ՊԻՏԻ ԴԱՒԱՃԱՆԵ՛Մ ՀԱՅՐԵՆԻՔԻՍ (ԶԱՌԱՆՑԱՆՔ ԱԶԱՏՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ՎԱԽԻ ՄԱՍԻՆ)

ՄԵՂՈՒՆԵՐՈՒ ԹԱԳՈՒՀԻՆ

Եթէ Լիբանանի բոլոր ուժերը, կուսակցութիւնները, համայնքները եւ զինեալ խմբաւորումները կարմիր, կամ կանաչ, կամ դեղին գիծ մը ունին՝ ուր անհրաժեշտութեան պարագային կրնայի քաշուիլ, հապա Լիբանանի սովորական քաղաքացին ո՞ւր քաշուի, երբ իր հայրենիքին մէջ հեռաձայնի գիծէն զատ ուրիշ բան մը չունի, որ այդ եւս կտրուած է:

Տակաւին, Լիբանանը որ օրին մէկը իր սահմանը բացաւ մեր դիմաց, որպէսզի հանգստանանք, իր թերթերը՝ որպէսզի գրենք, դպրոցները՝ որպէսզի սորվինք, ինչպէս նաեւ իր հացը տուաւ մեզի՝ որպէսզի ուտենք, իր աղբիւրները՝ որպէսզի խմենք, իր ծովեզերքները՝ որպէսզի լողանք, իր լեռները՝ որպէսզի հանգստանանք, իր ձիւները՝ որպէսզի ձիւնագնացութիւն կատարենք, իր արեւը՝ որպէսզի տաքնանք, իր ձեռքը՝ որպէսզի քնանանք, իր զանգերը՝ որպէսզի արթննանք, իր գինետուները՝ որպէսզի զուարճանանք, իր մզկիթները՝ որպէսզի քարոզ լսենք, իր սրճարանները՝ որպէսզի զրուցենք, իր ամպիոնները՝ որպէսզի գոռանք, իր գիշերները՝ որպէսզի սիրենք, նոյնիսկ իր Րաուշէն¹՝ որպէսզի ինքնասպանութիւն գործենք… Ինչո՞ւ տեղական, արաբական եւ միջազգային մակարդակներով այսքան դաժանութեամբ, սադիզմով (sadism) ու արհամարհանքով կը վարուին իր [Լիբանանի] հետ:

Ի՞նքն է Պալֆորի խոստումին եւ Պաղեստինի բաժանումի պատասխանատուն:

Ի՞նքն է եռակի թշնամական յարձակումին պատասխանատուն:

Ի՞նքն է Յորդանան գետի վտակներ թեքելու պատասխանատուն:

Ի՞նքն է Եմէնի պատերազմի պատասխանատուն:

Ի՞նքն է յունիսի պատերազմի [1967-ին] պատասխանատուն:

Ի՞նքն է սեւ յուլիսի² պատասխանատուն:

Ի՞նքն է գաղթակայաններ կառուցելու պատասխանատուն:

Ի՞նքն է Սատաթին Երուսաղէմ այցելութեան պատասխանատուն:

Ի՞նքն է Երուսաղէմը հրէականացնելու պատասխանատուն:

Ի՞նքն է Ծոցի պատերազմի պատասխանատուն:

Ի՞նքն է Սինայի համաձայանագիրի պատասխանատուն:

Ի՞նքն է Քամբ Տէյվիտի համաձայանագիրներու պատասխանատուն…:

Տակաւին, տարածաշրջանէն ներս ի՞նչ կ՚առնեն իրմէ, մինչ իրենց մօտ կրկնապատիկը չկայ իրենց առածէն:

Ընկերային անարդարութի՞ւն: Ո՞ւր մնաց անոնց Պղատոնեան արդարութիւնը: Խորհրդարանական անհաւասարակշռուած ներկայացուցչութի՞ւն, երբ իրենց մօտ ո՛չ հաւասարակշռուած եւ ո՛չ ալ չհաւասարակշռուած ներկայացուցչութիւն կայ: Արդեօք յետմնաց մտածելակերպով կը կառավարո՞ւի: Նոյնիսկ Իսրայէլը, որ յաւակնութիւնն ունի յայտարարելու, թէ տարածաշրջանէն ներս ինք յառաջընթացի եւ ելեկտրոնական քաղաքակրթութեան հայելին է, իր ժողովուրդին եւ ղեկավարներուն կէսէն աւելին տակաւին Գոգին ու Մագոգին կը հաւատան:

