ՄԵԾ ՊԱՀՔ Է Ե­ԿԵ՜Ր

Կրօ­նա­կան եւ բա­րո­յա­կան կեան­քին հետ սերտ յա­րա­բե­րու­թիւն մը կայ շրջա­նը այն շա­բաթ­նե­րուն՝ որ կը կո­չուի «Մեծ Պահք»։ Ե­թէ ո՛չ ժա­մա­նա­կա­կից ըն­կե­րա­կան եւ ըն­տա­նե­կան, բայց ան­ցեա­լի սո­վո­րու­թիւն­նե­րու մէջ կա­րե­ւոր տեղ մը ու­նէր այս շրջա­նը։ Խան­դա­վա­ռու­թիւն, ե­ռու­զեռ, պատ­րաս­տու­թիւն­ներ տու­նե­րու եւ ըն­տա­նիք­նե­րու մէջ՝ ո­րոնք տպա­ւո­րուած կը մնան յի­շա­տակ­նե­րու մէջ միայն։

Ուս­տի մեծ եւ կա­րե­ւոր ի­րո­ղու­թիւն մը, ե­րե­ւոյթ մըն էր տի­րող գի­տակ­ցու­թիւ­նը, ա­ռա­ւել կամ նուազ չա­փով, ա­մէն մէ­կուն գլխուն մէջ՝ թէ կեան­քի սո­վո­րա­կան ըն­թաց­քին մէջ «փո­փո­խու­թիւն» մը պի­տի պա­տա­հի եւ այս իսկ ըմբռ­նու­մով «Բա­րե­կեն­դան»ին նե­րե­լի եւ ըն­դու­նա­լի կը հա­մա­րուի կե­րու­խու­մի ա­ռա­տու­թիւ­նը՝ երբ սո­վո­րա­կան շրջան­նե­րուն չա­փա­զան­ցու­թիւն կա­րե­լի է հա­մա­րել։

Նե­րե­լի էր «շռայ­լու­թիւն»ը Բա­րե­կեն­դա­նին, քա­նի որ քիչ յե­տոյ պի­տի սկսի նոր շրջան մը՝ բաղ­դա­տա­բար զրկան­քի ժա­մա­նա­կա­մի­ջոց մը։ Այդ ժա­մա­նա­կաշր­ջանն է ա­հա­ւա­սիկ, Մեծ պահ­քի շրջա­նը, որ կեան­քի, ապ­րե­լա­կեր­պի սո­վո­րա­կան պայ­ման­նե­րուն փո­փո­խու­թեան կրօ­նա­կան, բա­րո­յա­կան շրջա՛նն է, եւ պէտք է ու­շադ­րու­թիւն ը­նել, քա­նի որ ա­նի­կա անժխ­տե­լի կապ մը ու­նի ըն­տա­նե­կան եւ ըն­կե­րա­յին բա­րք­­ե­րուն հետ, այ­սինքն կեն­ցա­ղի հետ։

Յի­շա­տակ­նե­րու մէջ մնա­ցած է այն օ­րե­րը, երբ տու­նե­րու մէջ, Բա­րե­կեն­դա­նի առ­թիւ չգոր­ծա­ծուած ա­նօթ­ներն ու ա­ման­նե­րը մեծ խնամ­քով կը լուա­ցուէին ու կը մաք­րուէին։ Տան­տի­կի­նը, ա՛յն­քան ճշդա­պահ եւ ան­խոնջ, նոյն­չափ բա­րե­պաշտ, ա­ւան­դա­պահ, մաք­րա­սէր, Մեծ պահ­քի ա­ռա­ջին Եր­կու­շաբ­թի օ­րը կ՚ե­րե­ւէր բա­ւա­կան յոգ­նած՝ ա­մէն բան, ա­մէն կողմ լուա­ցած եւ մաք­րած ըլ­լա­լուն պատ­ճա­ռով։ Բայց պար­կեշտ, հա­մեստ, խո­նարհ յոգ­նու­թիւն մըն էր այն, զոր կ՚եր­ջան­կաց­նէր ամ­բողջ տու­նը, ամ­բողջ ըն­տա­նի­քը՝ հպարտ կը զգա­յին այդ զօ­րա­ւոր տան­տի­կի­նին պատ­ճա­ռով ըն­տա­նի­քի ամ­բողջ ան­դամ­նե­րը ի­րենք զի­րենք։

Եւ նոյն խնկա­լի եւ սրբա­զան բար­քը վան­քե­րու մէջ ալ կը տի­րէր ար­դէն, քա­նի որ հոն ալ հո­գե­ւոր ըն­տա­նիք­ներ կը պատ­րաս­տուէին դի­մա­ւո­րել Մեծ պահ­քի ար­դիւ­նա­բեր շրջա­նը։

Կեն­ցա­ղա­սէր, աշ­խար­հա­սէր մար­դիկ ինչ­պէս կը վկա­յէ պատ­մու­թիւ­նը, ըն­կե­րա­յին կեան­քի եւ կեն­ցա­ղի այս նոր ու տար­բեր փու­լին մէջ հրա­շա­լի՜ փո­փո­խու­թեան ու բա­րեշրջ­ման մը են­թար­կուած են։

Մար­դիկ այս շրջա­նին՝ քիչ կը խօ­սին, քիչ կը ծի­ծա­ղին, բայց լա՛ւ կը խոր­հին, լա՛ւ կ՚աշ­խա­տին, լա՛ւ կը գոր­ծեն, պէտք է ը­սել՝ լա՛ւ կ՚ապ­րին։

Մեծ պահ­քը թէեւ իր ծա­գու­մով քա­ռա­սուն օր է ճշդիւ, բայց Հայ Ե­կե­ղե­ցին եր­բեմն ա­ւե­լի եր­կար ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի մը վրայ տա­րա­ծած է Մեծ պահ­քը եւ այդ ժա­մա­նա­կի բա­րք­­ե­րը հան­դուր­ժե­լի գտնուած է՝ ինք­նամ­փոփ­ման ար­դիւ­նա­բե­րու­թեա­նը հա­մար։

Իսկ եօ­թը շա­բաթ­ներ օ­րի­նա­կան նկա­տուած են, թէեւ եօ­թը շա­բաթ­նե­րու կի­րա­կի­նե­րը եր­բեմն «ու­տիք» կամ «նա­ւա­կա­տիք» ըն­դու­նուած են։ Այս կար­գադ­րու­թիւ­նը էա­պէս կա՛յ ու կը մնայ Հայ Ե­կե­ղե­ցիի ժա­մա­կար­գու­թեան մէջ, քա­նի որ «Մեծ Պահք»ի շա­բաթ օ­րե­րը «Մար­տի­րո­սաց տօն» կը կա­տա­րուին եւ կի­րա­կի օ­րերն ալ՝ «Յա­րու­թեան կի­րա­կի»ներ են իս­կա­պէս, այ­սինքն՝ Մեծ պահ­քի յա­տուկ կա­նոն մը չու­նին։

Մեծ պահ­քը, ըստ ե­րե­ւոյ­թին զուտ կրօ­նա­կան նշա­նա­կու­թիւն մը ու­նի եւ ընդ­հան­րա­պէս կը կար­ծուի, թէ միայն ե­կե­ղե­ցա­կան կեան­քի հետ կապ ու­նի ան։

Եւ ո­մանք, դժբախ­տա­բար, որ կը յա­ւակ­նին լու­սա­միտ ըլ­լալ, ար­ժէք չեն ըն­ծա­յեր Մեծ պահ­քին, կ՚ը­սեն, թէ մար­դոց հա­մար կեան­քի պայ­քար մը կայ՝ գո­յա­պահ­պան­ման ու գո­յա­տեւ­ման պայ­քար մը, եւ ա­ւե­լորդ կը հա­մա­րեն խօ­սիլ Մեծ պահ­քի մա­սին։ Ըստ ա­նոնց՝ ի՛նչ որ ա­ւե­լորդ է, շատ ան­գամ վնա­սա­կա՛ր է։

Աշ­խար­հա­յին զբա­ղում­նե­րու մէջ «ա­ւե­լո՛րդ» կը նկա­տեն ա­նոնք Մեծ պահ­քի մա­սին խօ­սիլ եւ գոր­ծել…։

Բայց, ինչ­պէս նկա­տե­ցիք, Մեծ պահ­քը որ­քան կրօ­նա­կան ու բա­րո­յա­կան, բայց նաեւ՝ ըն­տա­նե­կան եւ ըն­կե­րա­յին կեան­քի հետ կապ ու­նե­ցող ի­րո­ղու­թիւն մըն է։

Եւ ա­նոնք՝ որ աշ­խար­հա­յին զբա­ղում­նե­րու պատ­ճա­ռով կը մեր­ժեն խօ­սիլ Մեծ պահ­քի մսին, կը սխա­լին, քա­նի որ ի­րենց մտա­ծում­նե­րը կը հա­կա­սեն ի­րենց գոր­ծին. չէ՞ որ «աշ­խար­հա­յին զբա­ղում­ներ» կ՚ը­սեն ի­րենց աշ­խա­տան­քին, եւ այդ «աշ­խար­հա­յին զբա­ղում»նե­րուն ա­ռար­կան՝ ըն­տա­նե­կան եւ ըն­կե­րա­յին կեանքն է։ Եւ Մեծ պահքն ալ քա­նի որ ըն­տա­նե­կան եւ ըն­կե­րա­յին ե­րե­ւոյթ մըն է, ու­րեմն ա­նոնց զբա­ղում­նե­րուն մաս պէտք է կազ­մէ նաեւ Մեծ պահ­քը, Մեծ պահ­քի շրջա­նի ա­մէն ի­րա­դար­ձու­թիւն, գոր­ծու­նէու­թիւն, աշ­խա­տանք։

Կը տես­նուի, որ «կեան­քի պայ­քար» կամ «աշ­խար­հա­յին զբա­ղում­ներ»ու պատ­րուակ­նե­րով կա­րե­լի չէ ու­րա­նալ եւ մեր­ժել «Մեծ պահք»ի ի­րո­ղու­թիւ­նը՝ որ անհ­րա­ժեշ­տու­թի՛ւն մըն է կեան­քին հա­մար։

Ու­րե­մի «Մեծ պահք»ը կե­րու­խու­մի խտիր ու խնդիր մը չէ՛, այլ՝ ըն­կե­րա­յին ընդ­հա­նուր ե­րե­ւոյթ մը, ի­րա­դար­ձու­թիւն մը՝ որ ա­ւե­լի եւս կը հե­տաքրք­րէ ըն­կե­րու­թիւ­նը կազ­մող իւ­րա­քան­չիւր ան­հատ։ Զոր օ­րի­նակ, հա­ւա­քա­կան եւ ան­հա­տա­կան կեան­քի հա­մար կա­րե­ւոր եւ անհ­րա­ժեշտ ազ­դակ մը՝ «չա­փա­ւո­րու­թիւն»ը, այս շրջա­նին է, որ կը յայտ­նուի, եւ մար­դիկ կ՚անդ­րա­դառ­նան ա­նոր ան­մեր­ժե­լի օգ­տա­կա­րու­թեան։ Ար­դա­րեւ ըն­կե­րա­յին կեան­քի ներ­դաշ­նա­կու­թիւ­նը մեծ մա­սամբ կա­րե­լի է ա­պա­հո­վել չա­փա­ւո­րու­թեամբ, շար­ժում­նե­րու եւ գոր­ծու­նէու­թեան մէջ չափ ու կշիռ դնե­լով, տուեալ սահ­ման­նե­րը յար­գե­լով, հպա­տա­կե­լով կարգ ու կա­նո­նի։

Եւ Մեծ պահ­քը, ա­հա­ւա­սիկ պատ­ճառ կ՚ըլ­լայ, որ մարդ անդ­րա­դառ­նայ այդ սահ­ման­նե­րուն գո­յու­թեան, յար­գէ ա­մէն պատ­շա­ճու­թիւն, վա­րուի չափ ու կշիռ ու­նե­նա­լով, ա­նոնց հա­մա­ձայն շար­ժի։ Եւ այս չա­փա­ւո­րու­թեան կը յա­ջոր­դէ «պար­զու­թիւն»ը։

«Պահք» կը նշա­նա­կէ ո­րոշ չա­փով ժուժ­կա­լու­թիւն, որ հիմ­նուած է զո­հո­ղու­թեան վրայ։ Եւ ո­րով­հե­տեւ կե­րա­կու­րը՝ ու­տել խմե­լը մեծ ազ­դե­ցու­թիւն ու­նի ան­հա­տի բնա­խօ­սա­կան վի­ճա­կին վրայ, այդ ազ­դե­ցու­թեան կա­նո­նա­ւոր ե՛ւ ար­դիւ­նա­ւոր չափն ու կշի­ռը պա­հե­լու հա­մար, ի­րա­ւամբ մեծ կա­րե­ւո­րու­թիւն ու ու­շադ­րու­թիւն տրուած է ու­տե­լու եւ խմե­լու դրու­թեան հա­ւա­տա­ցեալ­նե­րու հո­գե­ւոր կեան­քին մէջ։

Եւ ա­ւե­լի օգ­տա­կար ու ա­ւե­լի պար­տա­ւո­րիչ է գիտ­նալ, թէ Մեծ պահ­քը ինք­նամ­փոփ­ման շրջան մըն է։

Չա­փա­ւո­րու­թիւ­նը եւ պար­զու­թիւ­նը էա­կան պայ­ման­ներն են մարմ­նա­ւոր կեան­քին ա­ռող­ջու­թեան եւ հո­գե­ւոր կեան­քին յա­ջո­ղու­թեան, կա­տա­րե­լու­թեա՛ն։ Ուս­տի, բա­նա­կա­նու­թիւնն ա՛լ, բա­րո­յա­կանն ա՛լ եւ կրօն­քը ա՛յս կը պա­հան­ջեն…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յու­նուար 29, 2016, Իս­թան­պուլ