ՕՐԷՆՔԸ ՄԵԿՆԱԲԱՆԵ՛Լ ԵՒ Ո՛Չ ԶԱՅՆ ԽԱԽՏԵԼ

Օ­րէնք մը մեկ­նա­բա­նել՝ կը նշա­նա­կէ զայն լա՛ւ հասկ­նալ եւ ա­նա­չա­ռու­թեամբ գոր­ծադ­րել։ Օ­րէն­քը, ար­դա­րեւ ար­դա­րու­թեան ա­ռար­կան է եւ միջ­նո՛ր­դը։ Ար­դա­րու­թիւ­նը կա­րե­լի է գործ­նա­կա­նի վե­րա­ծել օ­րէն­քի լաւ գոր­ծադ­րու­թեամբ՝ ա­նա­չա­ռու­թեամբ։ Օ­րէն­քը, այս ի­մաս­տով «կշի՛ռ» մըն է՝ ըն­կե­րա­յին ի­րա­ւունք­նե­րը եւ ան­հա­տի ի­րա­ւունք­նե­րը հա­ւա­սա­րակշ­ռող եւ ա­նոնց մի­ջեւ ներ­դաշ­նա­կու­թիւ­նը ա­պա­հո­վող։

Օ­րէն­քը կը հա­մե­մա­տէ, կը հա­մա­ձայ­նեց­նէ նաեւ ան­հատ­նե­րու իւ­րա­քան­չիւ­րին ի­րա­ւուն­քը՝ որ ընդ­հան­րա­պէս կը հա­կա­ռա­կին ի­րա­րու։

Եր­բեմն կան մար­դիկ, ո­րոնք ան­խո­հե­մա­բար կ՚ը­սեն, թէ օ­րէն­քը ան­գամ մը խախ­տե­լով «աշ­խարհ չի՛ կոր­ծա­նիր»։ Չը­սե­լու հա­մար տգի­տու­թեան, բայց գի­տու­թեան պա­կա­սի, ա­ւե­լի լա՛ւ է ը­սել՝ գի­տակ­ցու­թեան եւ պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան պա­կա­սի հե­տե­ւանք է նման մտա­ծե­լա­կերպ մը, քա­նի որ բո­լոր­ո­վին հա­կա­ռա՛կ է մարդ­կա­յին բա­նա­կա­նու­թեան ե՛ւ ար­ժա­նա­պա­տուու­թեան։ Ար­դա­րեւ, ա­նոնք որ «օ­րէն­քը խախ­տել»ու մա­սին կը խօ­սին՝ ան­գի­տա­կից կեր­պով, ա­նոնք կը շփո­թեն օ­րէն­քին մեկ­նա­բա­նու­թեան հար­ցը եւ օ­րէն­քի տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րէն խու­սա­փե­լու, պրծե­լու թիւր եւ մո­լար մտա­ծու­մը։

Ուս­տի ա­ւե­տա­րա­նա­կան պատ­գամ է՝ թէ օ­րէն­քը մար­դո՛ւն հա­մար է, եւ ո՛չ թէ մար­դը օ­րէն­քին հա­մար։ Ինչ որ կը նշա­նա­կէ՝ օ­րէն­քը գոր­ծադ­րել միշտ ի նպաստ մար­դուն, մարդ­կա­յին օգ­տին եւ զայն ծա­ռա­յեց­նել մար­դուն ի­րա­ւունք­նե­րուն ա­պա­հով­ման ու պահ­պան­ման։

Բայց ա­ւե­տա­րա­նա­կան պատ­գամ է նաեւ՝ օ­րէն­քին տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րէն՝ սահ­մա­նում­նե­րէն նշա­նա­գիր մը՝ տառ մը իսկ չփո­խել, չպակ­սեց­նել։ Ու­րեմն, օ­րէն­քի ճիշդ եւ շի­տակ գոր­ծադ­րու­թիւ­նը լուրջ եւ պա­տաս­խա­նա­տու հմտու­թիւն մը կը պա­հան­ջէ։ Օ­րէն­քը իր նպա­տա­կին յար­մար կեր­պով գոր­ծադ­րե­լու հա­մար, պայ­մա՛ն է զայն հասկնալ, ա­նոր ի­մաս­տին թա­փան­ցել, խոր ըմբռ­նել, այ­սինքն լա՛ւ մեկ­նա­բա­նել։ Իսկ մեկ­նա­բա­նու­թիւն կա­րե­նալ ը­նե­լու հա­մար ալ, անհ­րա­ժեշտ է՝ նուա­զա­գոյն եւ սկզբնա­կան տե­ղե­կու­թիւն ու­նե­նալ օ­րէն­քը մեկ­նա­բա­նե­լու նուրբ եւ պա­տաս­խա­նա­տու մտա­յին աշ­խա­տան­քի մա­սին։

