ԽՈԿՈՒՄԻ ԿԱՐԵՒՈՐՈՒԹԻՒՆԸ

«Խո­կում», այ­սինքն «méditation» կը նշա­նա­կէ՝ մտա­ծու­թիւն, մտա­խո­հու­թիւն, նաեւ՝ ո­րոճք։ Այս ի­մաս­տով՝ ե­թէ ըն­թեր­ցա­նու­թիւ­նը մտքին սնունդն է, անհ­րա­ժեշտ՝ ա­նոր գո­յա­պահ­պան­ման ու գո­յա­տեւ­ման, խո­կումն ալ այդ սնուն­դին մար­սե­լու՝ սնուն­դը իւ­րաց­նե­լու եւ կար­դա­ցա­ծը ըմբռ­նե­լու մի­ջո՛­ցը։ Եւ ինչ­պէս որ սնուն­դը ա­ռանց մար­սե­լու ո­րե­ւէ օգ­տա­կա­րու­թիւն չ՚ա­պա­հո­վեր մարմ­նին, այն­պէս ալ ա­ռանց խո­կու­մի՝ ըն­թեր­ցա­նու­թիւ­նը ո­րե­ւէ օ­գուտ չ՚ըն­ծա­յեր մտքին։ Ար­դա­րեւ, խո­կու­մը անհ­րա­ժեշտ է ո՛չ միայն մտքի պա­շա­րի հա­մար այլ եւ մա­նա­ւանդ՝ հո­գիին հա­մար։

Հո­գիին սնուն­դը ե­թէ ա­ղօթքն է, ա­նոր ար­դիւ­նա­ւոր­ման անհ­րա­ժեշտ մի­ջոցն ալ՝ խո­կումն է, այ­սինքն՝ խորհր­դա­ծա­կան պա­հե­րու գո­յու­թիւ­նը ամ­բողջ կեան­քի ըն­թաց­քին։ Եւ ու­րեմն, ինչ­պէս՝ կար­դալ եւ խո­կալ, նո՛յն­պէս ալ ա­ղօ­թել եւ խո­կալ՝ պէտք է հա­մըն­թաց ըլ­լան, որ­պէս­զի թէ՛ կար­դա­ցուա­ծը եւ թէ՛ ա­ղօթ­քը հաս­նին ի­րենց նպա­տա­կին։

Ու­րեմն, այս կը նշա­նա­կէ՝ որ մարդ­կա­յին հո­գե­ւոր կեան­քին մէջ ա­ղօթ­քը սեր­տօ­րէն կա­պուած է խորհր­դա­ծա­կան պա­հե­րու ստեղծ­ման։ Նաեւ՝ մտա­ւոր կեան­քի մէջ ալ, ըն­թեր­ցու­մը՝ խո­կու­մի, խորհր­դա­ծու­թեա՛ն։

Եւ ա­հա­ւա­սի՛կ, այս պատ­ճա­ռով, պէտք է մեծ կա­րե­ւո­րու­թիւն ըն­ծա­յուի մտքին եւ հո­գիին հա­մըն­թա­ցու­թիւ­նը ա­պա­հո­վե­լու, քա­նի որ այդ եր­կու­քը հա­ւա­սար կեր­պով կ՚ա­պա­հո­վեն մար­դուս գո­յա­պահ­պա­նու­մը որ­պէս բա­նա­ւոր էակ, որ­պէս իր կո­չու­մին ար­ժա­նի «մա՛րդ»։­

