ՍՈՒՐԲ ԼՈՅՍ ՏՈՒՈՂ ԻՒՂԻՆ՝ ՄԻՒՌՈՆԻՆ ՀԱՄԱՐ

Ս. Գրի­գոր Նա­րե­կա­ցիի «Մա­տեան ող­բեր­գու­թեան» ա­ղօ­թագր­քին վեր­ջին հա­տուած­նե­րէն մին՝ Գլուխ ՂԳ.-ը, վեր­նագ­րուած է «Ա­ղօթք թարգ­մա­նօ­րէն վասն սրբա­լոյս իւ­ղոյն միւ­ռո­նի». բա­ժին մը, զոր հո­գե­ւո­րա­կան­ներ կ՚ըն­թեր­ցեն Միւ­ռոնօրհ­նէ­քի հո­գե­պա­րար ա­րա­րո­ղու­թեան ժա­մա­նակ։ Այ­սու կը ներ­կա­յաց­նենք հա­տուած մը յի­շեալ ա­ղօթ­քէն՝ աշ­խար­հա­բա­րի թարգ­մա­նուած թեր­թիս հիմ­նա­դիր Մի­սաք Գօ­չու­նեա­նի կող­մէ («Աշ­խար­հա­բար Նա­րեկ», Պո­լիս, 1902)։

*

ԺԹ. Օրհ­նա­բա­նուած այս միւ­ռո­նը, զոր մար­գա­րէն կա­նու­խէն, իբր աչ­քե­րու լոյս՝ թա­խան­ձե­լով կը խնդրէր՝ քե­րա­կա­նա­կան կազ­մու­թիւ­նը ու Հո­մե­րո­նի (յու­նա­րէն) ստու­գա­բա­նու­թեա­նը հա­մե­մատ թարգ­մա­նուե­լով կը հասկ­ցուի ինձ մայր. այ­սինքն թէ՝ մեր բնու­թիւ­նը զօ­րա­ւոր կեր­պով ի­րեն քա­շող, որ չքնաղ փո­փո­խու­թիւ­նով ջու­րին հե­ղուկ բնա­ւո­րու­թիւ­նը հաս­տա­տուն պնդու­թեան կը փո­խէ, երբ լու­սա­ւո­րե­լու հա­մար ա­ւա­զա­նին մէջ թա­փուի, որ (միւ­ռո­նը) մեր մէջ խառ­նուե­լով իբր կա­թը մակր­դող՝ իր հաս­տա­տու­թիւ­նո­վը կը փո­խա­րի­նէ իմ ցնդած վայ­րա­գու­թիւնս, ինչ­պէս նաեւ աղ­բիւր­նե­րու մշտա­հոս հե­ղե­ղը։ Իսկ ու­րիշ տե­սակ ստու­գա­բա­նու­թեան մը հա­մե­մատ, միւ­ռո­նը մութ ալ կը նշա­նա­կէ, որ մթին, ծած­կուած եւ չտես­նուող ը­սել է եւ այս տե­սակ ա­նուա­նա­կո­չու­թիւն մը ան­յար­մար չէ (միւ­ռո­նին), ո­րով­հե­տեւ ա­նու­նը իր նշա­նա­կած ի­րէն կ՚առ­նուի եւ միւ­ռո­նին այս խո­րու­թիւ­նը անքն­նե­լի է յա­ւէտ. ա­մէն սրբու­թեանց սրբու­թե­նէն ա­ւե­լի։ Ո­րով­հե­տեւ չէ թէ ջու­րի նման կը լուա­նայ աղ­տը եւ կամ հա­ցի հան­գա­ման­քով սիր­տը կը հաս­տա­տէ, այլ մար­դը նո­րո­գե­լով, ա­նոր ազ­դող զգա­յա­րանք­նե­րուն վրայ տի­րա­բար կը խա­չակն­քուի, սա­կայն երկ­նա­յին ան­հա­սա­նե­լիու­թեամ­բը ա­նու­նը անքն­նե­լի է։ Եւ ինչ­պէս որ Աս­տուած իր ծայ­րա­գոյն պայ­ծա­ռու­թեա­նը հա­մար իսկ եւ իսկ ան­մատ­չե­լի լոյս կ՚ը­սուի, բայց ան­սահ­ման փա­ռա­ւո­րու­թեամ­բը մեր մտքի հասկ­ցո­ղու­թե­նէն վեր ըլ­լա­լով, անքն­նե­լի խա­ւա­րի մէջ ծած­կուած կը հասկ­ցուի, այն­պէս ալ լոյ­սի այս ծո­րու­մը ճար­տար բա­նաս­տեղծ­նե­րու ո­մանց լե­զուո­վը դրա­կա­նա­պէս առ­նուե­լով մութ կ՚ը­սուի ա­նոր հա­մար որ մարդ­կա­յին բնու­թիւ­նը չի կրնար հասկ­նալ ա­նոր (միւ­ռո­նին) իս­կու­թիւ­նը։ Իսկ աս­տուա­ծա­յին եր­կու հան­գա­մանք­ներն ալ կա­տա­րե­լա­պէս ու­նի ա­սի­կա (միւ­ռո­նը) իր մէջ, ո­րով­հե­տեւ բարձ­րեա­լին ա­նուամբ յոր­ջոր­ջուե­լով կրկին կը մե­ծա­նայ, ա­նու­շա­հոտ ազ­նիւ կնդրու­կով բա­ղադ­րուած այս նուի­րա­կան ե­ղը. վասն­զի Մով­սէ­սի խօս­քին հա­մե­մատ այ­րող կրակ է մեր Աս­տուա­ծը եւ դար­ձեալ Յով­հան­նու խօս­քին հա­մե­մատ լոյս է. ուս­տի Ե­սա­յի ալ ճշմար­տա­պէս ա­սի­կա կ՚ակ­նար­կէ երբ կ՚ը­սէ «Իս­րա­յէ­լին լոյ­սը կրակ թող ըլ­լայ»։­

