ԲԻՐՏ ՈՒԺԻ ՏԻՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆԸ

Բիրտ ու­ժի տի­րա­պե­տու­թեան՝ ան­ցեա­լի դա­րաշր­ջան­նե­րուն մէջ բո­լո­րո­վին ան­կա­րե­լի՛ էր սպա­սել «բա­րո­յա­կան բարձր հաս­կա­ցո­ղու­թիւն» մը։ Ար­դա­րեւ ըն­կե­րա­յին բո­լոր խա­ւե­րու մէջ, նա­՛եւ ըն­տա­նի­քի մէջ այդ շրջան­նե­րուն կը պակ­սէր հան­դուր­ժո­ղու­թեան ո­գին։ Մինչ­դեռ ի­րեր­հաս­կա­ցո­ղու­թիւն, հան­դուր­ժո­ղու­թիւն, եր­կայ­նամ­տու­թիւն, նե­րո­ղամ­տու­թիւն՝ «ա­ռա­քի­նու­թիւն­ներ» են՝ ո­րոնք կը ներ­դաշ­նա­կեն մարդ­կա­յին փոխ­յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը։

Ինչ­պէս ը­սինք, նո՛յնն էր պա­րա­գան ըն­տա­նի­քի նեղ շրջա­նա­կին մէջ՝ մա­նա­ւա՛նդ այր-մար­դու եւ կին-մար­դու փոխ­յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը ժխտա­կան ձե­ւով կ՚ազ­դուէին բիրտ ու­ժի տի­րա­պե­տա­կան բնոյ­թէն։ Եւ այդ վի­ճա­կին պատ­ճա­ռով կը վնա­սուէր այր-մար­դու եւ կին-մար­դու հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը՝ մա­նա­ւա՛նդ կին-մար­դու ի­րա­ւունք­նե­րը եւ կը վտան­գուէր ա­զա­տու­թիւ­նը, մարդ­կա­յին ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւ­նը ծան­րա­պէս կը վի­րա­ւո­րուէր։

Բայց այ­սօր ալ, երբ մարդ կը պար­ծի, կը հպար­տա­նայ իր յա­ռաջ­դի­մու­թեամբ, լու­սամ­տու­թեամբ եւ կը կար­ծէ փշրած ըլ­լալ նա­խա­պա­շա­րում­նե­րու շղթան ա­զա­տամ­տու­թեան եւ ող­ջամ­տու­թեան շնոր­հիւ եւ կը կար­ծէ լու­սա­միտ ըլ­լալ, յա­ռաջ­դի­մու­թեան ա­նու­նով, եր­կու սե­ռե­րու՝ այր-մար­դու եւ կին-մար­դու հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը, հա­ւա­սա­րու­թեան բարձր գա­ղա­փա­րը յա­ճախ հիմ­նուած եւ հաս­տա­տուած չէ դժբախ­տա­բար լուրջ եւ ու­ղիղ տե­սու­թեան մը վրայ։

Ար­դա­րեւ այր-մար­դու տի­րա­պե­տու­թեան վրայ կեդ­րո­նա­ցած եւ ար­մա­տա­ցած մտայ­նու­թիւ­նը, պա­հանջ­քը ստեղ­ծած է կին-մար­դե­րու ի­րենց ի­րա­ւուն­քը եւ ա­զա­տու­թիւ­նը պաշտ­պա­նե­լու։

Այս աշ­խա­տու­թիւ­նը ստեղ­ծած է «ի­գա­պաշ­տու­թեան» կամ «կնա­պաշ­տու­թեան» այ­սինքն՝ կնո­ջա­կան դա­տը պաշտ­պա­նե­լու հո­սան­քը։ Ուս­տի «Féminisme» բա­ռը գոր­ծա­ծուիլ սկսած է 1837 թուա­կա­նէն սկսեալ, որ կը նշա­նա­կէ՝ «կի­նե­րու ըն­կե­րու­թեան մէջ ստանձ­նած դե­րը եւ ի­րա­ւունք­նե­րը ըն­դար­ձա­կող տե­սու­թիւն»։­

Այս ի­մաս­տով կի­ներ՝ ի­գա­կան սե­ռի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ ու­զած են տի­րա­նալ - ա­ւե­լի ճիշդ է ը­սել՝ վերս­տին ձեռք ձգել ի­րենց ի­րա­ւունք­նե­րը - եւ ծա­ւա­լել ու ընդ­լայ­նել ի­րենց ա­զա­տու­թիւ­նը։ Andrée Michel իր «Féminisme»ի ըն­դար­ձակ ու­սում­նա­սի­րու­թեան մէջ կը պար­զէ կին-մար­դուն բնա­տուր ի­րա­ւունք­նե­րը եւ բնա­ձիր ա­զա­տու­թիւ­նը եւ կը պաշտ­պա­նէ հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը՝ այր-մար­դու ի­րա­ւունք­նե­րուն եւ ա­զա­տու­թեան նկատ­մամբ։ Եւ այս պայ­քա­րին յա­ջո­ղու­թեա­նը հա­մար անհ­րա­ժեշտ կը նկա­տէ կի­նե­րու ա­ջակ­ցու­թիւ­նը ի­րա­րու նկատ­մամբ եւ զօ­րու­թեան միա­ցու­մը՝ այր-մար­դե­րու հան­դէպ։ Ա­նոր եւ բո­լոր ի­գա­պաշտ­նե­րու նպա­տակն է՝ վերս­տին ստա­նալ ի­րենց ի­րա­ւուն­քը եւ տի­րա­նալ ա­զա­տու­թեան եւ հիմ­նել ու հաս­տա­տել հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը մա­նա­ւա՛նդ։

Բայց պէտք է ու­շադ­րու­թիւն ը­նել՝ չի՛ չա­փա­զան­ցե­լու ո­րե­ւէ պայ­քար, ինչ­պէս ա­մէն մար­զի մէջ, եւ նաեւ ի­գա­պաշ­տու­թեան նկատ­մամբ, քա­նի որ ծայ­րա­յե­ղու­թիւ­նը հա­ւա­սա­րու­թեան՝ նոր ան­հա­ւա­սա­րու­թիւն մը կրնայ ստեղ­ծել։ Եւ պէտք է գիտ­նալ, որ հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը ար­դա­րու­թիւն չէ՛. հա­ւա­սա­րու­թեան ձգտու­մը եր­բեմն ա­նար­դա­րու­թեան պատ­ճառ կրնայ ըլ­լալ, մա­նա­ւանդ երբ հա­ւա­սա­րու­թեան գա­ղա­փա­րը չա­փա­զան­ցուի։ Ուս­տի պատ­մու­թեան մէջ «Ժա­գօ­պէն»ներ՝ «Jacobin»ներ այս ծայ­րա­յե­ղու­թեան բա­ցա­յայտ օ­րի­նա­կը կա­րե­լի է նկա­տել։

Ու­րեմն, ա­մէն ինչ իր չա­փա­ւո­րու­թեա­նը մէջ ար­ժէք կը ներ­կա­յաց­նէ եւ ո­րե­ւէ ար­ժէք ու­րիշ ար­ժէ­քով մը կա­րե­լի չէ փո­խա­րի­նել, ինչ­պէս հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը ար­դա­րու­թեան չի հա­մա­պա­տաս­խա­ներ։ Հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը, ար­դա­րեւ կրնայ ար­դա­րու­թեան օ­ժան­դա­կել, նպաս­տել, բայց չի կրնար նոյ­նա­նալ եւ փո­խա­րի­նել զայն։

Ո­ւեմն երբ կին-մար­դուն այր-մար­դուն հա­ւա­սա­րու­թեան մա­սին կը խօ­սինք, նախ պէտք է այդ հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը պա­հուի իր սահ­ման­նե­րուն մէջ, յե­տոյ հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը պէտք չէ՛ շփո­թուի ար­դա­րու­թեան բարձր գա­ղա­փա­րին հետ։ Ա­մէն հա­ւա­սա­րու­թիւն ար­դա­րու­թիւն չ՚են­թադ­րեր եւ ու­րեմն հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը պէտք է հասկ­նալ ներ­դաշ­նա­կու­թեան, պատ­շա­ճու­թեան ի­մաս­տով եւ ըստ այնմ վա­րուիլ։

Եւ որ­քան վտան­գա­ւոր է այ­րա­կեդ­րոն «androcentrist» վի­ճա­կը՝ նո՛յն­քան վտան­գա­ւոր է կի­նե­րու տի­րա­պե­տա­կան դիրք ու­նե­նա­լը, այ­սինքն հա­ւա­սա­րու­թեան չա­փա­զան­ցու­թիւ­նը, ի՛նչ որ ան­հա­ւա­սա­րու­թի՛ւն է։ Ուս­տի տե­սակ մը դար­պա­սող եւ «թե­թե­ւա­միտ նա­խա­պա­տուու­թիւն» է, ուր ճշմար­տա­սէր դա­տո­ղու­թեան կշի­ռէն զուրկ բնազդ­ներն ու կիր­քե­րը միա­կող­մա­նի ծան­րու­թիւ­նը կու տան ներ­կայ վի­ճա­կին, այ­լա­պէս կը խան­գա­րէ սե­ռե­րու անհ­րա­ժեշտ ներ­դաշ­նա­կու­թիւ­նը, ը­սենք՝ հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թի՛ւ­նը։