Կ՚ուզեն որ իր արաբական հարազատ դիմագիծը վերադառնայ: Սակայն, միթէ՞ դիմագիծը արաբական չի՛ համարուիր, եթէ ան վիրակապով փաթթուած ու վէրքերով, կարերով ու քսուքներով ծածկուած չըլլայ: Տակաւին, ի՞նչ օգուտ եթէ դիմագիծը արաբական է, մինչ ետեւը՝ ամերիկեան, կամ անգլիական, կամ ֆրանսական է:

Այդ պատճառով, ո՜վ յարգարժան զինեալներ, ի՜նչ ալ ըլլայ ձեր պատկանելիութիւնը, համայնքը, նպատակները եւ զէնքերուն տեսակները, շարունակեցէ՛ք ձեր գործը եւ Լիբանանի մէջ ո՛չինչ ձգեցէք:

Փոխեցէ՛ք անոր դիմագիծը, սահմանն ու քարտէսը:

Քանդեցէ՛ք գործարանները, աշխատանոցները, սրճարանները, հիւրանոցները, սինեմայի ու զուարճանքի կեդրոնները եւ բնակելի տուները:

Ռմբակոծեցէ՛ք Ֆէյրուզին, Ուատիի ալ-Սաֆիին³ եւ Զաքի Նասիֆին⁴ կոկորդները, ինչպէս նաեւ Ռահպանիներու⁵, Թաուֆիք ալ-Պաշայի⁶ եւ Ուալիտ Ղըլմիյէի⁷ երաժշտութիւնները:

Ռմբակոծեցէ՛ք Րաֆիք Շարաֆի⁸ պատկերները եւ Ալֆրէտ Պասպուսի⁹ արձանները:

Ռմբակոծեցէ՛ք Սաաիտ Աքըլի¹⁰, Անսի ալ-Հաճի¹¹, Թալալ Հայտարի¹² եւ Մուհամմէտ Ալի Շամս ալ-Տինի¹³ բանաստեղծութիւնները:

Ռմբակոծեցէ՛ք Սաաիտ Թաքի ալ-Տինի¹⁴, Ճըպրանի¹⁵, ալ-Շարթունիի¹⁶ եւ Ապըտ Ալլահ ալ-Ալայլիի¹⁷ ստեղծագործութիւնները:

Ռմբակոծեցէ՛ք Շոշոյի¹⁸, Նապիհ Ապու ալ-Հասանի¹⁹, Նիտալ ալ-Աշքարի²⁰ եւ Րիտա Քըպրիթի²¹ թատրերգութիւնները:

Այրեցէ՛ք թերթերը, պարբերականները, քանդեցէ՛ք արդի թէ հին տպարանները: Ինչպէս նաեւ միտքի, գիտելիքի, յառաջդիմութեան, իմաստութեան, գրողներու, արուեստներու, վերադարձի եւ խօսքի տուները: Լիբանանի մէջ բացի ծուխէն, աւերէն եւ ճօճուող դռներէն ոչինչ ձգեցէք: Սակայն, միայն խնայեցէք երեխաներուն եւ փոքր աշակերտներուն, որովհետեւ ի՞նչ է անոնց մեղքը եթէ այս ժամանակաշրջանին Լիբանանի մէջ ծնան անոնք:

Հետեւաբար, յետ այսու եթէ Լիբանանի մէջ կամ անկէ դուրս կաթնակեր երեխայ մը իր մօր կուրծքին վրայ, կամ աշակերտ մը դպրոցի ճամբուն վրայ մեռնի, ապա բոլոր միջազգային կառոյցներէն պիտի պահանջեմ, որ այս տարածաշրջանէն ո՛չ մէկ անդամ, դեսպան կամ պատգամաւոր ընդունին, եթէ անոնց գլուխին փետուրներու ապարօշ, ուսին՝ նետերու եւ նիզակներու կապարճ, իսկ ամօթոյքին վրայ՝ ծառերու տերեւներ չըլլան:

ՎԱՐԱՆԴ ՔՈՐԹՄՈՍԵԱՆ

•շար. 21

Վաղարշապատ

---

¹ Արեւմտեան Պէյրութի մէջ բնակելի եւ առետրային թաղամաս մը՝ ծովեզերքին նայող: Այս շրջանը նշանաւոր է ծովափին մօտիկ գտնուող երկու հսկայ ժայռերով, որ կը կոչուի ալ-Րաուշէի ժայռը, կամ սիրոյ ժայռը:

² Յայտնի է նաեւ որպէս Յորդանանի քաղաքացիական պատերազմ, որ սկսած է 1970-ի սեպտեմբերին եւ տեւած մինչեւ 17 յուլիս 1971-ը: Պատերազմող կողմերը եղած են յորդանանեան զինուած ոյժերուն՝ գլխաւորութեամբ Հուսէյին թագաւորին եւ պաղեստինեան ազատագրական կազմակերպութեան՝ գլխաւորութեամբ Եասէր Արաֆաթի միջեւ:

