ՎԱԽԻՆ ՀԵՏԵՒԱՆՔՆԵՐԸ

«Վախ» կամ «եր­կիւղ» մարդ­կա­յին բնա­կան՝ ըն­դա­բոյս զգա­ցում մըն է։ Վա­խը, կեր­պով մը, անվ­տան­գու­թեան, վստա­հե­լիու­թեան կամ ա­պա­հո­վու­թեան զգա­ցա­կան կազ­մուածք մըն է՝ որ կ՚ազ­դա­րա­րէ եւ կը զգու­շաց­նէ են­թա­կան հա­ւա­նա­կան՝ կա­րե­լի՝ բայց ո՛չ ստոյգ վտան­գի մը մա­սին։ Վա­խը՝ ու­րեմն մարդս ա­մէն վտան­գի դէմ ա­պա­հով պա­հող, ը­սենք, հա­կազ­դե­ցու­թիւն մըն է։ Ու­րիշ խօս­քով՝ ար­տա­քին ներ­գոր­ծու­մի մը պա­տաս­խա­նող ներ­քին ներ­գոր­ծում մըն է։ Եւ այս ի­մաս­տով՝ վա­խը բնա՛զդ մըն է։ Բնազդ մը, որ մարդս ա­պա­հով կը պա­հէ, եւ այն որ ինք­զինք «ան­վախ» կը նկա­տէ, ա­մե­նէն ա­ւե­լի «վախ»ի զգա­ցու­մին պէտ­քը ու­նի։

Ե­կէ՛ք, այ­սօր, սի­րե­լի՜ ըն­թեր­ցող բա­րե­կամ­ներ, «վախ»ը ան­գամ մըն ալ ու­սում­նա­սի­րենք Տ. Ե­սա­յի Քա­հա­նայ Ար­թէ­նեա­նի հե­տա­գայ ի­մաս­տա­լից քա­րո­զին խօս­քե­րով։ Ուս­տի մեծ հա­ճոյ­քով կը ներ­կա­յաց­նենք Ե­սա­յի Քա­հա­նա­յի քա­րո­զը՝ «վախ» եւ «եր­կիւղ»ի մա­սին։

«Չկա՛յ մարդ, որ վախ չու­նե­նայ. բո­լորն ալ բա­նէ մը կը վախ­նան։ Յա­ճախ վա­խի հե­տե­ւան­քով պատ­րանքն ու ի­րա­կա­նու­թիւ­նը ի­րար կը խառ­նուին, երբ վա­խի ազ­դե­ցու­թեան տակ մարդ չի կրնար զա­տել զա­նոնք ի­րար­մէ։

«Վա­խը մարդ­կա­յին հո­գիին տկա­րու­թեան դրսե­ւո­րումն է։ Հո­գիի տկա­րու­թիւն, ը­սե­լով կը հասկ­նանք մար­դու խո­ցե­լիու­թիւ­նը (=թու­լու­թիւ­նը կամ պաշտ­պա­նուե­լու մա­սին տկա­րու­թիւ­նը), վի­րա­ւո­րան­քը եւ թե­րա­հա­ւա­տու­թիւ­նը (=տա­րա­կու­սան­քը, անվս­տա­հու­թիւ­նը, կաս­կա­ծոտ վի­ճա­կը)։ Ուս­տի թե­րա­հա­ւատ, կաս­կա­ծոտ մար­դը չի՛ կրնար դի­մա­կա­լել, դէմ դնել չա­րին փոր­ձու­թիւն­նե­րուն։ Ար­դա­րեւ, հո­գե­բան­ներ կ՚ը­սեն, որ վա­խը մար­դու ինք­նա­պաշտ­պա­նու­թեան բնազդն է։

«Ան­շուշտ սխալ ձե­ւա­կեր­պում չէ այս բա­ցատ­րու­թիւ­նը. վա­խը նաեւ բնա­կան դրսե­ւո­րում է, եւ ա­նոր նպա­տա­կը ինք­նա­պաշտ­պա­նու­թի՛ւնն է։

