«ԻՆՉ ՈՐ Կ՚ՈՒԶԷՔ ՈՐ ՄԱՐԴԻԿ ՁԵԶԻ ԸՆԵՆ, ԴՈՒՔ ԱԼ ՆՈՅՆԸ ԸՐԷՔ ԱՆՈՆՑ»

«Ոսկէ կանոն»ը հնութիւն չունեցող, այժմէականահունչ ու խօսուն հենքն է մարդ արարածի կենսընթացին։ Հենք, որ բազմաթիւ առաքինութեանց ոսկեհուռ գրաւականն է։ Որքա՛ն ալ ոսկին ձեխին մէջ նետես ու ձգես, բայց իր արդիականութիւնն ու արժէքը երբեք չի՛ կորսնցներ։ Նոյնպէս ալ ոսկեգիր կանոնը ժամանակի եւ պատմութեան քամիներուն մէջ չի՛ կորսուիր եւ բերնէ-բերան հրիտակուելով՝ կ՚ոսկեքանդակուի իւրաքանչիւր մարդու հոգեկերտուածքին եւ մտասեւեռակէտին վրայ։ Ոսկերիչներ ոսկին մաքրազտելու համար զայն կը ձուլեն՝ անոր մէջէն արծաթը եւ պղինձը տարանջատելու համար։ Այնպէս ալ ոսկեկուռ խօսքը աշխարհապատկան հաճոյքներու եւ մոլութեանց մէջ խղճիդ ու գիտակցութեանդ միջոցաւ կը զգուշացնէ քեզ՝ զերծ մնալու մարդահաճ խաբկանքներէ ու խարդաւանքներէ։

Բարոյականութեան մեծագոյն Ուսուցչապետը Քրիստոս Ի՛նքն է։ Ո՛չ մէկ խօսք այս մասին։ Սակայն երբ կը թերթատենք մարդկութեան պատմութեան էջերը, հոն նաեւ կը հանդիպինք բազմաթիւ փիլիսոփաներու, որոնք փորձած են հասնիլ Գերագոյն Բարիին։ Աստուծոյ գաղափարին հասնելու նպատակին մէկտեղ, անոնցմէ շատեր փորձած են մարդ ըլլալու, մարդաբար ապրելու եւ գործելու համար բարոյագիտութեան օրէնքներ ու արժէքներ մէջտեղ բերել՝ մարդուս կեանքը աւելի նպատակաւոր եւ իմաստաւորուած դարձնելով։ Բարոյական արժէքները մարդու բարոյական վարքի չափորոշիչ համակարգն են ի վերուստ սահմանուած, որոնց կարգախօսն է՝ «Ինչ որ կ՚ուզէք որ մարդիկ ձեզի ընեն, դուք ալ նոյնը ըրէք անոնց» (Մտ 7.12, Ղկ 6.31)։

Արիստոտէլ կ՚ըսէ. «Բարոյականութիւնը մարդու անբաժանելի մէկ մասնիկն է. եթէ ոչ՝ մարդը: Այն միմիայն մարդու համար նախասահմանուած է. ինչպէս արեւը բնութեան համար. չկայ արեւ՝ չկայ եւ կեանք: Ճիշդ այդպէս ալ. եթէ չկայ բարոյականութիւն՝ չկան բարոյական կանոններ. չկայ նաեւ ճիշդ հասարակութիւն. մարդկութիւն»: «Ոսկէ կանոնը» իր մէջ կը պարփակէ ինքնատիրապետում, իմաստութիւն, հանճար, չափաւորութիւն, խելամտութիւն յատկանիշները եւ որուն հիմնական նպատակն է՝ մարդս հեռու պահել ծայրայեղութիւններէ եւ ամրակայել անոր նկարագրի «ոսկէ միջինը»: Ոսկեզօծ կանոնը մշտաբարբառ բայց լուռ լեզու է, որուն միջոցով շատ բան կրնաս հասկնալ եւ շատ բան ըսել. անշուշտ եթէ կարողանաս անոր էոյթը թափանցել, տեսնել եւ ապրիլ։ Արիստոտէլ իր խօսքը ամբողջացուցած է՝ ըսելով. «Մարդ ըլլալ տակաւին քիչ է, պէտք է նաեւ ՄԱՐԴԿԱՅԻՆ ըլլալ»։

