ԻՆՔՆԱՏԻՐՈՒԹԻՒՆ

Ինք­նա­տի­րու­թիւ­նը՝ ինքն­ա­գի­տակ­ցու­թեան բնա­կան մէկ հե­տե­ւանքն է։ Այն ան­ձը՝ որ իր ար­ժա­նի­քին, իր մտա­յին ու հո­գե­ւոր կա­րո­ղու­թիւն­նե­րուն գի­տա­կից է եւ ըստ այնմ կը վա­րուի, ան տէ՛րն է իր ան­ձին։ Անձ մը՝ որ ինքն ի­րեն տէ­րը չէ, այդ կը նշա­նա­կէ, որ ան ո՛չ չափ ու­նի, ո՛չ կշիռ եւ ոչ ալ սահ­ման իր կիր­քե­րուն, եւ կը վա­րուի բո­լո­րո­վին ինք­նա­կեդ­րոն կեանք մը՝ ու­րիշ­նե­րուն նկատ­մամբ վա­նո­ղա­կան եւ իր­մէ տար­բե­րը մեր­ժող ըն­թաց­քի մը մէջ։ Եւ ան­շուշտ, որ այս ան­հա­տա­կան մտա­ծե­լա­կեր­պը ներ­հակ է, հա­կա­ռակ է հա­ւա­քա­կան, հա­սա­րա­կա­կան կեան­քին՝ որ կո­չուած է ու պար­տա­ւո՛ր է մարդ, քա­նի որ ան ըն­կե­րա­յին կեանք ապ­րե­լու ստի­պուած է։

Այս խորհր­դա­ծու­թիւն­նե­րէն կը հե­տե­ւի, թէ մարդ, որ­պէս ան­հատ, կա­րօտ է միշտ «ու­րիշ»ին, այ­սինքն իւ­րա­քան­չիւր ան­հատ պա­հանջ­քը ու­նի ու­րիշ ան­հա­տի մը օգ­նու­թեան, ո­րե­ւէ մար­զի մէջ։

Եւ այս կը նշա­նա­կէ, որ ան­հա­տը պէ՛տք է ապ­րի ըն­կե­րա­յին կեանք մը՝ ուր իւ­րա­քան­չիւ­րը պի­տի օգ­նէ միւ­սին, փո­խա­դարձ ա­ջակ­ցու­թեամբ։

Ուս­տի մա՛րդ ինք­նա­բաւ, այ­սինքն ու­րի­շին ան­կա­րօտ չի կրնար ըլ­լալ։ Ար­դա­րեւ աս­տուա­ծա­յին ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան ընդ­հա­նուր ծրագ­րին մէջ ալ, «մարդ»ը տար­բեր կա­րո­ղու­թիւն­նե­րով ստեղ­ծուած է, ի­րա­րու հա­ւա­սար չէ ստեղ­ծուած, որ­պէս­զի մէ­կը միւ­սին օգ­նէ, մէ­կը միւ­սին տկա­րու­թիւ­նը զօ­րաց­նէ՝ պա­կա­սը ամ­բող­ջաց­նէ։ Մարդ, ու­րեմն կա­տա­րե­լու­թեան կրնայ հաս­նիլ «ու­րիշ»ին ա­ջակ­ցու­թեամբ, ըն­կե­րակ­ցու­թեամբ։ Սա­պէս ը­սենք. մար­դու մը իր թե­ւե­րով շրջա­նակ մը կա­րե­նալ կազ­մե­լու, ամ­բող­ջաց­նե­լու հա­մար ան­պայ­ման եւ ստի­պո­ղա­բար «եր­կու թեւ»ե­րու պա­հանջ­քը ու­նի, մէկ ձեռ­քով կամ մէկ թե­ւով ամ­բողջ շրջա­նակ մը չի՛ կրնար կազ­մել մարդ։

Եւ մար­դիկ՝ մէ­կը միւ­սին կա­պող ու­ժը ի՞նչ է։

Ա­հա­ւա­սիկ հո՛ս է սի­րոյ կա­րե­ւո­րու­թիւնն ու անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը։ Բայց շատ ան­գամ սէրն ալ բա­ւա­րար չի կրնար ըլ­լալ, ե­թէ ան գործ­նա­կա­նի չէ վե­րա­ծուած։ Միայն շըր-թուն­քի վրայ, միայն լե­զուի մէջ մնա­ցած սէ­րը ո՛­չինչ կ՚ար­ժէ, քա­նի որ ան միայն շըր-թուն­քին վրայ կամ լե­զուի մէջ կը մնայ։