Ի. Դար­ձեալ ու­րիշ խօս­քե­րով բա­ցատ­րե­լով յայտ­նեմ պատ­կե­րը այն ի­րին, ո­րով­հե­տեւ չեմ մոռ­նար կրկին գո­վես­տով օրհ­նել գթու­թիւ­նը մե­ծիդ, ուր­կէ ա­նուշ­ցաւ իմ նող­կա­լի բնա­ւո­րու­թիւնս. մե­ռայ որ (եբ­րա­յե­ցե­րէն) լե­ղիու­թիւն ը­սել է, յար­մար կեր­պով կը նշա­նա­կէ չար­չա­րան­քը տա­ժա­նե­լի կեան­քին. միւ­ռոնն ալ մեր լե­զուի ստու­գա­բա­նու­թեան հա­մա­ձայն ազ­գա­կից կամ հո­մա­նիշ է մե­ռե­լու­թեան։ Ո­րով­հե­տեւ այս հո­գե­ւոր օ­ծու­մին շնոր­հիւ խզուե­լով կը կտրուինք հա­կա­ռա­կո­ղին (սա­տա­նայ), սնո­տիա­սէր, մա­հան­ման եւ տաղտ­կա­լի ու զա­զիր հեշ­տու­թիւն­նե­րէն, որ խո­նաւ օ­դի մեղ­կու­թեամբ կը թուլց­նէ մեր ձայն տուող քնար­նե­րը (ա­կանջ) եւ ա­նոր թմբու­կին վրայ ծած­կուած նուրբ մաշ­կը -որ ա­մէն հա­րուա­ծի խրոխտ ձայն կը հա­նէ- վրան ջուր թա­փուա­ծի խո­նա­ւու­թիւ­նով կը թուլց­նէ եւ ներ­դաշ­նա­կու­թիւ­նը եղ­ծա­նե­լով՝ կո­րուս­տի կ՚են­թար­կէ մեր բնա­ւո­րու­թիւ­նը, եւ (այս օ­ծու­մին շնոր­հիւ) կրկնա­պա­տիկ յոյ­սով դար­ձեալ կը կա­պուինք Քու խա­չիդ խել­քէ վեր խոր­հուր­դին հետ ո՛վ Քրիս­տոս. Կեն­դա­նիիդ մա­հուամ­բը մկրտուե­լով՝ ա­սով ան­վերջ կեան­քիդ կը մաս­նակ­ցինք եւ կա­տա­րեալ հա­մար­ձա­կու­թեամբ ան­բա­ժա­նե­լի կեր­պով Քեզ իսկ կը միա­նանք յա­ւէտ ո՛վ Աս­տուած։