Ար­դա­րեւ, ինչ­պէս վե­րը յի­շե­ցինք, «օ­րէն­քը մար­դուս օգ­տին ծա­ռա­յեց­նե­լու» եւ դար­ձեալ «օ­րէն­քէն բառ մը իսկ չխախ­տե­լու» գա­ղա­փա­րին մի­ջեւ նրբե­րանգ մը, ի­մաս­տի նրբու­թիւն մը կայ, ինչ­պէս կայ՝ «օ­րէն­քը ան­գամ մը խախ­տել»ու եւ «օ­րէն­քը մեկ­նա­բա­նել»ու մի­ջեւ։

Ան­գի­տա­կից, կար­ծե­ցեալ՝ ինք­նա­կոչ մեկ­նա­բան­ներ ե­թէ փոր­ձեն մեկ­նա­բա­նել օ­րէն­քը՝ կրնան թէ՛ ան­հա­տա­կան, թէ՛ հա­ւա­քա­կան ան­դար­մա­նե­լի ա­նել վի­ճակ­ներ ստեղ­ծել, որ վտանգ ու վնաս կը սպառ­նան ըն­կե­րու­թեան։

Օ­րէն­քի սխալ գոր­ծադ­րու­թիւ­նը մարդ­կա­յին ըն­կե­րու­թեան սպառ­նա­ցող չա­րի՛ք մըն է՝ վնաս կը պատ­ճա­ռէ, ա­ղէտ ու փոր­ձանք կը ստեղ­ծէ։ Եւ ա­նոնք, որ «օ­րէն­քը ան­գամ մը խախ­տե­լով աշ­խարհ չի կոր­ծա­նիր» մտայ­նու­թեամբ կ՚ու­զեն վա­րել, ա­ռաջ­նոր­դել կամ գոր­ծա­ծել մարդ­կա­յին ըն­կե­րու­թիւ­նը՝ ի­րենք ար­դէն «վտա՛նգ» են մարդ­կու­թեան։

Օ­րէն­քը ան­ձե­րու կա­մա­կո­րու­թեան, քմա­հա­ճու­թեան կամ անձ­նիշ­խա­նու­թեան մի­ջոց մը, ա­ռար­կայ մը պէտք չէ՛ ըլ­լայ, այլ պէտք է ան մնայ միշտ իր բարձր դիր­քին վրայ՝ եր­բեք պէտք չէ փոր­ձուի զայն վար առ­նել իր պատ­նէ­շէն։

Օ­րէն­քի մեկ­նա­բա­նու­թիւ­նը եւ գոր­ծադ­րու­թիւ­նը պէ՛տք է ըլ­լայ ա­նա­չա­ռու­թեան եւ հա­ւա­սա­րու­թեան ան­շեղ սկզբունք­նե­րու զօ­րակ­ցու­թեամբ։ Բայց ա­ւե­լի կա­րե­ւորն է՝ օ­րէն­քի գոր­ծադ­րու­թեան ըն­թաց­քին խտրու­թիւն չդնել ան­հատ­նե­րու նկատ­մամբ, այ­սինքն օ­րէն­քի կի­րար­կու­թիւ­նը պէտք է ո­րոշ չա­փա­նի­շի մը (critère) հա­մա­ձայն՝ նոյն չա­փով եւ նոյն կշի­ռով գոր­ծադ­րուի։ Ար­դա­րեւ, օ­րէն­քին կի­րարկ­ման են­թա­կայ ան­հա­տին ո՛չ դիր­քը, ո՛չ աս­տի­ճա­նը, ո՛չ ըն­կե­րա­յին կար­գը եւ ոչ ալ ո­րե­ւէ ա­ռա­ւե­լու­թիւ­նը պէտք է տար­բեր վար­մուն­քի կամ վե­րա­բե­րու­մի պատ­ճառ ըլ­լայ։ Ուս­տի ար­դա­րու­թեան վսեմ սկզբունքն ալ այդ­պէս վա­րուիլ կը պա­հան­ջէ։ Եւ ու­րեմն, օ­րէն­քը պէտք է մեկ­նա­բա­նուի ո­րոշ եւ ան­յեղ­լի, ան­տե­ղի­տա­լի կեր­պով եւ նոյն ձե­ւով պէտք է գոր­ծադ­րուի՝ հա­ւա­սա­րու­թեան եւ անխտ­րու­թեան սկզբունք­նե­րով։ Թարգ­մա­նու­թեան հա­մար ը­սուած խօսք մը կայ. «Traduttore traditore», որ կը նշա­նա­կէ՝ թարգ­մա­նի­չը դա­ւա­ճան է։ Թէեւ գրա­գի­տա­կան ա­սու­թիւն մըն է, բայց ե­թէ կը նե­րէք, գոր­ծա­ծել կ՚ու­զեմ զայն սա ձե­ւով. «ան­փորձ եւ ան­վարժ մէ­կու մը կող­մէ կա­տա­րուած ո­րե­ւէ մեկ­նա­բա­նու­թիւն ալ նոյն հե­տե­ւան­քը կ՚ու­նե­նայ»։