Եւ դար­ձեալ այս պատ­ճա­ռով է որ յա­ճախ կը կրկնենք «հո­գեմ­տա­ւո­րա­կան» ըմբռ­նու­մը՝ մար­դուս ամ­բող­ջու­թեան կազ­մու­թեա­նը հա­մար եւ կ՚ը­սենք, թէ՝ ա­մէն հո­գե­ւո­րա­կան է նաեւ «մտա­ւո­րա­կան» եւ իւ­րա­քան­չիւր մտա­ւո­րա­կան, նաեւ՝ «հո­գե­ւո­րա­կա՛ն»։ Ուս­տի, հո­գե­ւո­րա­կա­նին պար­տա­կա­նու­թիւնն է՝ ազ­նուաց­նել հո­գի­նե­րը ե՛ւ զար­գաց­նել միտ­քե­րը, եւ նո՛յն պար­տա­ւո­րու­թիւ­նը կը վե­րա­բե­րի մտա­ւո­րա­կա­նին, որ կը զար­գաց­նէ միտ­քե­րը եւ նաեւ՝ կ՚ազ­նուաց­նէ հո­գի­նե­րը։ Հո՛ս, ա­հա­ւա­սիկ կա­րե­ւոր դեր մը կը ստա­նայ «ա­րուես­տա­գէտ»ը՝ որ ա­ւե­լի եւս կը զբա­ղի ու կը մտա­հո­գուի հո­գիով՝ զգա­ցում­նե­րով, փնտռե­լով ճշմա­րիտ գե­ղե­ցի­կը։

Իսկ գիտ­նա­կա­նը կ՚ո­րո­նէ ճշմար­տու­թիւ­նը եւ այս եր­կու ար­ժէք­նե­րը՝ գե­ղե­ցի­կը եւ ճշմար­տու­թիւ­նը կ՚ամ­բող­ջա­նան բա­րի­քով, որ մար­դուս վերջ­նա­կան նպա­տակն է։

Եւ ե­թէ գե­ղեց­կու­թիւն, ճշմար­տու­թիւն եւ բա­րու­թիւն ան­բա­ժան են մարդ­կա­յին կեան­քի կա­տա­րե­լու­թեան հա­մար, ա­պա ու­րեմն ան­բա­ժան պէտք է ըլ­լայ նաեւ ա­նոնց հայ­թայ­թիչ­նե­րը՝ մա­տա­կա­րար­նե­րը՝ հո­գե­ւո­րա­կան­ներ ե՛ւ մտա­ւո­րա­կան­ներ, ի­րենց ա­մե­նա­լայն ա­ռու­մով։ Ուս­տի մարդ կ՚ապ­րի իր զգա­ցում­նե­րով եւ նաեւ՝ մտա­ծում­նե­րով, խորհր­դա­ծու­թիւն­նե­րով։ Կարճ խօս­քով՝ թէ՛ հո­գիով եւ թէ՛ միտ­քով։

Եւ այս, ինք­նա­բե­րա­բար, մարդս կ՚ա­ռաջ­նոր­դէ զգա­ցո­ղու­թեան եւ նաեւ խորհր­դա­ծու­թեան եւ նաեւ ներ­հա­յե­ցո­ղու­թեան՝ ինք­զինք ճանչ­նա­լու, իր իսկ «Ես»ին անդ­րա­դառ­նա­լո՛ւ։ Ուս­տի մարդ անհ­րա­ժեշտ կա­րի­քը ու­նի եր­բեմն-եր­բեմն ա­ռանձ­նա­նա­լու, խո­րա­տես ջան­քով մը ինք­զինք ինք­նաքն­նու­թեան են­թար­կե­լու՝ տես­նե­լու եւ անդ­րա­դառ­նա­լու հա­մար իր տկա­րու­թիւն­նե­րը, մա­նա­ւանդ ա­նոնց պատ­ճառ­նե­րը, նկա­տե­լու հա­մար իր թե­րու­թիւն­նե­րը եւ ան­կա­տա­րու­թիւն­նե­րը, ինչ­պէս եւ կշռա­դա­տե­լու՝ իր ներ­կայ վի­ճա­կը։ Ուս­տի ա­մէ­նօ­րեայ զբա­ղում­նե­րէ, խճո­ղում­նե­րէ՝ մի­ջո­ցի մը հա­մար հե­ռա­նալ, կեան­քը դի­տել «հե­ռո՛ւ»էն, կեան­քը քննել «բա՛րձր»էն, մարդս կ՚ա­ռաջ­նոր­դէ յաղ­թա­նա­կի՝ կեան­քի ա­մէն տե­սակ դժուա­րու­թիւն­նե­րու, փոր­ձու­թիւն­նե­րու դէ՛մ։

