ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹԵԱՆ ՓՈՐՁ ՄԸ…

Նա­խա­պէս ներ­կա­յա­ցու­ցինք եր­կու գրու­թիւն­ներ՝ «Եր­կակ­նե­րու հո­գե­ւո­րա­կան դառ­նա­լու կա­նո­նա­կան ար­գել­քը» եւ «Օ­րէն­քը մեկ­նա­բա­նե՛լ եւ ո՛չ զայն խախ­տել» վեր­նագ­րե­րով։ Այս նիւ­թե­րուն հա­ման­ման հար­ցեր շօ­շա­փե­ցինք նաեւ «Քա­հա­նա­յի յատ­կու­թիւն­նե­րը» խո­րագ­րով եր­կու յա­ջոր­դա­կան գրու­թիւն­նե­րու մէջ։ Այս գրու­թիւն­նե­րով ցոյց տալ փոր­ձե­ցինք՝ օ­րէն­քի կամ կա­նո­նի մը հնա­զան­դե­լու կամ հպա­տա­կե­լու, են­թար­կուե­լու կա­րե­ւո­րու­թիւնն ու անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը ամ­բողջ ըն­կե­րա­յին կեան­քին մէջ ե՛ւ օ­րէն­քը լա՛ւ հասկ­նա­լու, ա­նոր ի­մաստն ու նպա­տա­կը լա՛ւ ըմբռ­նե­լու եւ ըստ այնմ գոր­ծադ­րե­լու հար­կա­ւո­րու­թիւ­նը, հա­կա­ռակ պա­րա­գա­յին՝ սխալ կամ նպա­տա­կէն շե­ղած ըն­կա­լու­մի մը՝ ո՛ր­քան վնա­սա­կար հե­տե­ւանք­ներ ստեղ­ծե­լու ա­ռիթ հան­դի­սա­նա­լու վտան­գը։ Ուս­տի մատ­նան­շած էինք յատ­կա­պէ՛ս «մեկ­նա­բա­նու­թեան» կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը։

Ար­դա­րեւ սխալ եւ թիւր մեկ­նա­բա­նուած օ­րէնք մը ո՛չ թէ օ­գուտ, այլ մա­նա­ւանդ վնաս կը պատ­ճա­ռէ թէ՛ ան­հա­տին եւ թէ հա­սա­րա­կու­թեան։

Այս ի­րո­ղու­թեան լոյ­սին տակ «մեկ­նա­բա­նու­թեան փորձ» մը կա­տա­րենք։ Պար­զա­պէս մտա­յին մար­զանք մը, անդ­րա­դար­ձում մը՝ օ­րէն­քի մեկ­նա­բա­նու­թեան կա­րե­ւո­րու­թեան եւ անհ­րա­ժեշ­տու­թեան ար­ժէ­քը տես­նե­լու հա­մար­։ Եւ ա­ւելց­նենք, որ մեր մեկ­նա­բա­նու­թիւ­նը եր­բեք «վճիռ»ի հան­գա­մանք չու­նի, այլ պար­զա­պէս «մեկ­նա­բա­նու­թեան կա­րե­ւո­րու­թիւն»ը ցոյց տա­լու հա­մեստ փորձ մը։

Զոր օ­րի­նակ, «Բ ա­ռա­քե­լա­կան 17 կա­նոն»ի սա տնօ­րի­նու­թիւ­նը, թէ՝ «Ո՛վ որ մկրտու­թե­նէն յե­տոյ եր­կու ան­գամ պսա­կով կա­պուած ըլ­լայ, կամ հարճ ու­նե­նայ, ան կա­րող չէ՛ ե­պիս­կո­պոս, ե­րէց, սար­կա­ւագ եւ քա­հա­նա­յա­կան կար­գի ան­դամ ըլ­լալ»։ Այս տնօ­րի­նու­թեան մէջ «եր­կու ան­գամ պսա­կով կա­պուած ըլ­լալ» խօս­քէն ի՞նչ կա­րե­լի է հասկ­նալ. «պսա­կուած, եւ յե­տոյ պսա­կը լու­ծուած, դար­ձեալ պսա­կուա՞ծ, թէ՝ նոյն ա­տեն եր­կու պսակ ու­նե­ցած»։­

