ՏԵՍՆԵԼ, ԴԱՏԵԼ ԵՒ ԳՈՐԾԵԼ

Մարդ­կա­յին հո­գիին մէջ կան կարգ մը ժա­ռան­գա­կան տրա­մադ­րու­թիւն­ներ, ներ­քին ան­հա­ւա­սա­րակ­շիռ խառ­նուածք, նկա­րա­գրի թե­րի­ներ, խան­գա­րում­ներ եւ ախ­տա­ւոր-հի­ւան­դա­գին բարդ ե­րե­ւոյթ­ներ, ո­րոնց հան­գոյ­ցը քա­կել եւ լու­ծել՝ կա­րող բժիշկ­նե­րու եւ հո­գե­բոյ­ժե­րու անկ է միշտ։

Հո­գե­վեր­լու­ծու­մը, այս մար­զին մէջ, մե­ծա­պէս օգ­տա­կար ե­ղած է բժիշկ­նե­րուն։

Յայտ­նի ի­րո­ղու­թիւն մըն է, թէ մարդ կը գոր­ծէ «ներ­քին գի­տա­կից ան­ցու­դար­ձեր»ու տպա­ւո­րու­թեան ներ­քեւ։ Մարդ երբ կ՚ար­տա­յայ­տուի եւ կը հա­ղոր­դակ­ցի ար­տա­քին աշ­խար­հի հետ՝ իր նման­նե­րուն հետ, ան­պայ­մա՛ն ի­րեն ուղ­ղու­թիւն կու տան այդ «ներ­քին գի­տա­կից ան­ցու­դար­ձեր»ը՝ ո­րոնք կ՚ազ­դեն բա­նա­կա­նու­թեան, մղում­ներ կը ստեղ­ծեն եւ ըն­թացք կու տան «գո՛րծ»ին։

Ու­րեմն կա­րե­լի է ը­սել՝ թէ ո­րե­ւէ «գործ» կամ ար­տա­յայ­տու­թիւն, ու­նի ներ­քին նա­խա­պատ­րաս­տու­թեան շրջան մը։ Եւ տես­նուած ա­մէն մարդ­կա­յին ա­րարք, ե­րե­ւոյթ՝ ու­նի ներ­քին եւ ծա­ծուկ ե­րե­սակ մը, կողմ մը։

Հա­սուն մարդ մը գի­տա­կից վի­ճա­կով ե­րեք բան կ՚ը­նէ. կը տես­նէ, կը զննէ, կը դա­տէ, որ մա­նուկ­նե­րու եւ տա­րի­քով հա­սուն բայց գի­տակ­ցու­թե­նէ զուրկ ան­ձե­րու կը պակ­սի, եւ վեր­ջա­պէս կը գոր­ծէ։ Ար­տաք­նա­պէս մար­դիկ այս վեր­ջի­նը՝ գործն է որ կը տես­նեն եւ ըստ այնմ ար­ժէք կ՚ըն­ծա­յեն են­թա­կա­յին, ա­ռանց նկա­տի ու­նե­նա­լու նա­խորդ վի­ճակ­նե­րը՝ զննե­լու եւ դա­տե­լու շրջան­նե­րը։ Մինչ­դեռ որ­քան ալ կարճ ըլ­լան ա­նոնք, մաս կը կազ­մեն գոր­ծին, այ­սինքն տես­նուած ար­դիւն­քին։

Դի­տել, տես­նել, զննել, յե­տոյ դա­տել եւ ո­րո­շել, ա­պա գոր­ծել. ա­հա­ւա­սի՛կ, ա­ռողջ մարդ­կա­յին ա­րար­քի մը անհ­րա­ժեշտ ըն­թաց­քը։ Ա­ռանց դի­տե­լու եւ զննե­լու կա­րե­լի չէ դա­տել եւ ո­րո­շել եւ ա­ռանց դա­տե­լու եւ ո­րո­շե­լու ան­կա­րե­լի է նպա­տա­կա­յար­մար եւ ա­ռողջ գործ մը կա­տա­րել։