Սի­րոյ պէտք է միա­նայ ան­կեղ­ծու­թիւն, գործ եւ ար­տա­յայ­տու­թիւն։ Ե­թէ ըն­կերդ կը սի­րես, բայց ա­նոր չե՛ս օգ­ներ իր դժուա­րու­թիւն­նե­րուն, նե­ղու­թիւն­նե­րուն մէջ, ա­պա ու­րեմն «խօսք»ը ի՛նչ կ՚ար­ժէ։

Ու­րեմն ո՞ւր պէտք է զե­տե­ղել «ինք­նա­տի­րու­թիւն»ը այս յա­րա­բե­րու­թեան, այս հա­ղոր­դակ­ցու­թեան մէջ։ Մարդ­կա­յին փոխ­յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու մէջ սի­րոյ չափ կա­րե­ւոր է ան­կեղ­ծու­թիւ­նը՝ որ ար­տա­յայ­տու­թիւնն է ինք­նա­գի­տակ­ցու­թեան։

Իսկ ինքն­ա­գի­տակ­ցու­թեան յստակ ու բա­ցա­յայտ ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը կը տես­նուի «ինք­նա­տի­րու­թեան» մէջ, այ­սինքն՝ իր կամ­քին, իր կիր­քե­րուն, հո­գե­կան շար­ժում­նե­րուն, ան­սանձ հա­կում­նե­րուն եւ մղում­նե­րուն չափ ու կշիռ, սահ­ման կա­րե­նալ դնե­լու մէջ, ի՛նչ որ ա­ռա­քի­նու­թիւն մըն է։

Ա­ռա­քի­նի մար­դը, ար­դա­րեւ ազ­նիւ մարդ է, այն որ ի­րա­ւունք եւ ար­ժէք կը ճանչ­նայ, եւ գի­տէ, թէ ինք որ­չափ որ ի­րա­ւուն­քի տէր է, նո՛յն­քան ի­րա­ւուն­քի տէր է նաեւ իր նմա­նը, եւ ինք ո՛ր­քան ար­ժէք ու ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւն ու­նի, ու­նի նաեւ «ու­րիշ»ը՝ իր ըն­կե­րը, իր դրա­ցին կամ ոե­ւէ անձ։ Մէկ խօս­քով՝ ա­ռա­քի­նի է այն մար­դը՝ որ ար­դա՛ր է եւ ո՛չ եր­բեք ինք­նա­կեդ­րոն։

Ար­դա­րեւ մարդ շա՜տ բա­նե­րու տէր կրնայ ըլ­լալ, բայց երբ իր ան­ձին տէ­րը չէ, ո՛­չինչ կ՚ար­ժէ իր տի­րու­թիւ­նը, իր բո­լոր ստա­ց-ւած­քը՝ ո՛չ միայն նիւ­թա­կան, այլ եւ մա­նա­ւանդ մտա­յին եւ բա­րո­յա­կան ժա­ռան­գու­թիւ­նը, հարս­տու­թիւ­նը…։

Ե­կէ՛ք սի­րե­լի բա­րե­կամ­ներ, ա­ռա­կով մը շա­րու­նա­կենք մեր խորհր­դա­ծու­թիւն­նե­րը։ Ա­ռա­կը կը պատ­մէ Սմբատ Սար­կա­ւագ Խա­նուէ­լեան՝ «Օ­րուայ ա­ռա­կը» շար­քէն։

Հինգ ի­մաս­տուն­նե­ր կը կոր­սուին ան­տա­ռի մը մէջ։

Ա­ռա­ջի­նը կ՚ը­սէ. «Ես պի­տի եր­թամ դէ­պի ձախ՝ այս­պէս կ՚ը­սէ իմ ներ­քին զգա­ցո­ղու­թիւ­նը»։­

Երկ­րոր­դը կ՚ը­սէ. «Ես պի­տի եր­թամ դէ­պի աջ, քա­նի որ ի զուր չեն կար­ծեր, որ -յա­ջո­ղիլ- բա­ռը կը ծա­գի -աջ- բա­ռէն»։­

Եր­րոր­դը կ՚ը­սէ. «Ես ետ կ՚եր­թամ՝ մենք այն­տե­ղէն ե­կանք, այն­պէս որ ետ եր­թա­լով ան­պայ­ման դուրս կու գանք ան­տա­ռէն»։­