Ընդոծին քեզի բազմաթիւ շնորհքներ, կարողութիւններ, հնարաւորութեանց լայն շրջանակ մը տրուած են, որոնց շնորհիւ պէտք է մարդկային կոչումդ ի կատար ածես, օգտագործես հրաշագործ բանականութեանդ տարերքը, տէր կանգնիս կեանքիդ էութեան ըմբռնման եւ երջանկութեանդ գաղափարին, որպէսզի ո՛չ միայն կեանքդ արդիւնաւորած ըլլաս, այլեւ շրջապատիդ, ընկերներուդ ու բարեկամներուդ կեանքը պտղաբերած ըլլաս։ Կեանքիդ իւրաքանչիւր քայլափոխին գործէ, արարէ ու քալէ բարութեան, կատարելութեան, գեղեցկութեան օրէնքներով եւ բարոյական արժէքներու հնչեղութեամբ։ Միշտ մտաբերէ, որ կեանքիդ գերագոյն իմաստի ճիշդ ընկալման կղպանքը կը բացուի միայն այն հրաշք «բանալիով», զոր կը գտնուի այլոց հետ յարաբերակցութեան եւ փոխազդեցութեան մէջ, որուն իմացաբանական էութիւնը՝ ՍԷՐՆ է։

Երբեք փորձա՞ծ ես սիրոյ բնոյթն ու խորագոյն իմաստը հասկնալ։ Եթէ այո, ուրեմն անպայման պէտք է հանդիպած ըլլաս սիրոյ մասին բազում եզրոյթներու, սահմանումներու եւ տեսակներու, բայց անոնցմէ մէկը այսօրուան աշխարհի ամենէն էականն է՝ ՄԱՐԴԱՍԻՐՈՒԹԻՒՆԸ: Մարդը սիրել առանց պայմանի եւ նախադրեալի: Սէր տածել բոլորին նկատմամբ՝ թէ՛ դժբախտին, թէ՛ տառապողին, թէ՛ անկեալին, թէ՛ կեանքի ապտակ ստացողին, թէ՛ աղքատին…։ Ահա ա՛յս է «ոսկէ կանոնին» կիզակէտն ու նպատակը։ Սէրը վարարուն եւ մշտահոս աղբիւր է, որ բոլորի ոմանք՝ զգալով անոր քաղցրութիւնը, պտղաբերութիւնն ու գեղեցկութիւնը, ո՛չ միայն այդ սիրով կը ջրդեղեն իրենց կեանքը, այլեւ՝ ուրիշներու կեանքին ջրտուքն ալ կը կատարեն։

Բայց այսօր «ոսկէ կանոնին» հետեւո՞ղ կայ։ Կա՛յ, բայց դժբախտաբար միայն մատի վրայ կը հաշուուին։ Մարդիկ փոխանակ մարդասիրութեամբ ապրելու, դարձած են եսասէր ու եսակեդրոն։ «Ես։ Միշտ ես։ Ինծի համար ուրիշը կարեւոր չէ»։ Հոգեբաններ մարդու «ես»ը խորապէս հասկնալու համար, համեմատական ուսումնասիրութիւն մը կատարած են «ես»ի եւ մարդկային վերաբերմունքի միջեւ։ Երբ «ես» կ՚ըսենք, պէտք է հասկնալ ինքնավերաբերմունք, որովհետեւ մարդ անհատը իր «ես»ով նախեւառաջ իր անձին հետ կը վերաբերի։ Ինքնավերաբերմունքը իր մէջ կը ներառնէ ինքնայարգանք, ինքնաընդունում, ինքնագնահատական, ինքնավստահութիւն, ինքնաքննութիւն, ինքնամեղադրանք…: Բացասական ինքնավերաբերմունքով մարդ կայուն կողմորոշում չ՚ունենար. կը փակուի ինքն իր մէջ, ուրիշներու հետ փոխյարաբերութիւն չի հաստատեր եւ այլոց հանդէպ ատելութիւն կը սերմանէ։