«Խո­կում»ի կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը, ա­հա­ւա­սիկ, այս­տեղ կը յայտ­նուի, մարդ, իր մտա­յին պա­շա­րը, հո­գե­ւոր զօ­րու­թիւ­նը գոր­ծադ­րե­լու ա­ռի­թը կ՚ու­նե­նայ, քա­նի որ ա­մուլ եւ ան­շարժ ու­ժը՝ «ուժ» չէ, այլ պէտք է գոր­ծի վե­րա­ծուի ան։ Ա­հա, այս պատ­ճա­ռով միայն կար­դալ օ­գուտ չի տար մտքին, միայն ա­ղօ­թել ար­դիւ­նա­բեր չ՚ըլ­լար ինք­նին ե­թէ ա­նոնց չմիա­նայ խո­կու­մը, խորհր­դա­ծու­թի՛ւ­նը։

Ուս­տի մար­դուս, իր կեան­քի ըն­թաց­քին դէմ առ դէմ գտնուած բազ­մա­տե­սակ փոր­ձու­թիւն­նե­րը դի­մա­կա­լե­լու լա­ւա­գոյն մի­ջոց­ներն են՝ ա­ռանձ­նա­ցու­մի եւ խո­կու­մի պա­հե­րը։

Ա­նոնք օգ­տա­կար կ՚ըլ­լան, ան­շուշտ, երբ մարդ կա­րե­նայ անդ­րա­դառ­նալ այդ պա­հե­րուն կա­րե­ւո­րու­թեան։

Տկա­րա­ցում­նե­րու, թե­րա­ցում­նե­րու, ձա­խո­ղու­թիւն­նե­րու պա­րա­գա­յին, չյու­սա­հա­տե­լու, ա­ւե­լի եւս չյու­սալ­քուե­լու հա­մար պէտք է ինք­նա­հա­յե­ցո­ղու­թիւ­նը ա­ռիթ նկա­տուի վեր­լու­ծե­լու ե՛ւ լու­ծում գտնե­լու զա­նա­զան բա­ցա­սա­կան ե­րե­ւոյթ­նե­րու։ Ար­դա­րեւ, մարդ ա­ռանձ­նու­թեան մէջ կրնայ ա­ւե­լի՛ յստակ տես­նել ե­րե­ւոյթ­նե­րու իս­կա­կան պատ­ճառ­նե­րը՝ դա­տո­ղու­թեան են­թար­կե­լով զա­նոնք։ Մարդ, ա­ռան­ձին շատ ա­ւե­լի ող­ջա­միտ կ՚ըլ­լայ, քան բազ­մու­թեան մէջ. շատ ա­ւե­լի լաւ կը խոր­հի, լաւ կը խորհր­դա­ծէ երբ ա­ռան­ձին է, քա­նի որ ար­տա­քին ո­րե­ւէ ազ­դե­ցու­թիւն, ճնշում չեն պղտո­րեր ա­նոր միտ­քը եւ զգա­ցում­նե­րը։

Այս կեր­պով, մարդ, «ինք­նա­վե­րա­կանգ­նում»ի վճռա­կա­նու­թեամբ կը վե­րագտ­նէ իր ու­ժե­րը եւ յստա­կա­տես միտ­քով կը շա­րու­նա­կէ իր գոր­ծու­նէու­թիւ­նը։