ԻԱ. Այս ե­ղը՝ Քու ա­նու­նովդ օ­ծած քա­ռա­կու­սին (խա­չը) Բարձ­րեա­լիդ նշա­նին (խա­չին) կը հա­ւա­սարց­նէ, Քու ապ­րեց­նող ա­րիւ­նիդ նման, եւ ա­նոր փառ­քին հա­ւա­սար շնորհ կ՚ըն­ձե­ռէ (օ­ծուած խա­չին), զոր ան­բա­ժա­նե­լի փառ­քով կը պսա­կէ եւ կը մե­ծաց­նէ։ Մար­գա­րէին կան­խա­սա­ցու­թեան հա­մե­մատ օրհ­նու­թեան իւ­ղի փայտ կ՚ա­նուա­նուի, որ ան­տա­ռի հա­սա­րակ բոյ­սե­րէն կազ­մուա­ծը՝ չա­րին վտան­գա­ւոր ար­կած­նե­րէն եւ մո­լար կար­ծիք­նե­րէն զօ­րա­ւոր կեր­պով մաք­րե­լով՝ ստեղ­ծո­ղիդ ծա­ռա­յե­լու յատ­կա­ցուած այն կեան­քի նիւ­թին (խա­չին) կը հա­ւա­սարց­նէ։ Մեր մար­մի­նին միշտ բաց ե­ղող թա­փան­ցիկ պա­տու­հան­նե­րուն մուտքն ալ՝ (զգա­յա­րանք) Ա­հա­ւո­րիդ մե­ծու­թեան զօ­րա­ւոր ա­նու­նո­վը՝ երբ խո­հա­կան հա­մես­տու­թեամբ Քեզ­մով խա­չակն­քուի։ Հո­գիիդ ըղ­ձա­լի բնա­կա­րա­նը կը դառ­նայ (մեր ան­ձը) որ ո՛չ չա­րին խա­բէու­թիւն­նե­րէն եւ ո՛չ ալ խա­բո­ղին (սա­տա­նայ) մութ հո­վե­րէն կ՚ազ­դուի։ Այս լու­սով զսպուե­լով կը հա­ւա­քուինք ի­րի­կուան պաշ­տա­մուն­քի գո­հա­բա­նու­թիւ­նը նուա­գե­լու երկ­նա­յին լու­սա­ւոր լամ­պար­նե­րուն հետ, իբր օ­րի­նա­կը Քու շնոր­հիդ մեր մէջ վա­ռե­լուն։ (Հո­գե­ւոր) Փրկու­թեան բա­րիք­նե­րուն յի­շա­տա­կը ա­սով տնկուե­լով կը ծա­գի եւ ծաղ­կա­ւէտ ըլ­լա­լով կը պտղա­բե­րի, Մե­ծիդ գալս­տեա­նը վեր­ջի գի­շե­րուան ընթ­րի­քին պատ­րաս­տու­թեա­նը գոր­ծա­ծուե­լու հա­մար։ Ա­հա այս օ­րիա­կով է որ կը գոր­ծա­ծենք ճրա­գին լոյ­սը։

ԻԲ. Դար­ձեալ գծուած գի­րե­րու գու­մա­րու­մէն՝ (այբ բէն գի­մի) 24 (կամ քսան ան­գամ չորս) գի­րե­րու շա­րա­դա­սու­թե­նէն սկսե­լով՝ երբ այբ գի­րէն համ­րենք, 22եր­րորդ գի­րին (Ն) վրայ այս խո­րին խոր­հուր­դը բա­ցատ­րե­լով՝ ա­մե­նա­յար­մար կեր­պով գե­ղե­ցիկ ճա­շակ մը կրնանք պատ­րաս­տել հա­ղոր­դա­կից գտնուող­նե­րուն. ո­րով­հե­տեւ 80 նշա­նա­կող (Ձ) գի­րը երբ 400-ի փո­խենք (Ն) ստոյգ բա­ցատ­րու­թեամբ ձիւ­թը (ձէ­թին ձիւթ ը­սած է հոս) նիւթ կ՚ըլ­լայ, ինչ որ նմա­նու­թիւնն է խմո­րի ար­դիւն­քին (մաեա) որ ամ­բողջ զան­գուա­ծը ի­րեն կը հա­ւա­սա­րաց­նէ զօ­րե­ղա­պէս եւ քի­չը չէ որ շա­տէն կը գո­յա­նայ, այլ Ա­ւե­տա­րա­նի ա­ռա­կին հա­մե­մատ ա­մէնքն ալ նոյն ի­րին դարձ­նե­լով դէ­պի ի­րեն կը քա­շէ ու շատց­նէ։