Գիտակցուած եւ հետեւողական ինքնավերաբերմունքը մարդուս մէջ կ՚արթնցնէ պահանջկոտութեան, բարեխղճութեան, պատասխանատուութեան, ինքնասիրութեան զգացումները՝ զանոնք համաձայնեցնելով հասարակութեան կողմէ ստեղծուած արժէքներուն հետ։ Բնականոն ինքնասիրութիւնը անառողջ եսասիրութիւն չէ։ Ինքնասիրութիւնը պարզապէս սեփական անձի նկատմամբ դրական վերաբերմունք եւ սեփական արժէքի գիտակցում է։ Առանց անոր՝ մարդու անհատականութիւնը եւ ինքնապահպանման ձգտումը գոյութիւն չի կրնար ունենալ։

Ինքնավերաբերմունքի կարեւոր բաղադրիչներէն է նաեւ ինքնագնահատականը։ Ինքնագնահատականը մարդու` հասարակութեան մէջ սեփական գործունէութեան կարեւորութեան, ինչպէս նաեւ սեփական անձի, յոյզերու, առանձնայատկութեանց, արժանիքներու եւ թերութիւններու գնահատման մասին պատկերացումն է։ Երիտասարդի ինքնագնահատականի ձեւաւորման մէջ նշանակալի դեր կը խաղայ շրջապատի արդար եւ շինիչ գնահատականը, զոր զինք կ՚ուղղէ ո՛չ թէ գոռոզութեան, այլ ինքնակատարելագործման եւ նկարագրային գիծերու յղկման։ Մարդը որպէս անձ ինքնագնահատող էակ է։ Ճիշդ, արդար եւ չափաւոր ինքնագնահատականը կ՚ենթադրէ սեփական անձի նկատմամբ քննադատական վերաբերմունք. կեանքի ներկայացուցած պահանջքներու եւ հնարաւորութեանց համեմատութիւն. ինքն իր առջեւ նպատակներ դնելու ունակութիւն. սեփական մտքերու գնահատում, յանուն ընդհանուրի՝ «եսի» ջախջախում…։ Ճշգրիտ ինքնագնահատականը կը պահպանէ մարդու արժանապատուութիւնն ու հոգեկան ներդաշնակութիւնը՝ ապահովելով երիտասարդի բանական ինքնավստահութիւնը եւ իր ընկերներուն հասնելու ինքնագիտակցութիւնն ու պատրաստակամութիւնը։

«Ինչ որ կ՚ուզէք որ մարդիկ ձեզի ընեն, դուք ալ նոյնը ըրէք անոնց» (Մտ 7.12, Ղկ 6.31)։ Շատեր առանց կարդալու Աւետարանի մէջ տեղ գտած սոյն խօսքի նախորդող ու յաջորդող հատուածները, քմահաճօրէն մեկնաբանութիւններ կը կատարեն եւ բացատրութիւններ կու տան, թէ Քրիստոսի «ինչ որ» եւ «նոյնը» օգտագործած շաղկապային կապակցութիւնները փոխադարձութեան ու համարժէքութեան իմաստ ունին։ Նմանօրինակ մտածում ունեցող ապակողմնորոշուած մարդիկ այդ փոխադարձութիւնը կը կապեն Մովսէսի չարիքին չարիքով փոխադարձելու կանոնին հետ. «Աչքի դէմ աչք պիտի հատուցանես եւ ակռայի դէմ՝ ակռայ» (Ել 21.24)։ «Ոսկէ կանոնը» բացասական շեշտադրութեամբ ձեւակերպուած չէ՛ եւ չ՚ը՛սեր՝ «Ինչ որ մարդիկ ձեզի կ՚ընեն, նոյնն ալ դուք ըրէք անոնց». այլ կը յանձնարարէ ամէնուրեք սէր տարածել, սիրոյ շեփորահարը դառնալ եւ բարիք գործել։