Բայց մարդ, իր կեան­քի ըն­թաց­քին միայն ան­յա­ջո­ղու­թիւն­ներ, նե­ղու­թիւն­ներ չ՚ու­նե­նար, այլ ան կ՚ու­նե­նայ նաեւ նուա­ճում­ներ, յաղ­թու­թիւն­ներ եւ յա­ջո­ղու­թիւն­ներ բնա­կա­նա­բար։ Ուս­տի կեան­քը՝ լոյ­սին ու խա­ւա­րին, բա­րիին եւ չա­րին, շա­հուն ու վնա­սին, սպի­տա­կին եւ սե­ւին հիա­նա­լի՜ հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թեան եւ ներ­դաշ­նա­կու­թեան վրայ հաս­տա­տուած ժա­մա­նա­կա­ւոր «ըն­թացք» մըն է եւ ու­րեմն այս եր­կու պա­րա­գա­ներն ալ պէտք է նկա­տի ու­նե­նայ։

Յա­ջո­ղու­թիւն­նե­րու պա­րա­գա­յին ալ, մարդ պէտք է յանձ­նա­պաս­տա­նու­թեան ինք­նա­գոհ զգա­ցու­մով չտա­րուի, որ նո՛յն­քան կը կա­սեց­նէ ստեղ­ծա­գործ աշ­խա­տան­քի թա­փը, ե­թէ այդ նուա­ճում­նե­րու պատ­ճառ­նե­րը ինք­նաքն­նու­թեան մէ­ջէն չնկա­տուին որ­պէս «գրգիռ» եւ պատ­ճառ նո­րա­նոր ի­րա­գոր­ծում­նե­րու, ա­ւե­լի ար­դիւ­նա­բեր եւ օգ­տա­կար ծա­ռա­յու­թեան մը հա­մար։

Ուս­տի կեան­քի մէջ ա­մէն յա­ջո­ղու­թիւն, ո՛չ թէ վերջ­նա­կան յաղ­թա­նակ մը՝ այլ ա­ւե­լի մեծ յա­ջո­ղու­թիւն­նե­րու ա­ռաջ­նոր­դող մի­ջոց մը, հանգ­րուան մը պէտք է ըն­դու­նիլ, այ­լա­պէս մարդ ամ­լու­թեան եւ ան­շար­ժու­թեան մատ­նուե­լու կը դա­տա­պար­տուի։

Ա­ռանձ­նա­կան մտա­սե­ւե­ռեալ ինք­նա­հա­յե­ցո­ղու­թեան, խորհր­դա­ծու­թեան՝ խո­կու­մի այդ պա­հե­րը կա­րե­լի է որ դժուար ի­րա­գոր­ծե­լի ըլ­լան ա­մէ­նօ­րեայ գոր­ծադ­րու­թեան հա­մար։ Ա­նոնց գոր­ծադ­րու­թեան ա­մե­նա­մեծ ար­գել­քը՝ ա­նոնց «ձե­ւա­կա­նու­թեան» վե­րա­ծուիլն է, յա­ճա­խա­կի կրկնու­թիւն­նե­րու պատ­ճա­ռով։ Ուս­տի ընտ­րուած ո­րոշ ժա­մա­նակ­նե­րով ե­թէ կա­տա­րուին այդ խո­կում­նե­րը, ա­ւե­լի նպա­տա­կա­յար­մար եւ ար­դիւ­նա­ւոր կ՚ըլ­լան, ինչ որ կեան­քի ընդ­հա­նուր փոր­ձա­ռու­թեամբ ա­պա­ցու­ցուած է այս պա­րա­գան։ Ար­դա­րեւ, ա­տեն ա­տեն մե­կու­սա­ցեալ եւ լուռ մթնո­լոր­տի մը թե­լադ­րա­կան մի­ջա­վայ­րին մէջ եւ կամ պար­տէ­զի մը խա­ղաղ մթնո­լոր­տին մէջ, մարդ պէ՛տք է սե­ւե­ռէ իր հո­գեմ­տա­ւոր աչ­քը իր ան­ձին եւ իր գոր­ծին վրայ…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մարտ 15, 2017, Իս­թան­պուլ