ՀԱՅ ՏԻԿՆՈՋ ԱՒԱՆԴԱԿԱՆ ՃԱՇԱՏԵՏՐԸ

Վերջերս, Տիթրոյթի Ս. Սարգիս Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ տիկնանց միութիւնը գեղեցիկ գաղափարը յղացած էր հրատարակելու հայ եւ օտար ճաշատեսակներու եւ ուտեստեղէններու պատրաստութեան յատուկ գրքոյկ մը՝ «It Took A Village» Treasured Recipes անունով։

Գիրքը ուտելիքներու պարզ եւ սովորական գիրք մը կամ ցանկ մը ըլլալէ աւելի մեր հայ աւանդական-ազգային-գաւառական կերակուրներու բաղադրութիւններուն եւ անոնց տեսակաւոր պատրաստութիւններուն եղանակներու որդեգրումն ալ ունի։

Այսպէս, կերակուրի նշումի եւ զայն ներկայացնողի անուան եւ անոր կամ հեղինակին կամ անոր ծնողքին ծննդավայրի նշումի կողքին, (այսինքն կերակուրի ծննդավայր) նոյն էջին վրայ ճաշատեսակի կամ ուտելիքի նկարի կողքին տեղ գտած է նաեւ անոր բաղադրութիւնն ու պատրաստութեան եղանակը, հաճելի տեսքով եւ յատկապէս յստակ եւ որոշ մանրամասնութիւններով։

Մեր նախնիներու հայակական պատմական-աւանդական կերակուրներու, ճաշերու, ընթրիքներու ու նաեւ հայկական գեղեցիկ սովորութիւններու իրենց այլազանութիւններով նշուած ու բոլորը ամփոփուած 220 էջեր ունեցող գեղեցիկ եւ պատկերազարդ նկարներով գիրք մըն է։

Հաւանաբար ընթերցողներէն շատերուն համար այս ներկայացուցած ցուցակը բարի կրկնութիւններ ըլլան։ Այս մէկը իր առաւելութիւնն ալ ունի՝ վերյիշելու եւ յատկապէս նոր սերունդին փոխանցելու ցանկութեան կողքին։

Ճաշերը ընտրուած են Մեծագոյն Տիթրոյիթի շրջանէն կամ գաղութէն ներս բնակութիւն հաստատած հայորդիներու գաւառական եւ պատմական հայրենիքի իրենց հայաշատ շրջաններու գիւղերու եւ քաղաքներու խոհանոցներէն, որոնց պատրաստութիւնը խանդավառութիւն ալ կը ստեղծէ։

Այլ խօսքով հայուհիին համար օգտաշատ խոհագիրներու մէկտեղումն է անգլերէն լեզուով հրամցուած։

Օրին եւ այս առթիւ, Տիթրոյիթի Ս. Սարգիս եկեղեցւոյ տիկնանց միութիւնը կեանքի կոչած էր յատուկ յանձնախումբ մը, որուն անդամները ամէն ճիգ թափած էին շրջանէն ներս բնակութիւն հաստատած հայերէն քաղելու իրենց մօտ գտնուած եւ օգտագործած ճաշատեսակներու անուններն ու անոնց պատրաստութեան եղանակները եւ ինչու չէ մեր հայկական կարգ մը էական սովորութիւններն ալ։

Իր տեսակին մէջ իւրայատուկ գիրք մըն է այս ճաշատետրը, որովհետեւ անկախ ճաշերու պատրաստութեան տեսակէն, գիրքին սկիզբին կը հանդիպինք ամերիկահայ ամենէն հին գաղութներէն մէկուն՝ Տիթրոյիթի շրջանի հայ գաղութի պատմութեան, անոր Ս. Սարգիս եկեղեցւոյ հիմնադրութեան, նաեւ անոր հակիրճ կենսագրական գիծերով տարիներու հոգեւոր հովիւներու անուններուն պատմական նկարներուն հետ միատեղ։

Այլ խօսքով ընդհանուր կէտերու ծանօթութիւն՝ այս շրջանի շուրջ դար մը առաջ Տիթրոյիթի հայ գաղութի կազմաւորման ճիգերուն եւ ընթացքին։ Աւելին՝ որոշ պատմական ծանօթութիւններ եւ յիշեցումներ՝ Ս. Սարգիս եկեղեցւոյ հիմնադրութեան յատուկ։

Գործնական, լաւ եւ շնորհապարտ գործ-աշխատանք մըն է այս մէկը, որ ճաշերու պատմականի կողքին կայ նաեւ շրջանի կեանքի հակիրճ պատմականը։ Գիրքը կամ ճաշատետրը եւ կամ հայկական ճաշերու խոհագիրներուվ մէկտեղուած այս ճաշացուցակը ունի ինն բաժանումներ։ Այսպէս հոն իբրեւ բովանդակութիւն՝ իրերայաջորդ կերպով տեղ գտած են նախուտեստի բաժինը, որուն կը յաջորդէ ապուր-աղցաններ եւ ապա՝ գլխաւոր ճաշեր, բանջարեղէններու բաժին, սուրճ-կարկանդակ, անուշեղէններ, եւ ամենէն վերջը՝ մեր աւանդութիւնները։

Տիկնանց միութիւնը շնորհիւ սոյն գիրքի պատրաստութեան յատուկ յանձնախումբին կրցած է իր այդ շրջանէն ներս հայ կիներէն եւ մեծ մայրերէն ժառանգ ինկած ուտելիքներու անուններն ու բաղադրութիւնները քաղել եւ հաւաքել։ Երկար եւ դժուար աշխատանք։ Այսպէս, աւելի քան երեք հարիւր խոհագիրնեու եւ ճաշերու անուններ, անոնց պատրաստութեան եւ բաղադրութեան մանրամասնութիւններով եւ մանաւանդ գունաւոր նկարներով հոն տեղ գտած են, գունաւոր եւ պատկերազարդ էջերով։

Իսկ իւրաքանչիւր էջի վրայ ճաշատեսակը հրամցնողի անուան տակ կը հանդիպինք պատմական Հայաստանի անոր կամ իր սերունդի կամ ընտանեկան պարագաներու ապրած կամ պատկանած գաւառին, գիւղին կամ քաղաքին անունը։ Տեսակ մը դաստիարակիչ միտում։ Փոքրիկ հանրագիտարան, որուն շնորհիւ ընթերցողը քաջատեղեակ կ՚ըլլայ հրամցուած ճաշատեսակի կողքին մեր իւրաքանչիւր գաւառի աւանդական ու պատմական խոհանոցին, անոր ճաշի պատրաստութեան եղանակին եւ բաղադրութեան։

Մէկ խօսքով ընթերցողին համար այս գիրքը թէ՛ պատմութիւն է եւ թէ՛ խոհագիր։ Հոն է, որ յատուկ տեղ յատկացուած է հայկական մեր սովորութիւններուն եւ աւանդական որդեգրումներուն։ Ս. Ծնունդ, Զատիկ, պսակ, սուրբ մկրտութիւն, ակռայ հատիկ, վարդավառ, բաղարչի պատմութիւն եւ քիւֆթէներու տեսակներ եւ պատրաստութիւն իրարու կը յաջորդեն։

Եւ աւելի՛ն, գիրքի վերջին տեղ գտած է յատուկ բառարան մը, ուր յստակօրէն կը պարզուի հայերէն բառի անգլերէն տարբերակը։ Նաեւ տեղ յատկացուցած է յատուկ սննդականոնի որդեգրումներուն, նիհարնալու եղանակներու եւ զանազան այլ եւ տեսակաւոր նորութիւններու։

Հինը նորին հետ եւ կողքին հայ ընթերցողը իր խոհանոցէն ներս մեծ ուրախութեամբ կրնայ ծանօթանալ յստակ ու պարզ բացատրութիւններով հայկական բազմատեսակ ճաշերու։

Կարելի է յիշել, որ ճաշատեսակները հաւաքուած են պատմական Հայաստանի զանազան շրջաններէն, որոնցմէ են՝ Սեբաստիա, Կարս, Բալու, Գղի, Վան, Խարբերդ, Էրզրում, Էվերէկ, Երզնկա, Այնթապ, Մարաշ, Իզմիր, Եոզկատ, Կեսարիա, Սվաս, Զէյթուն, Ատանա, Շապին Գարահիսար, Տիգրանակերտ եւ ապա աւելին՝ Մուսուլ, Պարսկաստան, Գանատա, Հալէպ, Քեսապ, Պէյրութ,Պոսթըն, Այնճար, Յունաստան եւ Ռումանիա եւ այլն։

Մէկ խօսքով հայկական աշխարհագրութիւն։ Այս յայտարար նշան է, որ շրջանէն ներս տասնամեակներով ապրած են եւ տակաւին կ՚ապրին այս շրջաններէն հայորդիներ, որոնք ցարդ պահած են իրենց աւանդական, պապենական խոհանոցն ու աւանդութիւնները։

Օգտաշատ գիրք մը, իւրաքանչիւր հայ խոհանոցէն ներս։ Մեծ աշխատանք մըն է, որուն համար մեծապէս նաեւ գնահատելի է Տիթրոյիթի Ս. Սարգիս եկեղեցւոյ տիկնանց միութիւնն ու անոր սոյն գրքոյկի պատրաստութեան յատուկ յանձանախումբի բոլոր անդամներուն ճիգերը։ Բոլորին վարձքը կատար։

ԳԷՈՐԳ ՊԵՏԻԿԵԱՆ