«Մարդ­կա­յին վա­խե­րը տար­բեր են այն­պէս՝ ինչ­պէս տար­բեր են մար­դիկ։

«Գո­յու­թիւն ու­նի բնա­կան եւ անբ­նա­կան վախ։

«Պարզ ու յստակ է, որ բնա­կան վա­խը կա­պուած է ուղ­ղա­կի ե­րե­ւոյթ­նե­րու եւ ի­րա­կա­նու­թեան հետ. բարձ­րու­թիւն­նե­րէն, ջու­րէն եւ զա­նա­զան ու­րիշ ե­րե­ւոյթ­նե­րէ վա­խը՝ ա­նոր յստակ օ­րի­նակն է։ Իսկ անբ­նա­կան վա­խը ա­ւե­լի խորհր­դազ­գած (=mystique) ե­րե­ւոյթ մըն է մարդ­կա­յին կեան­քին մէջ. մա­հուը­նէ, մարդ­կա­յին զա­նա­զան շփում­նե­րէ, յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րէ, ու­րուա­կան­նե­րէ (= ցնո­րա­կան ե­րե­ւոյթ, ո­գի), չար հո­գի­նե­րէ, ի վեր­ջոյ, Աս­տուծ­մէ վա­խը նոյն­պէս -օ­րի­նա­չափ- (=բնա­կա­նոն, բո­լո­րէն ըն­դու­նուած օ­րէնք, օ­րի­նա­կան) ե­րե­ւոյթ է շա՜տ մար­դոց կեան­քին մէջ։

«Կրօն­քը եւ հա­ւատ­քը այն ե­զա­կի ճա­նա­պարհ­ներն են, ո­րով կա­րե­լի է ա­զա­տիլ վա­խե­րէ։ Ե­թէ բնա­կան վա­խի դէմ կա­րե­լի է պայ­քա­րիլ հո­գե­բա­նա­կան վար­ժու­թիւն­նե­րու մի­ջո­ցով, ա­պա անբ­նա­կան վա­խի դէմ պայ­քա­րե­լու ա­տեն, մար­դուն, կրնան օգ­նել միա՛յն կրօ­նա­կան գի­տե­լիք­ներն ու հա­ւատ­քը։ Այս ի­մաս­տով, հե­տաքր­քիր է դի­տար­կել քրիս­տո­նէու­թեան ու հե­թա­նո­սու­թեան տար­բե­րու­թիւ­նը։

«Ար­դա­րեւ հե­թա­նո­սու­թեան մէջ (հե­թա­նո­սու­թիւն=կռա­պաշ­տու­թիւն, բար­բա­րոս վի­ճակ, ան­հա­ւատ) վա­խը մար­դոց կը ստի­պէր պաշ­տել բնա­կան ե­րե­ւոյթ­նե­րը, աս­տուա­ծաց­նել զա­նոնք, հե­տե­ւա­բար դառ­նալ սնո­տիա­պա՛շտ։ Իսկ քրիս­տո­նէու­թեան մէջ մարդս կ՚ա­զա­տի վա­խի զգա­ցում­նե­րէն։ Հնա­րա­ւոր է, որ քրիս­տո­նեա­ներ ալ վախ­նան, ի՛նչ որ բնա­կան է, զոր օ­րի­նակ՝ դժոխ­քէն վախ­նալ, այդ պատ­ճա­ռով կը մկրտուին, կ՚ա­պաշ­խա­րեն, կը խու­սա­փին մեղ­քե­րէ եւ այլն։ Սա­կայն այս տե­սակ դէպ­քե­րու ըն­թաց­քին մար­դիկ, քրիս­տո­նեայ կը դառ­նան ա­ռանց Քրիս­տո­սի, քա­նի որ նման դէպ­քե­րու մէջ մար­դոց հա­մար կա­րե­ւո­րը Քրիս­տո­սը չէ՛, այլ՝ դժոխք չեր­թա­լը, չպատ­ժուի­լը։ Մենք, ի­րա­կա­նու­թեան մէջ կ՚ընտ­րենք ո՛չ թէ քրիս­տո­նէա­կան կրօ­նը, այլ՝ Քրիս­տո՛­սը։ Ճիշ­դը ա՛յդ է։

«Ա­ւե­տա­րա­նի ու­սու­ցու­մին մէջ Քրիս­տոս կը պա­տուի­րէ՝ մի՛ վախ­նաք, Ես եմ։ Քրիս­տոս հա­շուէ դուրս կը դնէ, կը բա­ցա­ռէ վա­խի ա­մէն տե­սակ դրսե­ւո­րում, բայց Ա­ւե­տա­րա­նը կը սահ­մա­նէ վա­խի տար­բեր ո­րակ­ներ ու դրսե­ւո­րում­ներ, ա­հա­ւա­սիկ այս­տեղ յա­ռաջ կու գայ վա­խի եւ եր­կիւ­ղի սահ­մա­նա­զատ­ման անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը։ Քրիս­տոս կը սոր­վեց­նէ չվախ­նա՛լ այն մար­դոց­մէ, ո­րոնք մեր մար­մի­նը կը սպան­նեն, այլ վախ­նալ ան­կէ՝ որ մեր հո­գին դժոխ­քի կրակ­նե­րուն մէջ այ­րե­լու իշ­խա­նու­թիւն ու­նի։ Ա­ռա­ջին նա­յուած­քէն հա­կա­սու­թեան կը հան­դի­պինք. բայց շա­րու­նա­կու­թիւ­նը կար­դա­լով կը հասկ­նանք, որ Ա­ւե­տա­րա­նը հա­րուստ է վա­խի տար­բեր դրսե­ւո­րում­նե­րու սահ­մա­նում­նե­րով։