ԻԳ. Հե­զու­թեան այս ե­ղը բարձ­րա­նա­լու եւ խո­նար­հե­լու օ­րի­նակ է միշտ. մէ­կուն՝ կա­կուղ պա­տա­ռով կը տրուի ու­ղիղ եւ յար­մա­րա­ւոր խօս­քի նման, իսկ բո­լոր լոյծ, հե­ղուկ եւ ջրա­յին նիւ­թե­րէն վեր կանգ­նե­լով, ա­նոնց ե­րե­սին վրայ կը պտը­տի, իբր գե­րա­գոյն պատ­կե­րը հրա­շա­փառ խոր­հուր­դին. եւ երբ մոր­թէ տի­կի մէջ ալ դրուի, ոչ թէ գի­նիի նման եւ կամ ջու­րի թա­ցու­թիւ­նով կը թուլց­նէ ու կ՚աւ­րէ զայն, այլ պատ­շաճ կա­կու­ղու­թեան սահ­մա­նին մէջ կը պա­հէ իր ա­մա­նը։ Այս­պէս ըն­դու­նե­լով Քու բա­րիք­նե­րուդ ան­հա­ւա­սար ա­ռա­ւե­լու­թիւ­նը՝ այս սրբա­նուէր օ­ծու­մը Քու ա­րիւ­նովդ կը գրենք մեր դէմ­քե­րուն ճակ­տին վրայ, ո՛վ կեն­դա­նի Աս­տու­ծոյ որ­դին. եւ մեր բնու­թեան շուն­չին (հո­գի) մէջ Քու Հո­գիովդ կը տպա­ւո­րենք զայն, մեր մտքին խոր­հուր­դո­վը հա­ւա­տա­լով թէ, նո­րէ՛ն պի­տի յայտ­նուի այն եւ պի­տի փայ­լի շատ մը ոս­տե­րով ճիւ­ղա­ւո­րուած՝ ըն­դար­ձա­կօ­րէն տա­րա­ծե­լու՝ բազ­մա­տե­սակ հրաշք­ներ գոր­ծող ե­ղին ըն­ծա­յած պտու­ղը, հան­դեր­ձեալ աշ­խար­հի ա­պա­գայ փառ­քին մէջ լոյս տա­լու հա­մար մեզ։ Հո­գե­ւոր, եր­ջա­նիկ եւ եր­կին­քի մէջ վա­ռող այս ե­ղը՝ այն ա­տեն Քու նշա­նովդ թող վա­ռի ե­րես­նե­րուս ու դէմ­քիս պատ­կե­րին վրայ։