Ո՛չ մէկ տա­րա­կոյս եւ կաս­կած կայ, թէ այր-մար­դու առ­նա­կան ու­ժե­րը եւ կա­րո­ղու­թիւն­նե­րը հա­մա­պա­տաս­խան ըլ­լա­լով իր ֆի­զի­քա­կան-մարմ­նա­կան կեր­տուած­քին ու կազ­մու­թեան, եւ գոր­ծա­րա­նա­ւո­րու­թեան, բո­լո­րո­վին նման չեն կին-մար­դուն կնո­ջա­կան-ի­գա­կան ըն­դու­նա­կու­թիւն­նե­րուն եւ ընդ­հա­նուր նկա­րագ­րին եւ յար­մա­րու­թիւն­նե­րուն՝ ո­րոնք նոյն­պէս հա­մե­մա­տա­կան են իր ֆի­զի­քա­կան-մարմ­նա­կան կա­ռու­ցուած­քին ու կազ­մու­թեան։ Բնա­խօ­սա­կան եւ հո­գե­բա­նա­կան վի­ճակ­նե­րու այ­լա­զան ե­րան­գա­ւո­րում­ներ կը գտնուին այս եր­կու սե­ռե­րու մի­ջեւ, այս­պէս կը տար­բե­րին ա­նոնք, ո­րոնք ընդ­հա­նուր հիմ­քի մը վրայ միայն կրնան միա­նալ եւ նոյ­նա­նալ։ Ինչ­պէս ա­մէն զա­նա­զա­նու­թիւն­նե­րու եւ տար­բե­րու­թիւն­նե­րու մէջ, նոյն­պէս եւ մաս­նա­ւո­րա­պէս եր­կու սե­ռե­րու՝ այր-մարդ եւ կին-մար­դու տար­բե­րու­թիւն­նե­րուն մէջ կայ եւ ան­պայ­մա՛ն կը գտնուի հա­սա­րա­կաց կէ­տեր։

Քա­նի որ անհ­նար է մտա­ծել, ար­դա­րեւ, թէ բնա­խօ­սա­կան կազ­մուած­քի տար­բե­րու­թիւն մը, իր ա­մե­նէն անն­կա­տե­լի, անն­շան նրբու­թիւն­նե­րուն մէջ իսկ չու­նե­նայ «հո­գե­բա­նա­կան հա­մա­պա­տաս­խան տար­բե­րու­թիւն» մը։

Կա­րե­լի է ան­վա­րան, ա­ռանց տա­րա­կու­սե­լու ըն­դու­նիլ, զոր օ­րի­նակ, թէ զգա­ցա­կան ջի­ղե­րը ա­ւե­լի՛ զօ­րա­ւո՛ր են կին-մար­դուն քան այր-մար­դուն մէջ՝ որ իր կար­գին քան կի­նը ու­նի ա­ւե­լի՛ ու­ժեղ կա­մե­ցո­ղա­կան ջի­ղեր։

Ե­թէ ա­ւե­լի առ­նա­կան քան կնո­ջա­կան յատ­կու­թիւն է կո­րո­վը, հա­կա­ռակն է գո­րո­վը։

Ե­թէ ի­գա­կան սե­ռին մէջ գե­րակ­շիռ կը գտնենք ան­պայ­ման եւ ան­հա­շիւ նուի­րու­մի բնազ­դը, ա­րա­կան սե­ռին մէջ ա­ւե­լի՛ շեշ­տուած է «բան»ին, այ­սինքն՝ «raison»ին լրջու­թիւ­նը՝ որ բնազդ­նե­րուն կու տայ գի­տակ­ցա­կան դրոշմ ու ար­ժէք։ Ար­դա­րեւ, գի­տակ­ցու­թիւ­նը բա­նա­կա­նու­թեան հե­տե­ւանք է եւ հա­սա­րա­կաց՝ մարդ էա­կին, թէ՛ այր-մար­դուն, թէ՛ կին-մար­դուն նկատ­մամբ։ Եւ այս ալ ցոյց կու տայ, թէ՝ այր-մար­դու եւ կին-մար­դու մէջ որ­քան ալ կան տար­բե­րու­թիւն­ներ, զա­նա­զա­նու­թիւն­ներ, նոյն­քան կան նաեւ հա­սա­րա­կաց կէ­տեր՝ «մարդ»ուն յա­տուկ, եւ ու­րեմն այր-մար­դուն եւ կին-մար­դուն՝ որ­պէս մա՛րդ։

Բնա­հո­գե­խօ­սա­կան այն բո­լոր պայ­ման­ներն ու ե­րե­ւոյթ­նե­րը կը զա­տո­րո­շեն կին-մար­դը այր-մար­դէն՝ որ զերծ է ե՛ւ այդ պայ­ման­նե­րէն, ե՛ւ այդ ե­րե­ւոյթ­նե­րէն…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Դեկ­տեմ­բեր 8, 2016, Իս­թան­պուլ