Ար­դա­րեւ, քա­նի որ մարդ­կա­յին գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րէն, ա­րարք­նե­րէն շա­տե­րը, յա­ճախ են­թա­կա­յին «ԵՍ»ին շուրջ կը կազ­մուին ու կը դառ­նան, կ՚ի­րա­կա­նա­նան, ու­րեմն մարդ պէ՛տք է ա­ռար­կա­յօ­րէ՛ն դա­տէ ի­րերն ու ի­րո­ղու­թիւն­նե­րը միշտ՝ լաւ քննե­լով, հասկ­նա­լով ա­նոնց ներ­քին պատ­ճառ­նե­րը եւ չբա­ւա­կա­նա­նա­լով տես­նուած ար­տա­քի­նով։ Այս­պէս կա­րե­լի է հաս­նիլ իս­կա­կան ի­մաս­տին ո­րե­ւէ ի­րո­ղու­թեան։ Ուս­տի, են­թա­կա­յա­կան, մա­կե­րե­սա­յին դա­տո­ղու­թիւն մը ե­սա­պաշ­տու­թիւն պի­տի նշա­նա­կէ, եւ հե­տե­ւա­բար պի­տի խա­թա­րէ ա­մէն ճշմա­րիտ ու­սում­նա­սի­րու­թիւն եւ պրպտում։ Քա­նի որ ո­րե­ւէ ի­րա­դար­ձու­թիւն՝ որ կը դի­տուի ու կը տես­նուի ար­տաք­նա­պէս, կրնայ չհա­մա­պա­տաս­խա­նել իր ներ­քին ծալ­քե­րուն, այ­սինքն ա­նոնք պատ­րաս­տող ի­րո­ղու­թեան։

Մինչ պէտք է նկա­տի ու­նե­նալ նաեւ, մարդ­կա­յին գոր­ծե­լա­կեր­պը բնո­րո­շող չա­փա­նիշ­նե­րու կար­գին՝ տրա­մա­բա­նու­թիւ­նը եւ ողջմ­տու­թիւ­նը, զա­նոնք ըն­դու­նիլ որ­պէս «կա­նոն» եւ մա­նա­ւանդ ան­սալ այն ներ­քին ձայ­նին՝ որ «խիղճ» կ՚ա­նուա­նուի։

«Խիղճ»ը, իր ա­մե­նա­լայն ի­մաս­տով եւ ընդ­հա­նուր ըմբռ­նու­մով՝ են­թա­կա­յին բա­րո­յա­կա­նի ան­մո­լար ու ան­շեղ չա­փա­նիշն է։ Խիղ­ճը անս­խալ ստու­գա­նիշն է մար­դուն բա­րո­յա­կան-հո­գե­կան կեան­քին՝ մտքի գործ­նա­կան դա­տաս­տա­նը՝ երբ հի­ւան­դա­գին ախ­տա­նի­շեր չի յայտ­նա­բե­րեր ան։

«Խիղճ»ը կա­րե­ւոր ազ­դակ մըն է մար­դուս բա­րո­յա­կան ապ­րում­նե­րուն, ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րուն մէջ։ Ա­հա­ւա­սիկ ճիշդ այդ պատ­ճա­ռով է որ պէտք է ծան­րա­նալ խղճի վրայ, քա­նի որ մարդ իր բա­րո­յա­կան ապ­րում­նե­րուն մէջ ինք­զինք կ՚ար­դա­րաց­նէ «խղճի» մը գո­յու­թեամբ։

Ուս­տի խիղճն է միայն այն «ներ­քին անսխա­լա­կան ձայն»ը, որ բնա­ծին է՝ բնու­թե­նէն դրուած է՝ մար­դուս քայ­լե­րը հա­կակշ­ռե­լու եւ ան­սայ­թաք, ա­պա­հով ը­նե­լու հա­մար։

Ժան Ժագ Ռու­սո­յի խօս­քե­րը լա­ւա­գոյն կեր­պով կը բա­ցատ­րեն «խիղճ» կո­չուած այս ըն­դո­ծին «ներ­քին ձայն»ի բնոյ­թը։

«Բա­րո­յա­կան կեան­քի բո­լոր հար­ցե­րուն՝ խնդիր­նե­րուն ա­պա­հով ա­ռաջ­նորդն է խիղ­ճը, ա­սի­կա այն երկ­նա­յին ձայնն է, ո­րուն հե­տե­ւե­լով մենք Աս­տու­ծոյ կը նմա­նինք՝ աս­տուա­ծան­ման կ՚ըլ­լանք, այս պատ­ճա­ռաւ ալ մար­դուս պա­տի­ւը եւ ար­ժա­նի­քը՝ իր խղճի ձայ­նին ան­սա­լուն, հա­մա­կերպ շար­ժե­լուն մէջ կը կա­յա­նայ։ Մարդ ա­ռանց խղճի ա­նա­սուն մը պի­տի ըլ­լար պար­զա­պէս», կ՚ը­սէ ֆրան­սա­ցի-զուի­ցե­րիա­ցի ա­նուա­նի ի­մաս­տա­սէ­րը։

Ա­հա­ւա­սիկ, ա՛յս­պէս կը բա­ցատ­րէ ան խիղ­ճը՝ անդ­րա­դառ­նա­լով ա­նոր կա­րե­ւո­րու­թեան։