³ Լիբանանցի երգիչ ու երգահան: Ծնած է 1 նոյեմբեր 1921-ին, մահացած՝ 11 հոկտեմբեր 2013-ին:

⁴ Լիբանանցի երգիչ ու երգահան: Ծնած է 4 յուլիս 1916-ին, մահացած՝ 10 մարտ 2004-ին:

⁵ Ռահպանի եղբայրներ: Այս անուանումը տրուած է լիբանանցի երկու եղբայրներու՝ Ասի Ռահպանի (1923-1986) եւ Մանսուր Ռահպանի (1925-2009): Արաբական եւ միջազգային երաժշտութեան մեծութիւններէն կը համարուին: Անոնք իւրայատուկ բանաստեղծներ եղած են նաեւ եւ վարպետ երգահաններ:

⁶ Լիբանանի նշանաւոր երգահան, որ մեծ համբաւ վայելած է նաեւ արաբական աշխարհէն ներս: Ծնած է 1924-ին, մահացած՝ 2005-ին: Ան գործնական եւ ազդեցիկ ներդրում ունեցած է լիբանանեան եւ արաբական երգի վերածնունդին մէջ: Բազմաթիւ երաժիշտներ ու արուեստագէտներ հասցուցած է:

⁷ Լիբանանցի երաժիշտ եւ նուագածու: Ծնած է 1938-ին, մահացած՝ 7 յունիս 2011-ին: Մինչեւ իր մահը եղած է Լիբանանի Երաժշտութեան ազգային բարձրագոյն կաճառի նախագահը:

⁸ Լիբանանցի նկարիչ (1932-2003): Լիբանանի Գեղարուեստի ակադեմիայէն ներս ուսանած է: 1955-ին Սպանիոյ կառավարութեան կողմէ կրթաթոշակ ստացած է, որով մեկնած է Մատրիտի Սան Ֆերնանտօ Արուեստի ակադեմիա ու այնտեղ կատարելագործած է իր ուսումը եւ վերադարձած է Լիբանան:

⁹ Լիբանանի նկարիչ, քանդակագործ եւ տեսողական-տարածական արուեստագէտ: Ծնած է 28 դեկտեմբեր 1924-ին, մահացած է 1 յունուար 2006-ին:

¹⁰ Լիբանանցի ժամանակակից բանաստեղծ: Ծնած է 4 յուլիս 1912-ին, մահացած է 24 նոյեմբեր 2014-ին:

¹¹ Լիբանանցի ժամանակակից բանաստեղծ: Ծնած է 27 յուլիս 1937-ին, մահացած է 18 փետրուար 2014-ին:

¹² Լիբանանցի ժամանակակից բանաստեղծ: Ծնած է 1937-ին:

¹³ Լիբանանցի մտաւորական ու բանաստեղծ: Ծնած է 1942-ին, մահացած է 11 սեպտեմբեր 2022-ին:

¹⁴ Լիբանանցի վիպագիր, թատերագիր, լրագրող, հասարակական գործիչ եւ գործարար: Ծնած է 15 մայիս 1904-ին, մահացած է 10 փետրուար 1960-ին:

¹⁵ Ճըպրան Խալիլ Ճըպրան, լիբանանցի բանաստեղծ, գրող, փիլիսոփայ, նկարի եւ տեսողական արուեստագէտ: Ծնած է 6 յունուար 1883-ին Լիբանան, մահացած է 10 ապրիլ 1931-ին, Ամերիկա:

¹⁶ Րաշիտ ալ-Խուրի ալ-Շարթունի, լիբանանցի լեզուաբան, լրագրող եւ ուսուցիչ: Ծնած է 1864-ին, մահացած 1907-ին:

¹⁷ Լիբանանցի լեզուաբան, հանրագիտարան գրող ու իրաւաբան: Ծնած է 20 նոյեմբեր 1914-ին, մահացած է 3 դեկտեմբեր 1996-ին:

¹⁸ Շոշօ, կամ Հասան Ալա ալ-Տին: Լիբանանցի թատերական արուեստագէտ, կատակերգու եւ քննադատ, որ Լիբանանի Ազգայի թատրոնի հիմնադիրներէն մէկը եղած է: Ծնած է 26 փետրուար 1939-ին, մահացած է 2 նոյեմբեր 1975-ին:

¹⁹ Լիբանանցի կատակերգու դերասան: Ծնած է 1934-ին, մահացած է 2 նոյեմբեր 1993-ին:

²⁰ Լիբանանցի թատերական արուեստագէտ: Ծնած է 25 մարտ 1934-ին:

²¹ Լիբանանցի թատերական արուեստագէտ: Ծնած է 1930-ին, մահացած՝ 2022-ին: