ԱՆԳՈՒԹ ԵՒ ՆԱԵՒ՝ ԳՈՐՈՎԱԳԻՆ

Յա­ճախ կը խոր­հիմ. մարդ թէ՛ չար եւ թէ՛ բա­րի, թէ՛ ան­գութ եւ թէ՛ գո­րո­վա­լից կրնա՞յ  ըլ­լալ։ Ան­շուշտ որ բա­ցար­ձակ ճիշդ ար­դիւն­քի մը հաս­նիլ կա­րե­լի չէ՛ այս մա­սին, ինչ­պէս մարդ­կա­յին բնու­թեան ա­մէն վի­ճա­կին, բայց մօ­տա­ւո­րա­պէս գա­ղա­փար մը գո­յաց­նել կա­րե­լի կ՚ըլ­լայ, երբ մարդ էա­կի բնու­թիւ­նը ու­սում­նա­սի­րուի տար­բեր ե­րե­սակ­նե­րով։ Ար­դա­րեւ մարդ էա­կը միշտ մնա­ցած է «ան­ծա­նօթ»՝ թէ՛ ինքն ի­րեն եւ թէ՛ շուր­ջին­նե­րուն նկատ­մամբ։

Այս մա­սին, 20-րդ դա­րու սկիզ­բը, Dr. Alexis Carrel՚ի «Մարդ Սա Ան­ծա­նօ­թը» գիր­քը ի­րա­պէս գո­հա­ցու­ցիչ տե­ղե­կու­թիւն­ներ կու տայ եւ ե­թէ ո՛չ ամ­բող­ջա­կան բայց մեծ մա­սամբ կը լու­սա­բա­նէ այս «ան­ծա­նօթ»ի մա­սին կարգ մը գաղտ­նիք­նե­րը։ Հե­ղի­նա­կը, մարդս, կ՚ու­սում­նա­սի­րէ բնա­խօ­սա­կան եւ հո­գե­բա­նա­կան եւ նաեւ՝ ան­հա­տէն ան­բա­ժա­նե­լի՝ ըն­կե­րա­բա­նա­կան տե­սան­կիւն­նե­րէն դի­տե­լով զայն։ Վե­րա­ցա­կան եւ բնա­զան­ցա­կան գա­ղա­փար­նե­րէ հե­ռու՝ մար­դուս մարմ­նա­կան, հե­տե­ւա­բար կազ­մա­խօ­սա­կան, հո­գե­բա­նա­կան եւ մտա­յին կա­րո­ղու­թիւն­նե­րու ամ­բող­ջա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թիւն մըն է, «Մարդ Սա Ան­ծա­նօ­թը» գիր­քը։

Պահ մը հե­ռա­նանք «մարդ» էա­կէն, ի՞նչ կը մտա­ծէք սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ, մեր ու­շադ­րու­թիւ­նը դարձ­նենք ան­բան, ա­նա­սուն կեն­դա­նի­նե­րուն վրայ եւ հարց­նենք, զոր օ­րի­նակ կա­տու մը՝ փոք­րիկ, ըն­տա­նի սա ա­նա­սու­նը եւ կամ թռչուն մը զգա­ցում ու­նի՞ն։

Ան­շուշտ ընդ­հա­նուր հա­մո­զու­մը այն է, թէ ան­բան ա­նա­սուն կեն­դա­նի­ներ բնազ­դով կը շար­ժին եւ ի­րենց կեան­քը ըն­թացք կը ստա­նայ բնազ­դի մի­ջո­ցով։ Այս ուղ­ղու­թեամբ երկ­րորդ հար­ցում մը՝ ա­նոնք կրնա՞ն թէ ան­գութ ըլ­լալ եւ թէ նաեւ գո­րո­վա­գութ։

Հար­ցու­մը ընդ­լայ­նենք. ան­բան ա­նա­սուն­ներ երբ ի­րենց սէր ցոյց տրուի գո­րո­վա­գին, իսկ երբ սի­րոյ տեղ՝ սաստ­կու­թեան, բռնու­թեան են­թար­կուին չե՞ն կրնար ան­գութ, չար ու ա­նո­ղորմ ըլ­լալ։ Ար­դա­րեւ, բնա՞զդն է որ ա­նոնք կը փո­խէ ի­րենց վար­մուն­քին մէջ։

Մարդ երբ գթայ, սէր ցոյց տայ ան­բան ա­նա­սուն ո­րե­ւէ կեն­դա­նիի եւ ե­թէ խնամ­քի պէտք ու­նի՝ հո­գա­ծու­թիւն ցոյց տայ ա­նոր։ Կը հարց­նենք սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ. այդ ա­նա­սու­նը կը զգայ այդ բա­րի­քը եւ ե­թէ կը զգայ, ի՞նչ կը զգայ, ի՞նչ կ՚ըլ­լայ իր հա­կազ­դե­ցու­թիւ­նը ա­նոր հան­դէպ։