­Մեկ­նա­բա­նու­թեան հար­ցը, ար­դա­րեւ միայն օ­րէն­քի տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րուն մաս­նա­յա­տուկ չէ, այլ մարդ­կա­յին ա­մէն յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու հա­մար կա­րե­ւոր խնդիր մըն է։ Զոր օ­րի­նակ, մէ­կու մը խօ­սա­կի­ցին խօս­քե­րը սխալ հասկ­նա­լը, ի՜նչ հար­ցե­րու ստեղծ­ման պատ­ճառ կը հան­դի­սա­նայ, խօս­քի մը, նոյ­նիսկ բա­ռի մը մէջ թիւ­րի­մա­ցու­թիւ­նը, ա­ւե­լին՝ շար­ժու­մի մը, կե­ցուած­քի մը ըմբռ­նու­մը կրնայ բո­լո­րո­վին տար­բեր հե­տե­ւանք­նե­րու պատ­ճառ ըլ­լալ։ Խօս­քին, կե­ց-ւած­քին, շար­ժու­մին, եւ ընդ­հան­րա­պէս մարմ­նա­յին լե­զուին ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րը ըմբռ­նել եւ շի­տակ մեկ­նա­բա­նել, օ­րէն­քի տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րուն մեկ­նա­բա­նու­թեա­նը չափ կա­րե­ւոր է՝ ա­ռողջ մարդ­կա­յին յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ մշա­կե­լու տե­սա­կէ­տէ…։

Եւ կեան­քի ընդ­հա­նուր փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ցոյց տուած է, թէ թիւ­րի­մա­ցու­թիւ­նը, այ­սինքն զի­րար սխալ հասկ­նա­լը ի՜նչ վէ­ճե­րու, հա­կա­ճա­ռու­թիւն­նե­րու, հա­կա­ռա­կու­թիւն­նե­րու, նոյ­նիսկ կռիւ­նե­րու, գժտու­թիւն­նե­րու պատ­ճառ ե­ղած է։

Ու­րեմն, կեան­քի ա­մէն պա­հուն, ա­մէն մարդ­կա­յին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու մէջ «մեկ­նա­բա­նու­թիւն»ը կա­րե­ւո՛ր դեր մը կը խա­ղայ։ Ուս­տի զի­րար հասկ­նալ, ի­րա­րու մտքին եւ խօս­քին կա­րե­ւո­րու­թիւն ըն­ծա­յել, ու­շադ­րու­թեամբ, կա­րե­ւո­րու­թեամբ եւ բծախնդրու­թեամբ լսել, ի­մա­նալ, կար­ծեմ շատ մը հար­ցեր կը լու­ծէ, ան­հա­մա­ձայ­նու­թիւն­նե­րու վերջ կու տայ։ Ար­դա­րեւ մար­դոց փա­փա­քածն ալ այս չէ՞։ Խա­ղա­ղու­թեան եւ ի­րեր­հաս­կա­ցո­ղու­թեան մէջ ապ­րի՞լ։

Բայց ա­սոր հա­մար գի­տակ­ցու­թեան չափ, ի­մա­ցու­թիւն, ի­մա­ցա­կան կա­րո­ղու­թիւն, զգա­ցո­ղու­թիւն ու­նե­նա­լու եւ ու­նե­ցա­ծը գործ­նա­կա­նի վե­րա­ծե­լու պատ­րաս­տա­կա­մու­թիւն ու­նե­նա­լու է, զի­րար հասկ­նա­լու ջա­նա­դիր ըլ­լա­լու է մարդ եւ ան­շուշտ եր­կու կա­րե­ւոր ա­ռա­քի­նու­թիւն­ներ պէտք չէ՛ պակ­սի՝ հան­դուր­ժո­ղու­թիւն եւ համ­բե­րու­թիւն։ Եւ ան­պայ­մա՛ն՝ ան­սահ­մա՜ն սէր…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Հոկ­տեմ­բեր 9, 2015, Իս­թան­պուլ