Իսկ չոր­րոր­դը կ՚ը­սէ. «Ես պէտք է ա­ռաջ եր­թամ, մենք պէտք է դէ­պի ա­ռաջ շար­ժինք եւ ան­տա­ռը ան­պայ­ման կը վեր­ջա­նայ ու կը բա­ցուի նոր բան մը»։

­Վեր­ջա­պէս հին­գե­րոր­դը կ՚ը­սէ. «Դուք բո­լորդ կը սխա­լիք ձեր կար­ծիք­նե­րուն մէջ։ Ա­ւե­լի լաւ մի­ջոց մը կայ։ Սպա­սե­ցէ՛ք ին­ծի»։ Եւ բո­լո­րը հե­տաքրք­րու­թեամբ հե­տե­ւե­ցան ա­նոր շար­ժում­նե­րուն, որ կ՚ը­սէր, թէ ա­մե­նա­լաւ ճամ­բան պի­տի գտնէ ան­տա­ռէն դուրս գա­լու հա­մար։

Ուս­տի ան գտաւ ան­տա­ռին ա­մե­նա­բարձր ծա­ռը եւ բարձ­րա­ցաւ ա­նոր վրայ։ Քա­նի ան տա­կա­ւին կը բարձ­րա­նար, մնա­ցեալ ի­մաս­տուն­նե­րը ցրուե­ցան ի­րենց նշած ուղ­ղու­թիւն­նե­րով։ Վե­րէն ան տե­սաւ՝ ո՛ւր պէտք է եր­թալ, որ­պէս­զի ա­րագ դուրս գան ան­տա­ռէն։ Այդ պա­հուն իսկ ան կա­րող էր նոյ­նիսկ ը­սել, թէ ի՛նչ կար­գի հա­մե­մատ ան­տա­ռի ե­զեր­քին կը հաս­նին միւս ի­մաս­տուն­նե­րը։ Ան բարձ­րա­ցաւ վեր, եւ կա­րո­ղա­ցաւ տես­նել ա­մե­նա­կարճ ճամ­բան։ Ան տե­սաւ հար­ցը, հե­տա­զօ­տեց խնդի­րը եւ լու­ծեց զայն բո­լո­րէն ա­ւե­լի լաւ։ Գի­տէր, որ ինք ճի՛շդ ը­րաւ, իսկ միւս­նե­րը՝ ո՛չ։ Բայց ա­նոնք յա­մառ էին եւ կա­մա­պաշտ եւ ա­նոր ը­սած­նե­րը չլսե­ցին իսկ, ան՝ որ իս­կա­պէ՛ս ի­մաս­տուն մարդ էր…։

Բայց սա տա­կա­ւին ա­մէն­քը չէ՛, քա­նի որ ան սխա՛լ էր։ Բո­լո­րը ճիշդ էին։

Ան որ ձախ ուղ­ղուած էր՝ թա­ւուտ (=ան­տա­ռին թաւ մա­սը, մա­ցա­ռա­շատ վայր, խիտ՝ փշոտ թու­փեր ան­տա­ռի պէս) մտաւ։ Ան ստի­պուած էր պայ­քա­րիլ վայ­րը գա­զան­նե­րու հետ եւ ան­շուշտ պէ՛տք էր, որ ընդ­դի­մա­նար ա­նօ­թու­թեան դէ՛մ։ Բայց ան վար­ժուե­ցաւ այդ բո­լո­րին եւ յա­ջո­ղե­ցաւ գո­յա­տե­ւել ան­տա­ռին մէջ, դար­ձաւ ան­տա­ռի մը մաս­նի­կը եւ այ­լեւս կա­րող էր սոր­վեց­նել իր փոր­ձա­ռու­թիւն­նե­րը ու­րիշ­նե­րուն։ Իր ընտ­րած ճամ­բով ստա­ցաւ մեծ փոր­ձա­ռու­թիւն եւ հմտու­թիւն այդ մա­սին։

Ան, որ աջ կող­մը ուղ­ղուե­ցաւ, հան­դի­պե­ցաւ ա­ւա­զակ­նե­րու։ Ա­նոնք յափշ­տա­կե­ցին, բռնագ­րա­ւե­ցին ինչ որ ու­նէր եւ ստի­պե­ցին զայն՝ ի­րենց հետ թա­լա­նել ու­րիշ­նե­րը։ Բայց ո­րոշ ժա­մա­նակ յե­տոյ, ան աս­տի­ճա­նա­բար յի­շե­ցուց ա­ւա­զակ­նե­րուն, այն ի՛նչ որ մոռ­ցած էին՝ մարդ­կու­թեան եւ կա­րեկ­ցու­թեան, գու­թի մա­սին։ Ուս­տի ա­ւա­զակ­նե­րէ ո­մանց մա­սին զղջու­մը եւ ա­պաշ­խա­րու­թիւ­նը այն­քան ու­ժեղ էր, որ իր մա­հէն յե­տոյ ա­նոնք ի­մաս­տուն­ներ դար­ձան։ Եւ նոր կեան­քի մը սկսան…։