Մարդ էա­կը, իր խղճի ներ­քին ձայ­նին ա­ռըն­թեր ու­նի նաեւ «ե­րե­ւա­կա­յե­լու եւ կա­մե­նա­լու կա­րո­ղու­թիւն­ներ»։ Ար­դա­րեւ մարդս բա­նա­ւոր էակ ը­նող կա­րե­ւոր յատ­կու­թիւն­ներ են ե­րե­ւա­կա­յե­լու եւ կա­մե­նա­լու կա­րո­ղու­թիւն­նե­րը։

Ե­րե­ւա­կա­յե­լու կա­րո­ղու­թիւ­նը աս­տուա­ծա­յին շնորհ մըն է, որ կ՚ա­ռաջ­նոր­դուի ազ­դակ­նե­րէ կամ շար­ժա­ռիթ­նե­րէ, եւ կա­րող է հրաշք­ներ գոր­ծել՝ ան­կէ օգ­տուիլ գիտ­ցող ա­րուես­տա­գէտ հո­գիին մէջ։ Բայց նախ պէտք է մարդ անդ­րա­դառ­նայ՝ թէ ու­նի «ե­րե­ւա­կա­յե­լու կա­րո­ղու­թիւն»ը։ Թէեւ ա­մէն մար­դու նոյն չա­փով չէ տրուած այդ կա­րո­ղու­թիւ­նը, սա­կայն ո­րոշ չա­փով, ա­մէն մարդ ու­նի այդ կա­րո­ղու­թիւ­նը, որ կրնայ հետզհե­տէ զար­գաց­նել։

Ե­րե­ւա­կա­յու­թիւ­նը կրնայ սա­կայն խա­թա­րել եւ նոյ­նիսկ բո­լո­րո­վին փճաց­նել մարդ, ե­թէ իր կար­գին բա­նա­կա­նու­թեան եւ ողջմտու­թեան չեն­թար­կէ զայն։

Ե­րե­ւա­կա­յու­թիւ­նը ի­րեն օ­ժան­դակ եւ ա­ռաջ­նորդ ու­նի «առ­նա­կան կամք»ը՝ ա­զա­տու­թեան շնորհ­քով օժ­տուած՝ որ մար­դուն անձ­նա­ւո­րու­թեան եւ ար­ժա­նա­պա­տուու­թեան կո­րի՛զն իսկ է, եւ զայն իր ա­րարք­նե­րուն, գոր­ծե­րուն պա­տաս­խա­նա­տո՛ւ կը դարձ­նէ։ Ուս­տի «ա­զա­տու­թիւն» եւ «պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն», այս եր­կու շնորհ­ներն են որ բարձր կը բռնեն մարդ­կա­յին ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւ­նը՝ ա­նոնց տրուած ար­ժէքին չա­փով։ Ար­դա­րեւ, ա­զա­տու­թիւն եւ պատաս­խա­նա­տուու­թիւն, ան­բա­ժան են եւ զիրար կ՚ամ­բող­ջաց­նեն եւ կը կազ­մեն մար­դուս բա­րո­յա­կան կեան­քը։

Ա­սի­կա ըն­դու­նուած եւ գոր­ծադ­րուած է որ­պէս «ող­ջա­միտ ի­մաս­տա­սի­րու­թիւն» միշտ եւ ա­մէն շրջա­նի մէջ՝ ուր մարդ ու­զած է ապ­րիլ ըստ իր կո­չու­մին, ըստ իր ար­ժա­նի­քին։

Ար­դա­րեւ մարդ­կա­յին կեան­քը ըն­թացք կը ստա­նայ ապ­րում­նե­րով, իսկ ապ­րում­նե­րը կ՚ուղղուին զգա­ցում­նե­րով։ Մարդ­կա­յին կա­րե­ւոր զգա­ցում­նե­րէն եր­կու­քը՝ ի­րար­մէ ան­բա­ժան հա­կադ­րու­թիւն­ներ՝ «ու­րա­խու­թի՛ւն»ը եւ «վի՛շտ»ն են։

Մարդ ա­ռանց ու­րա­խու­թեան եւ ա­ռանց վիշտ զգա­լու կեանք մը չի կրնար ապ­րիլ, այս եր­կու զգա­ցում­ներն ալ կ՚ապ­րի յա­ջոր­դա­բար, եւ սա­կայն պէ՛տք է հա­մո­զուի մարդ սա ճշմար­տու­թեան՝ որ ու­րա­խու­թիւնն ա՛լ, վիշտն ա՛լ ժա­մա­նա­կա­ւոր են՝ կու գան ու կ՚անց­նին կ՚եր­թա՜ն…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Նո­յեմ­բեր 30, 2016, Իս­թան­պուլ