Գիտ­նալ կա­րե­լի չէ՝ ա­ռանց ու­սում­նա­սի­րե­լու, ա­ռանց ո­րոշ գի­տե­լիք­ներ ու­նե­նա­լու եւ ա­ռանց խո­րը թա­փան­ցե­լու։ Բայց կա­րե­լի է խոր­հիլ, թէ մար­դուն հա­մար կա­րե­ւոր չէ ա­նա­սու­նի մը զգա­ցում­նե­րը, թէ՛ ա­նի­կա ու­նի՞ զգա­ցում, թէ չու­նի։ Ա­նա­սու­նը, ան­բան կեն­դա­նի մըն է վեր­ջա­պէս։ Այս­պէս կրնան խոր­հիլ ո­մանք, քա­նի որ կա­րե­ւո­րը մա՛րդն է՝ սա բա­նա­ւոր, շատ մը կա­րո­ղու­թիւն­նե­րով օժ­տուած, աս­տուա­ծան­ման, բայց ի՛նք ի­րեն ան­ծա­նօթ մա՜ր­դը։ Բայց երբ մարդ ինք­զինք հպա՜րտ կը զգայ իր բա­նա­կա­նու­թեամբ եւ աս­տուա­ծան­մա­նու­թեամբ, չի խոր­հի՞ր եւ չի տես­նե՞ր որ այդ «խեղճ» ան­բան ա­նա­սուն կեն­դա­նին ալ զինք ստեղ­ծող Աս­տուած ստեղ­ծած է։ Մարդ եւ բո­լոր ա­րա­րած­ներ ի վեր­ջոյ մէկ ծա­գում ու­նին, ա­նոնք ստեղ­ծո­ղը նոյն Ա­րա­րիչն է, ա­պա ու­րեմն միւս ա­րա­րած­ներն ալ ար­ժէք մը եւ կա­րե­ւո­րու­թիւն մը ու­նին։ Այս երկ­րորդ խում­բի ա­րա­րած­նե­րուն բա­նա­կա­նու­թիւն եւ կամ զգա­ցում չու­նե­նա­լը, ինչ որ վի­ճե­լի է, պատ­ճառ չէ՛ որ բո­լո­րո­վին ան­տե­սուին, ան­գոյ նկա­տուին ա­նոնք։ Ուս­տի մար­դուն բնա­կած այս աշ­խար­հի վրայ ա­նոնք ալ տեղ մը ու­նին եւ կա­րե­լի չէ՛ ան­տե­սել եւ ան­տար­բեր գտնուիլ այս մա­սին։

Մարդ ինք­զինք եր­ջա­նիկ կը զգայ երբ զգայ թէ ու­րի­շէ մը ա­ւե­լի ար­ժէք մը ու­նի, ա­ւե­լի ա­ռա­ւե­լու­թիւն­նե­րով եւ կա­րո­ղու­թիւն­նե­րով օժ­տուած է, բայց այս եր­բեք պատ­ճառ մը չէ՛ որ նուազ կա­րո­ղու­թիւն ու­նե­ցո­ղը, քիչ ար­ժէ­քով օժ­տուա­ծը ար­հա­մար­հէ, նա­խա­տէ։ Եւ ա­հա­ւա­սիկ, ո՛չ միայն մարդ­կա­յին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու մէջ, այլ մարդ եւ ա­նա­սու­նի մը յա­րա­բե­րու­թեան մէջ սկզբուն­քը ա՛յս ըլ­լա­լու է։ Բայց ան­շուշտ ա­մէն մէ­կը իր դիր­քի եւ բնաւո­րու­թեան հա­մե­մատ կ՚ար­ժա­նա­նայ մտե­րիմ եւ մօտ վար­մուն­քի։ Այ­լա­պէս, մար­դուս իր նմա­նին հան­դէպ վար­մուն­քը եւ ա­նա­սուն կեն­դա­նիի հան­դէպ ըն­թաց­քը նոյ­նը չ՚ըլ­լար։

Այս կէ­տին եր­բեմն կ՚ը­սուի, թէ ա­նա­սուն մը ան­հա­ւա­տա­րիմ է մար­դուն, քան մարդս մար­դու։