Ան­շուշտ երկ­րորդ հա­ւա­նա­կու­թիւ­նը այ­սօ­րուան պայ­ման­նե­րուն մէջ օ­րի­նա­ւո­րա­պէս կա­րե­լի չէ, քա­նի որ երբ պսակ մը գո­յու­թիւն ու­նի, ա­ռանց զայն «օ­րի­նա­ւո­րա­պէ՛ս» լու­ծե­լու երկ­րոր­դը հաս­տա­տել անհ­նա­րին է։ Ու­րեմն պարզ տրա­մա­բա­նու­թեամբ ա­սի­կա կա­րե­լի է մեկ­նա­բա­նել՝ «ա­մուս­նա­լու­ծուած եւ յե­տոյ երկ­րորդ ան­գամ ա­մուս­նա­ցած՝ պսա­կուած» ձե­ւով։ Ար­դա­րեւ ա­ռա­ջին ակ­նար­կով ա՛յդ­պէս կ՚ե­րե­ւի, այդ­պէս կը հասկ­ցուի։ Բայց «մեկ­նա­բա­նու­թիւն»ը այդ­քան պարզ չէ՛։ Ա­ռողջ մեկ­նա­բա­նու­թեան մը հա­մար պէ՛տք է պատ­մա­կան եւ ըն­կե­րա­յին պայ­ման­ներն ալ նկա­տի առ­նել։ Ուս­տի մեկ­նա­բա­նու­թիւ­նը պէտք է բազ­մա­կող­մա­նի ու­սում­նա­սի­րու­թեան մը ար­դիւնք ըլ­լայ։ Միա­կող­մա­նի եւ պարզ մեկ­նա­բա­նու­թիւ­նը միշտ կը սխա­լեց­նէ եւ ա­պար­դիւն կը մնայ։

Վե­րո­յի­շեալ տրա­մադ­րու­թեան «ա­ռա­քե­լա­կան» շրջա­նի յա­տուկ կար­գադ­րու­թիւն մը ըլ­լա­լը նկա­տի առ­նե­լով, կա­րե­լի է խոր­հիլ, թէ այդ շրջա­նին պսակ­նե­րու գրան­ցու­մը, այ­սինքն պաշ­տօ­նա­կան ար­ձա­նագ­րու­թիւ­նը, գո­նէ ա­ռողջ կեր­պով մը չէր կա­տարուեր։ Եւ վա­տա­խոր­հուրդ, չա­րա­միտ մար­դիկ կրնա­յին ա­ռա­ջին պսա­կը գաղտ­նե­լով՝ երկ­րորդ մը հաս­տա­տել։ Մնաց որ հին շրջան­նե­րուն այդ­պի­սի ի­րա­դար­ձու­թիւն­ներ կրնար «բնա­կան» կամ «նե­րե­լի» հա­մա­րուիլ ընդ­հան­րա­պէս, հա­սա­րա­կաց խղճին առ­ջեւ։

Ար­դէն, նոյն հա­տուա­ծին մէջ կայ նաեւ՝ «հարճ» բա­ռը, որ կը նշա­նա­կէ՝ «երկ­րոր­դա­կան՝ ոչ-օ­րի­նա­ւոր կին»։ Ու­րեմն, մար­դիկ կրնա­յին «իբր թէ օ­րի­նա­ւոր» երկ­րորդ կին մը առ­նել եւ «ո՛չ-օ­րի­նա­ւոր կին» մը ու­նե­նալ։ Ու­րեմն, վե­րո­յի­շեալ կա­նո­նա­կան տրա­մադ­րու­թեան մէջ «եր­կակ­ներ»ու պա­րա­գան պէտք է հասկ­նալ «օ­րի­նա­ւոր ձե­ւաց­նել»ով կազ­մուած հա­մա­ժա­մա­նակ պսակ­նե­րով «եր­կու կին» ու­նե­ցող­նե­րը, ինչ­պէս բո­լո­րո­վին ա­պօ­րի­նի կեր­պով հարճ ու­նե­ցող­նե­րը։

Ը­սենք, որ «եր­կակ­նե­րու պա­րա­գայ»ին՝ եր­կու յա­ջոր­դա­բար պսակ­նե­րով կին ու­նե­ցող­ներ մատ­նան­շուած ըլ­լա­յին։ Այ­սինքն, ա­ռա­ջին ա­մուս­նու­թիւ­նը լու­ծե­լով երկ­րորդ ա­մուս­նու­թիւն կա­տա­րող­նե­րը։ Նախ, քա­նի որ թէ՛ ա­ւե­տա­րա­նա­կան, եւ թէ ա­ռա­քե­լա­կան օ­րէն­քով, բա­ցա­ռիկ պա­րա­գա­նե­րէ դուրս, ա­մուս­նա­լու­ծու­մը չէ՛ ար­տօ­նուած, եւ ու­րեմն ա­մուս­նա­լու­ծում կա­րե­լի չէ՛ կա­տա­րել, որ երկ­րորդ կին մը ու­նե­նայ մարդ։

Իսկ այդ «բա­ցա­ռիկ» պա­րա­գա­յին ալ ար­դէն ա­մուս­նա­լու­ծու­մը օ­րի­նա­ւոր է, ար­տօ­նուած է, եւ ու­րեմն պէտք չէ հարց մը ըլ­լայ…։