ԻԴ. Այս մեծ զօ­րու­թիւ­նը՝ (մե­ռոն) իբր խել­քէ մտքէ վեր ու ա­նըմբռ­նե­լի՝ թե­թեւ թե­ւե­րով՝ մտքի հա­սո­ղու­թեան պայ­ման­նե­րէն վեր սլա­նա­լով ա­րա­գու­թեամբ, մարդ­կա­յին հա­սո­ղու­թե­նէն գեր ի վեր, ան­ծայր ճամ­բով, ան­հետ փա­խուս­տով, լայն անջր­պե­տով յա­ւէտ զա­տուե­ցաւ ու հե­ռա­ցաւ ինձ­մէ. ո՛չ ի­րեն հա­ւա­սար մէ­կը ու­նե­նա­լով (հին ու նոր օ­րէն­քին մէջ, ա­նով) օ­րի­նա­կուե­ցաւ, ո՛չ զու­գա­կից ու նմա­նա­կից ու­նե­ցաւ, ո՛չ ձե­ւա­կեր­պու­թեամբ սահ­մա­նուե­ցաւ, ոչ ալ աս­տի­ճա­նա­կից ըն­կե­րի մը չա­փո­վը կշռուե­ցաւ, այլ ա­հա Աս­տուա­ծա­յին խա­չիդ նշա­նին եւ ապ­րեց­նող ա­րիւ­նիդ հա­ւա­սա­րե­լով՝ հո­գե­ւոր զօ­րու­թեամբ գե­րա­զանց ե­րեւ­ցաւ ա­նոնց հետ։ Արդ, ո՛վ Տէր, ա­սով եւ ա­սոր մի­ջո­ցով օրհ­նէ զմեզ, որ ա­հա­ւոր, լու­սա­ւոր, երկ­նա­ւոր եւ զար­մա­նա­լի ա­նունդ ա­ւե­լի եւս օրհ­նուի բուր­վա­ռո­վը մաք­րակ­րօն­նե­րուն եւ գո­վա­բա­նուի ան­ճա­ռե­լի փառքդ ո՛վ սուրբ որ մա­քուր, անքն­նե­լի, ան­պատ­մե­լի, բարձ­րա­ցած, ո­ղոր­մած, կրկին եր­գուած ճշմա­րիտ, բա­րե­րար եւ սուրբ ես, ա­սով փրկէ մեր հո­գի­նե­րը, քա­ւու­թիւն տո՛ւր, բժշկու­թիւն պար­գե­ւէ՛, շնորհ պատ­րաս­տէ եւ եր­ջան­կու­թիւն ա­ռա­տա­ձեռ­նէ՛։ Այս ձէ­թին եր­կին­քէն անձ­րե­ւուած լոյ­սովն օ­ծուե­լով ա­նա­րատ թող դառ­նամ. ես որ այս իւ­ղով ե­ղո­տած՝ կտա­ւի բա­նա­ւոր հէնք մ՚եմ, մեղ­քի տխրու­թիւ­նը թող չմտնէ մէջս, թող չգրա­ւէ զիս եւ թող չաղ­տո­տէ բնաւ՝ կեր­պա­րան­քը հո­գիիս։ Ա­նոնք որ այս ե­ղով օ­ծուիլ կը փու­թան՝ հո­գիով եր­ջան­կա­պէս զար­դա­րուե­լով՝ սուրբ վա­յել­չու­թեամբ՝ գե­ղե­ցիկ կեր­պով թող պճնուին ու պար­ծե­նան՝ զար­դա­րուած հար­սի նման։ Այս լու­սա­փառ եւ Աս­տուծ­մէ ձրի պար­գե­ւուած կրա­կը՝ փոր­ձուե­լու հա­մար ի­րեն մօ­տե­ցող­նե­րուն՝ կրկնա­պա­տիկ ե­ռա­ցու­մով ջուր տրուած եւ փա­փա­քուած ջեր­մու­թեան աս­տի­ճա­նին հաս­նե­լով՝ ու­րիշ ձե­ւի փո­խուած եր­կա­թի (պող­պա­տի) զօ­րու­թիւ­նը թող տայ, ո­րով կա­տա­րեալ եւ ա­մե­նա­պատ­րաստ պնդու­թեամբ՝ կարծր ու ան­շարժ վէ­միդ վրայ տե­ւա­կան կեր­պով ար­ձա­նա­նա­լով՝ Քեզ­մով հաս­տա­տուիմ հոն՝ ա­ռանց երկմ­տե­լու։ Երկ­նա­յին յաղ­թա­նա­կի այս պար­գե­ւո­վը վա­ռող­նե­րուն նշա­նը այս ըլ­լայ որ, ջու­րով չխեղ­դուին, կրա­կով չայ­րին, ցուր­տէն չսա­ռին, վնա­սա­կար հո­վէ չմա­րին, ոե­ւէ պիղծ ու­րուա­կա­նէ չաղ­տո­տին, ի­րենց պա­հած­նե­րը չա­րին չյանձ­նեն, երբ աշ­խար­հէ ել­լեն՝ յի­մա­րա­բար դուրս չհա­նեն ի­րենց մթե­րած կեան­քի գան­ձե­րը. ոչ ան­պաստ­պար մնան Քու թե­ւե­րուդ օգ­նու­թե­նէն եւ ո՛չ ալ մե­զի կցուած օ­ծու­թիւ­նը ան­մա­քուր կեր­պով մեր­կա­նան։ Այլ Քու շնոր­հիւդ ա­սով այ­րուած ըլ­լանք, ա­սով գիր­նանք, ա­սով լու­սա­ւո­րուինք, ա­սով ար­դա­րա­նանք (հոգ­ւով) ա­զա­տինք, պսա­կուինք ու (յա­ւի­տե­նա­կա­նու­թեան մէջ) թա­գա­ւո­րենք։ Եւ Քեզ՝ որ միակ օ­ծուած մէկն ես, ա­մէ­նուն կող­մէ օրհ­նու­թեան եր­գեր, լե­զու­նե­րու ա­լէ­լու­ներ, ձայ­նե­րու հնչում­ներ, գո­վա­բա­նա­կան յաղ­թա­նակ­ներ, շրթունք­նե­րու բա­րե­բաս­տու­թիւն­ներ, սաղ­մոս­նե­րու սրբա­սա­ցու­թիւն­ներ թող մա­տու­ցուին Քեզ՝ Հօր եւ Սուրբ Հո­գիիդ հետ. ա­մէն։

Մա­քու­րին հա­մար (կոչ­նակ) այն է իմ խոս­տո­վա­նու­թիւնս (զոր գրե­ցի ՂԲ. գլխուն մէջ), իսկ մա­քուր­նե­րէ ա­ւե­լի մա­քու­րին (մե­ռոն) հա­մար այս է հաս­տատ դա­ւա­նու­թիւն­ս։