«Ոսկէ կանոնին» նախորդող հատուածին մէջ. որուն իմաստային ամփոփումն է «սիրեցէ՛ք ձեր թշնամիները» (Հմմտ. Ղկ 6.27-30) յորդորը. Քրիստոս կը պնդէ, որ քրիստոնեան ո՛չ միայն պէտք չէ չարիքին չարիքով հակադարձէ, այլ չարիքը բարիքով փոխադարձէ։ «Սիրեցէ՛ք իրար: Ինչպէս ես ձեզ սիրեցի` դուք ալ իրար սիրեցէք» (Յհ 13,34), կը պատուիրէ Քրիստոս։ Աստուածորդին սիրեց առանց ակնկալութեան, առանց մարդոց դիրքը, պաշտօնը կամ արժանաւորութիւնը նկատի առնելու։ Քրիստոնեան եւս պէտք է առանց ակնկալիքի ու յետին նպատակի սէր տածէ իր նմանակիցին հանդէպ։ Այդ սէրը պայմանաւորուած է անշահախնդիր զոհողութեամբ, իրերօգնութեան, եղբօրդ ձեռք կարկառելու արարքներու դրսեւորմամբ։ Եթէ զոհողութեան գաղափարը չունիս, ուրեմն սէրը վաղո՜ւց վերացած է քու մէջէդ։ Սէրն ու զոհութիւնը այս պարագային զիրար համալրող եւ իրերալրացուցիչ տարրեր են։ Սէրը սրտէդ կը բխի ու կ՚արտաբերուի, իսկ երբ անմնացորդ ու անժանգ սէրդ եղբայրաբար ուրիշին կու տաս ու կը բաժնեկցիս, այդ կը նշանակէ, որ ուրիշին համար պատրաստ ես զոհուելու եւ ամէն բան յանձն առնելու։ Աւետարանը կ՚ըսէ. «Աւելի երջանկաբեր է տալը, քան առնելը» (Գրծ 20.35)։

Քրիստոսի պատուէրն է, որ զԱստուած սիրողը պէտք է իր եղբայրն ալ սիրէ (Հմմտ. Ա.Յհ 4.21): Կարելի չէ՛ սիրել զԱստուած եւ չսիրել Աստուծոյ կողմէ ստեղծուած մարդիկը: Կարելի չէ՛ պաշտել խաչեալ Փրկիչը եւ չսիրել մարդը, որուն համար Աստուածորդին խողխողուեցաւ եւ խաչուեցաւ: Կարելի չէ՛ ընդունիլ զՔրիստոս եւ անտեսել մարդը, որուն ընդունելու համար է որ Ան աշխարհ եկաւ ու մարմին զգեցաւ: Կարելի չէ՛ պատուել զՔրիստոս եւ անպատուել մարդը, որուն աստուածային պատիւ շնորհելու համար Քրիստոս հրաժարեցաւ Իր աստուածային փառքէն ու պատիւէն: Զարեհ Արք. Ազնաւորեան կ՚ըսէ. «Սէր ուզեցէք Աստուծմէ, ո՛վ մարդիկ. որովհետեւ սէրն է միայն որ կեանքի մէջ կը զգացնէ թէ դուք լեցուն էք, լեցուն այնքան՝ որ չէք կրնար չպարպուիլ, չէք կրնար ձեր զեղուն բաժակէն չհրամցնել ու չխմցնել նաեւ ուրիշներուն»։ Իսկ Մայր Թերեզա խօսելով սիրոյ հրաշագործ ուժականութեան մասին՝ կը վկայաբանէ. «Սէրը ուժ կու տայ. կ՚աշխուժացնէ. կը վերածնի: Առանց սիրոյ. միայն յանուն վաստակի աշխատող մարդը երբեք լաւ արդիւնք չի ստանար: Կարելի է ժամեր շարունակ սիրով աշխատիլ եւ յոգնութիւն չզգալ: Սակայն կարելի է նաեւ ուժասպառ ըլլալ մի քանի վայրկեանուայ աշխատանքէն. եթէ այն կատարես սառ սրտով՝ առանց սիրոյ: Այն ամէնը. ինչ կ՚ընէք՝ սիրով ըրէք կամ ալ ընդհանրապէս մի՛ ըրէք: Մարդիկ իրենք իրենց հարց կու տան. ինչպէ՞ս անխոնջ դառնալ ու չյոգնիլ: Գաղտնիքը պարզ է. սիրէք այն. ինչ կ՚ընէք. եւ անոնց՝ որոնց համար այդ բանը կ՚ընէք»։

