէր յի­շեալ ա­նուան տօ­նը։ Իսկ մնա­ցեալ­նե­րը կը տօ­նուէին Սրբոց Վար­դա­նանց տօ­նին հետ։

Այ­սօր ալ կա­րե­լի է նշել եւ տօ­նել մեր ա­նուան տօ­նը՝ այն­պէս ինչ­պէս կը տօ­նուէր նա­խա­պէս Հայ ժո­ղո­վուր­դին մէջ։

Օ­րի­նա­կի հա­մար, կի­րա­կի­նե­րը, ո­րոնք մօ­տա­ւոր են այն սուր­բե­րու ա­նուն­նե­րուն՝ ո­րոնք տրուած է մե­զի մեր ծնող­նե­րուն կող­մէ, պէտք է ջա­նալ գո­նէ այն կի­րա­կի­նե­րը ե­կե­ղե­ցի եր­թալ։

Կա­րե­լի է, որ թուա­կան­նե­րը չգիտ­ցուի, այդ պա­րա­գա­յին ե­կե­ղե­ցի­նե­րու հո­գե­ւոր հո­վիւ­նե­րը պատ­րա՛ստ են տե­ղե­կու­թիւն տա­լու, պէտք է հարց­նել։ Եւ այդ օ­րը, գո­նէ ե­կե­ղե­ցին մոմ մը վա­ռել, ա­ղօ­թել, առ­նուազն յի­շել կը նշա­նա­կէ այդ ա­նու­նը տուող ծնող­նե­րը, կնքա­հայ­րը, մկրտիչ քա­հա­նայ հայ­րը՝ ո­րոնք պէտքն ու պա­հանջ­քը ու­նին ա­ղօթ­քի, մի՛շտ։ Այդ ա­ռիթ մըն է յի­շե­լու ծնող­նե­րը, մեր­ձա­ւոր­նե­րը եւ ան­շուշտ Ա­րա­րի՛­չը։

Ա­նուան տօ­նի տօ­նա­կա­տա­րու­թիւ­նը երբ կա­տա­րուի տան մէջ, ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րու ու բա­րե­կամ­նե­րու հետ, այդ բա­րե­պա­տեհ ա­ռիթ կը կ՚ըլ­լայ թէ՛ յի­շե­լու ան­ցեա­լը եւ թէ ապ­րե­լու ներ­կան, սի­րած­նե­րու եւ սի­րուած­նե­րու հետ միա­սին, ինչ որ ա՜յն­քան պէտք ու­նի այ­սօ­րուան «ըն­տա­նիք»ը։

Ա­նուան տօ­նի տօ­նա­կա­տա­րու­թիւն­նե­րը եւ հա­ւա­քոյթ­նե­րը կը փո­խա­րի­նեն այ­սօ­րուան ծննդեան տա­րե­դար­ձի տօ­նա­կա­տա­րու­թիւն­նե­րուն։

Հի՜ն օ­րեր, ան­ցեա­լի քաղցր յո՜ւ­շեր։

Ա­նուան տօ­նի առ­թիւ ըն­տա­նիք­նե­րու մէջ մաս­նա­ւոր ո­գե­ւո­րու­թիւն մը, խան­դա­վա­ռու­թիւն մը կը ստեղ­ծուէր. յա­տուկ կե­րա­կուր­ներ, տե­սակ տե­սակ կար­կան­դակ­ներ կը պատ­րաս­տուէր, ազ­գա­կան­ներ ու բա­րե­կամ­ներ կը հրա­ւի­րուէր։

Այ­սօր հետզ­հե­տէ կը նուա­զի այդ խան­դա­վա­ռու­թեան զօ­րու­թիւ­նը, կը տկա­րա­նայ ըն­կե­րա­յին եւ ըն­տա­նե­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու ո­գե­ւո­րու­թիւ­նը։

Ա­նու­նը՝  կրո­ղին ինք­նու­թի՛ւնն է, ա­նու­նը զայն կրո­ղին «ճա­կա­տա­գի՛ր»ն է, մարդ կ՚ապ­րի եւ կը նոյ­նա­նայ իր ան­ցեա­լին հետ, իր մեր­ձա­ւոր­նե­րուն հետ իր ա­նո՛ւ­նով եւ դար­ձեալ մարդ կ՚ապ­րի ըստ իր ա­նուան նշա­նա­կու­թեան…։

- Մա­սամբ օգ­տուե­ցանք՝ Լուիզ Գա­լէմ­քէ­րեան եւ Պարպ­րա Յով­սէ­փեա­նի «Սուր­բեր» գիր­քէն, Ս. Վար­դան Մա­տե­նա­շա­րէն, 1983։

​ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

­Մա­յիս 11, 2016, Իս­թան­պուլ