Ար­դա­րեւ, ար­տօ­նուած ա­րարք մը, գործ մը կա­տա­րող մէ­կը ո­րե­ւէ կեր­պով «դա­տա­պար­տել» թէ՛ օ­րի­նա­ւոր չէ, եւ թէ բա­նա­ւոր չէ՛։

Ու­րեմն, «եր­կու ան­գամ պսա­կով կա­պուած ըլ­լալ» խօս­քը պէտք է հասկ­նալ՝ «ո­րե­ւի­ցէ կեր­պով եւ ա­պօ­րի­նի ճամ­բով նոյն ա­տեն, կրկին պսակ ու­նե­ցող» ձե­ւով, եւ ո՛չ թէ «օ­րի­նա­ւոր կեր­պով ա­մուս­նա­լու­ծուած եւ դար­ձեալ ա­մուս­նա­ցած» ան­ձե­րու պա­րա­գան։ Եւ ինչ­պէս ը­սինք, նոյն նա­խա­դա­սու­թեան մէջ «կամ հարճ» ար­տա­յայ­տու­թեան մէջ «կամ» յօ­դը յստակ եւ հաս­տատ ա­պա­ցոյց մըն է «եր­կու ան­գամ պսա­կով կա­պուած» ար­տա­յայ­տու­թեան ա­պօ­րի­նի եւ նոյ­նժա­մա­նակ «եր­կու կին» ու­նե­նա­լու ձե­ւով մեկ­նա­բա­նու­թեան։ Նա­խա­դա­սու­թեան «կամ» յօ­դը հա­մի­մաստ կ՚ը­նէ՝ «հարճ»ը եւ «եր­կու ան­գամ պսա­կով կա­պուած ըլ­լալ»ը՝ որ եր­կուքն ալ ա­պօ­րի­նի՛ են, ինչ­պէս ան­ցեա­լի պայ­ման­նե­րուն, այ­սօ­րուան պայ­ման­նե­րու մէջ ա՛լ։

Հոս, որ­պէս զի թիւ­րի­մա­ցու­թեան պատ­ճառ չդառ­նանք, յի­շեց­նենք, որ ա­մուս­նա­լու­ծումն ալ օ­րի­նա­ւոր պէ՛տք է նկա­տել միա՛յն օ­րի­նա­ւո­րա­պէս ար­տօ­նուած «բա­ցա­ռիկ» պա­րա­գա­նե­րու մէջ։ Եւ նաեւ պէտք է նոյն հի­ման վրայ ե­կե­ղե­ցա­կան օ­րէն­քով լու­ծուի նաեւ ա­ռա­ջին պսա­կը, եւ այդ պա­րա­գա­յին կազ­մուած ըլ­լայ երկ­րորդ օ­րի­նա­ւոր պսա­կը։

Ու­րեմն, սի­րե­լի՜­ներ, կը տես­նուի, որ օ­րէնք մը, կա­նոն մը՝ եր­բե՛ք պէտք չէ միայն տա­ռա­ցի կեր­պով ըմբռ­նել կամ մեկ­նա­բա­նել եւ այդ­պէս գոր­ծադ­րել։ Եւ պէտք չէ՛ դար­ձեալ, մոռ­նալ ա­ւե­տա­րա­նա­կան պատ­գա­մը, թէ՝ օ­րէն­քը մար­դո՛ւն հա­մար է եւ ո՛չ թէ մար­դը օ­րէն­քին հա­մար։ Եւ այս սկզբուն­քին հի­ման վրայ՝ օ­րէն­քի ո­րե­ւէ տրա­մադ­րու­թիւն պէ՛տք է մեկ­նա­բա­նուի մի՛շտ ի նպաստ մար­դուն, քա­նի որ օ­րէն­քը մար­դուն օգ­տին, բա­րի՛­քին հա­մար է։

Մեկ­նա­բա­նու­թիւ­նը, ինչ­պէս ը­սինք, բազ­մա­կող­մա­նի ու­սում­նա­սի­րու­թեան ար­դիւնք ըլ­լա­լու է, ա­ռաձ­գա­կան եւ թա­փան­ցիկ։ Օ­րէն­քը պէտք է հասկ­նալ իր ամ­բող­ջու­թեա­նը մէջ եւ նպա­տա­կա­յար­մար կեր­պով՝ բարձր, խոր եւ ըն­դար­ձակ եւ ծա­ւա­լուն։

Եւ այն ա­տեն է, որ օ­րէն­քը կը գտնէ իր ար­ժէ­քը եւ կը հաս­նի իր իս­կա­կան նպա­տա­կին…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Հոկ­տեմ­բեր 10, 2015, Իս­թան­պուլ