Ի­մաս­տուն­նե­րէն ան՝ որ ետ գնաց, ի­րենց ե­կած ծա­ռու­ղին հար­թեց, ճամ­բան բա­ցաւ դէ­պի ան­տառ, որ շու­տով հնա­րա­ւո­րու­թիւն տուաւ բո­լո­րին վա­յե­լել ան­տա­ռը, ա­ռանց կոր­սուե­լու վտան­գին են­թար­կուե­լու։

Ան, որ գնաց առ­ջե­ւէն՝ բա­ցա­յայ­տող դար­ձաւ։

Ան ե­ղաւ այն վայ­րե­րուն մէջ՝ ուր ոչ ոք ոտք դրած էր, ուս­տի մար­դոց առ­ջեւ ան բա­ցաւ հրա­շա­լի՜ կա­րե­լիու­թիւն­ներ, ե­րե­ւան բե­րաւ զար­մա­նա­լի դե­ղա­բոյ­սեր, հիաս­քանչ կեն­դա­նի­ներ։

Իսկ ան, որ բարձ­րա­ցած էր ծառ, դար­ձաւ կարճ ու­ղի­ներ գտնե­լու մաս­նա­գէտ։ Ա­նոր մօտ կու գա­յին բո­լոր ա­նոնք, ո­րոնք կ՚ու­զէին ա­րագ լու­ծել ի­րենց խնդիր­նե­րը, նոյ­նիսկ ե­թէ ան չէր տա­ներ զար­գաց­ման կամ յա­ջո­ղու­թեան։

Այն­պէս որ բո­լոր հինգ ի­մաս­տուն­ներն ալ կա­տա­րե­ցին ի­րենք ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը ի­մաս­տու­թեամբ։

Ուս­տի կա­րո­ղա­նանք բարձ­րա­նալ վե՛ր եւ տես­նել ա­մե­նա­կարճ ճամ­բան։

Կա­րո­ղա­նանք, սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ, թոյլ տալ ու­րիշ­նե­րուն եր­թալ ի­րենց սե­փա­կան ճամ­բա­նե­րը, ի­րենց ա­զա­տօ­րէն ընտ­րած ուղ­ղու­թիւն­նե­րը չար­գի­լե՛նք։ Քա­նի որ ա­մէն անձ իր գոր­ծէն պա­տաս­խա­նա­տու է, եւ ո՛ւր որ ա­զա­տու­թիւն կայ, հոն կայ նաեւ պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն։

Կա­րո­ղա­նանք ար­ժէ՛ք գնա­հա­տել, գիտ­նանք, որ իւ­րա­քան­չիւր անձ իր տա­րո­ղու­թեան չա­փով կրնայ մաս­նակ­ցիլ մարդ­կա­յին ընդ­հա­նուր կեան­քին եւ օգ­տա­կար ըլ­լալ ա­նոր դիւ­րա­տար տե­ւո­ղու­թեան։

Ուս­տի ճանչ­նա՛նք որ­պէս խե­լա­ցի բո­լոր մար­դի­կը, ա­ռանց խտրու­թեան, ան­շուշտ ի­րենց կա­րո­ղու­թեան չա­փով եւ աս­տի­ճա­նով, բայց ան­պայ­մա՛ն խոր­հող, դա­տող, ո­րո­շող բա­նա­ւոր էակ­ներ…։

Իւ­րա­քան­չիւր ան­ձի ու­ղին կա­րե­ւոր է, եւ ար­ժա­նի յար­գան­քի։ Վեր­ջա­պէս, կա­րո­ղա­նանք տես­նել եզ­րա­գի­ծէն այն կող­մը՝ ուր միշտ շա­րուն­կու­թիւն կա՛յ։

Ա­յո՛, սի­րե­լի­նե՜ր, կա­րե­ւոր են գի­տու­թիւն, հմտու­թիւն, ի­մաս­տու­թիւն, փոր­ձա­ռու­թիւն, բայց ան­պայ­մա՛ն ինք­նա­գի­տակ­ցու­թիւն, որ կը կա­նո­նա­ւո­րէ այդ բո­լո­րը…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մարտ 1, 2016, Իս­թան­պուլ