Երբեմն փորձիչը՝ չարը հասկի մրիկի. կաղնիի պատատուկի. արիւնախում տզրուկի նման իր կենսունակութիւնը կ՚ապահովէ իրեն համակրող եւ օժանդակող մարդոց հաշուին՝ անոնց մէջ չարութեան եւ նախանձի ախտերը ցանելով։ Իսկ անգիտակից մարդը երբեմն այդ չարին ցանկութեանց եւ ոտնձգութիւններուն կ՚ընդառաջէ՝ իր մարմինը դարձնելով չարի մեհեանի ու գործիքի։ Այսպիսով, ի սկզբանէ իր մէջ դրուած կենսահաստատ առաքինութիւնները կը փոխակերպէ կործանարար մոլութեանց, սէրը՝ ատելութեան կամ անտարբերութեան, բարիի ցանկութիւնը՝ չարութեան, իրերօգնութիւնը՝ խայտառակութեան, զոհողութիւնը՝ ամբաստանութեան…։ Երբ արարքներդ խորահայեաց ու մանրազնին դիտարկես՝ պիտի տեսնես, որ առանց սիրոյ կեանքդ իմաստ, որակ ու նպատակ չունի։ Միշտ յիշէ, որ պարտականութիւնը առանց սիրոյ՝ քեզ դիւրագրգիռ կը դարձնէ, պատասխանատուութիւնը՝ անյարգալից, արդարութիւնը՝ անողոք, ճշմարտութիւնը՝ քննամոլ, գիտելիքը՝ մեծամիտ, բարեկրթութիւնը՝ երկերեսանի, խելամտութիւնը՝ խորամանկ, սիրալիութիւնը՝ կեղծաւոր, կարգապահութիւնը՝ մանրախնդիր, իրաւասութիւնը՝ անյողդողդ, իշխանութիւնը՝ բռնակալ, պատիւը՝ ամբարտաւան, հարստութիւնը՝ ագահ, հաւատքը՝ մոլեռանդ…:

Կը պատմուի, թէ կղզի մը կար, ուր բոլոր հոգեւոր արժէքները միատեղ կ՚ապրէին: Օր մը, անոնք կը նկատեն, որ կղզին սկսած է ջուրի տակ անցնիլ: Բոլոր արժէքները նստելով իրենց նաւերը՝ կը հեռանան: Կղզիին վրայ միայն սէրը կը մնայ: Սակայն երբ կը տեսնէ, որ բացի իրմէ ոչ ոք մնացած է՝ ինքն ալ կ՚որոշէ հեռանալ։ 

Այն ատեն սէրը հարստութիւնը կը կանչէ եւ անկէ կը խնդրէ, որ զինք իր նաւով ուրիշ ապահով տեղ մը տանի։ Բայց հարստութիւնը կը պատասխանէ.

-Իմ նաւիս վրայ շատ թանկարժէք իրեր եւ ոսկիներ կան։ Քեզի համար յարմար տեղ մը չունիմ։

Երբ տխրութեան նաւը սիրոյ քովէն կ՚անցնի, սէրը կը խնդրէ, որ զինք այլ ցամաք տեղափոխէ։ Սակայն տխրութիւնը կը պատասխանէ.