Բայց ա­նոնք կը մոռ­նան կա­րե­ւոր ի­րո­ղու­թիւն մը՝ մարդս մար­դուն հա­մա­հա­ւա­սար դիրք ու­նի մարդ մար­դու տէ­րը չէ՛, բայց ա­նոնք որ հա­ւա­տար­մու­թիւն կը սպա­սեն ան­բան ա­նա­սու­նէն, ա­նոնք ի­րենք զի­րենք «տէ­ր»ը կը նկա­տեն ա­նոնց եւ ու­րեմն հա­ւա­սար չեն տես­ներ զի­րենք ա­նա­սու­նին եւ ճի՛շդ է ան, քա­նի որ մար­դը՝ «մա՛րդ» է, իսկ ան­բան ա­նա­սու­նը «բա­նա­կա­նու­թե­նէ զուրկ կեն­դա­նի՛»։ Հոս հար­ցը այս երկ­րոր­դին զգա­ցում ու­նե­նա­լը կամ չու­նե­նա՛լն է. եւ նոյ­նիսկ նախ­նա­կան բա­նա­կա­նու­թիւն մը նոյ­նիսկ ե­թէ ու­նի, այդ եր­բեք հա­ւա­սար չի կրնար հա­մա­րուիլ մարդ էա­կին բա­նա­կա­նու­թեա­նը հետ, որ աս­տուա­ծա­տուր պար­գեւ մը, շնորհ մը՝ ա­ռանձ­նաշ­նոր­հու­թի՛ւն մըն է։

Մարդ պէ՛տք է զգայ, պէտք է գի­տակ­ցի թէ ինք «մա՛րդ» է, ինչ որ կա­րե­ւոր յատ­կու­թիւն մը, ե­զա­կի՛ նկա­րա­գիր մըն է հա­մայն կեն­դա­նե­կան աշ­խար­հին մէջ եւ նաեւ ա­մէն կեն­դա­նի եւ ան­կեն­դան ա­րա­րած­նե­րու մէջ։ Եւ մարդ պէտք է եր­ջա­նիկ զգայ ինք­զինք այս յատ­կու­թեա­նը պատ­ճա­ռով, քա­նի որ ան աս­տուա­ծա­տուր ըն­ծայ մըն է եւ ա­ւե­լին՝ ինք­զինք ե­րախ­տա­պարտ զգա­լու է Աս­տու­ծոյ հան­դէպ՝ այն «ա­զա­տու­թեան» հա­մար որ ինք կը վա­յե­լէ։

Ուս­տի գի­տակ­ցիլ Աս­տու­ծոյ սի­րոյն եւ ի­մաս­տու­թեան՝ որ մար­դուն ա­զա­տու­թիւն պար­գե­ւած է՝ բնու­թե­նէ եւ բնազ­դէ ան­կախ շար­ժե­լու եւ գոր­ծե­լու յատ­կու­թիւն։ Եւ նոյն ա­զա­տու­թիւ­նը տա­լով ան­բան ա­նա­սուն կեն­դա­նի­նե­րու՝ մարդ ցոյց կու տայ իր աստուա­ծան­մա­նու­թիւ­նը՝ որ եր­բեք չի նշա­նա­կեր ա­նոնց հետ հա­ւա­սար ըլ­լալ, ինչ­պէս որ մար­դուն բա­նա­կա­նու­թիւն եւ ա­զա­տու­թիւն տուող Աս­տուած, եր­բեք հա­ւա­սար չէ մար­դուն։ Եւ ինչ­պէս որ Աս­տուած հա­ւա­սար կա­րե­լի չէ նկա­տել մար­դուն՝ նո՛յն­պէս մարդն ալ հա­ւա­սար պէտք չէ նկա­տել ան­բան ա­նա­սուն կեն­դա­նիին, ո­րը կը խնա­մէ, կը հո­գայ, բայց չի կրնար ստեղ­ծել, քա­նի որ Ա­րա­րի­չը միայն մէ՛կ է՝ Աս­տուած։

Պահ մը խոր­հինք, սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ. գու­ցէ ե­թէ Աս­տուած Ինք սի­րած չըլ­լար մար­դը եւ ան­հու­նա­պէս, ինչ­պէս մարդ կը սի­րէ ան­բան ա­նա­սուն կեն­դա­նին, ի՜նչ կ՚ըլ­լար մար­դուն դիրքն ու վի­ճա­կը՝ տար­բեր ու­րիշ ա­րարած­նե­րէ։

Ո՜վ գի­տէ ինչ­պի­սի թշուա­ռու­թիւն մը եւ դժբախ­տու­թիւն­նե­րու շարք մը պի­տի սպա­սէր մարդս, իր երկ­րա­յին-ժա­մա­նա­կա­ւոր այս կեան­քին մէջ։

Ե­թէ ան­բան ա­նա­սու­նը զգա­ցում չու­նի, ու­րեմն ինչ­պէ՞ս կու գայ, երկն­քի ըն­դար­ձա­կու­թիւ­նը կը թո­ղու եւ կը մօ­տե­նայ մար­դուն եւ զայն «տէ՛ր» կ՚ըն­դու­նի հա­ւա­տար­մօ­րէն, որ կը խնա­մէ զինք…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մարտ 29, 2017, Իս­թան­պուլ