«Բնա­կան է, երբ մարդ կը վախ­նայ մեղք գոր­ծե­լէ, բայց վատ է, գէ՛շ է, երբ ան կը վախ­նայ միա՛յն պա­տի­ժէն։ Բնա­կան է նաեւ, երբ մարդ կը վախ­նայ դի­մա­ցի­նը նե­ղաց­նե­լէ, քա­նի որ դի­մա­ցի­նը մա՛րդ է, եւ դի­մա­ցի­նին մէջ կը տես­նէ -մա՛րդ-ը, բայց գէ՛շ է, երբ չի՛ նե­ղա­նար, դի­մա­ցի­նէն վախ­նա­լով՝ որ դի­մա­ցի­նը ա­ւե­լի՛ ու­ժեղ է եւ կը պատ­ժէ զինք։ Ա­հա­ւա­սիկ այս կը նշա­նա­կէ շար­ժիլ՝ եր­կու չափ ու եր­կու կշի­ռով, որ կը նշա­նա­կէ՝ ան­կեղծ չըլ­լա՛լ։

«Ա­հեղ Դա­տաս­տա­նը, յա­ճախ կը պատ­կե­րաց­նենք սար­սա­փե­լի՜ ար­հա­ւիրք­նե­րով, դժոխ­քի կրակ­նե­րով ու դա­ժան պա­տիժ­նե­րով լե­ցուն ի­րո­ղու­թիւն մը։

«Հին քրիս­տո­նեա­նե­րուն հա­մար Դա­տաս­տա­նը ա­հեղ էր ո՛չ թէ դժոխ­քի կրակ­նե­րու եւ ար­հա­ւիրք­նե­րու պատ­ճա­ռով, այլ ա­հե՛ղ էր իր պար­զու­թեա­նը մէջ։ Քա­նի որ դա­տաս­տա­նի ժա­մա­նակ Աս­տուած մար­դուս պի­տի չհարց­նէ իր գոր­ծած մեղ­քե­րու մա­սին. հար­ցը շատ ա­ւե­լի պարզ ըլ­լա­լու է՝ ա­նօ­թի մէ­կու մը ու­տե­լիք տա­լու, կե­րակ­րե­լու յօ­ժա­րա՞ծ է, ծա­րա­ւին ջուր տուա՞ծ է…։

«Աս­տուած մար­դուս տուած է ա­մէն ինչ, մին­չեւ իսկ Իր Միա­ծին Որ­դին։ Բայց մարդս ու­րա­ցաւ, մեր­ժեց զԱս­տուած՝ դա­ւա­ճա­նու­թեամբ, անհ­նա­զան­դու­թեամբ եւ շնու­թեամբ, ստա­խօ­սու­թեամբ եւ պիղծ կեան­քով։ Ուս­տի մար­դուս հո­գե­ւոր կեան­քին հա­մար կա­րե­ւոր է մեղ­քի գի­տակ­ցու­մը եւ ա­պաշ­խա­րու­թիւ­նը՝ որ հնա­րա­ւո­րու­թիւն է դրախ­տա­յին ե­րա­նու­թեան։ Իսկ դժոխ­քը այն է, երբ մարդս ինք­զինք կը զրկէ սե­փա­կան մեղ­քե­րը շտկե­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րէ…։

«Չպատ­ժուե­լու, դժոխք չեր­թա­լու վա­խը, մարդս ա­ւե­լի կը հե­ռաց­նէ Աս­տուծ­մէ։ Իսկ Ա­ւե­տա­րա­նը ցոյց կու տայ ո՛չ թէ վա­խի, այլ եր­կիւ­ղի ճա­նա­պար­հը, երբ մարդ մեղք չի գոր­ծեր, թէ ա­նոր հա­մար, որ Աս­տուած զինք չպատ­ժէ, այլ քա­նի որ կը սի­րէ՜ Աս­տուած…»։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

­Փետ­րուար 29, 2016, Իս­թան­պուլ