-Կը ներես սէր, բայց ես այնքան տխուր եմ, որ պէտք է միշտ առանձին մնամ:

Յանկարծ սէրը հպարտութեան նաւը կը նկատէ եւ անոր օգնութիւնը կը խնդրէ, բայց ան նոյնպէս կը բացատրէ, որ սէրը կրնայ իր նաւու ներդաշնակութիւնը խախտել։

Ուրախութիւնը հեռուէն կ՚անցէր, սակայն ան այնքան իր ուրախութեամբ տարուած էր, որ նոյնիսկ սիրոյ օգնութեան ճիչերը չի լսեր:

Այդ ժամանակ սէրը կը սկսի յուսալքուիլ։ Սակայն քիչ անց, ծերունի մը կը բացագանչէ.

-Օ՛ն, սէ՛ր, երթանք, քեզ իմ նաւովս կը տանիմ։

Ծերունին սէրը անվտանգ ցամաք կը հասցնէ: Երբ ան արդէն հեռացած էր, սէրը կը հասկնայ, որ մոռցած էր անոր անունը հարցնել։ Այդ ժամանակ գիտելիքին հարց կու տայ.

-Գիտելիք, ըսէ ինծի, ո՞վ էր զիս փրկողը։

Գիտելիքը կը պատասխանէ.

-Այդ ժամանակն էր:

-Ժամանա՞կը.- սէրը կրկին կը հարցնէ.- բայց ինչո՞ւ զիս փրկեց:

Գիտելիքը պահ մը դէպի հեռու կը նայի եւ կը պատասխանէ.

-Որովհետեւ միայն ժամանակը գիտէ, թէ սէրը որքա՜ն կարեւոր է մեր կեանքին մէջ։

Սիրելի՛ ընթերցող, երբեք գիտակցած եւ անդրադարձա՞ծ ես, որ կեանքիդ մէջ շարունակ քու անձիդ ինքնասիրութիւնը, եսիդ բարձրացումը, անհիմն գործերուդ գովաբանութիւնը, թերացումներուդ չքմեղանքը եւ մեղքերուդ անմեղութիւնը կ՚ըղձաս։ Ո՞ւր մնաց մարդկային կոչումդ։ Եսիդ գովաբանումը եւ կամ հարստութիւնդ քեզ կեղծ ծափողջոյններու կրնայ ըլլալ արժանացնեն, բայց ոչ ճշմարիտ եւ անկեղծ սիրոյ։ Եթէ առօրեադ ճշմարիտ աստուածսիրութեան ու գործնական եղբայրասիրութեան «մեծագոյն պատուիրանով» (Հմմտ. Մտ 22.34-40) չօժտես, ապա անախորժ պղնձահունչ ծնծղաներէն, ոչնչախօս բերաններէն, եղբայրատեաց-ստախօս խաւարակեացներէն ո՛չ մէկ տարբերութիւն կ՚ունենաս։

Եթէ կ՚ուզես «ոսկէ կանոն»ը կեանքիդ սկզբունքը դարձնել, նախ եսասիրութիւնդ, ինքնահաւանութիւնդ եւ գոռոզամտութիւնդ մէկդի թող։ Ճշմարիտ քրիստոնեան չի՛ նախանձիր, իր եղբօր ատելի աչքով չի՛ նայիր, անոր անկումով չ՚ո՛ւրախանար, ինկածը եւ անկարը չի՛ զրպարտեր, չ՚ա՛րհամարհեր, այլ կը կարեկցի եւ անոր ցաւերուն ցաւակից կը դառնայ։ Պարոյր Սեւակ կ՚ըսէ. «Գթասի՛րտ եղէք. եղէք ողորմա՛ծ։ Մարդու նկատմամբ մա՛րդ եղէք. մարդի՜կ»։ Չարիքին չարիքով մի՛ պատասխաներ ու մի՛ դիմադարձեր, այլ՝ ինչ որ կ՚ուզես որ մարդիկ քեզի ընեն, դուն ալ նոյնը ըրէ անոնց… (Հմմտ. Մտ 7.12, Ղկ 6.31)։

Ա­ԼԵՔՍ ՍՐԿ. ԳԱ­ԼԱՅ­ՃԵԱՆ