ՄԱՐԴԿԱՅԻՆ ՄԻՏՔԸ ՀՈՒՆԱՒՈՐ Է

Մարդ էա­կը կը յա­ւակ­նի հասկ­նալ, տե­ղե­կա­նալ եւ գիտ­նալ ա­մէն ինչ՝ որ կը պա­տա­հի տիե­զեր­քի մէջ։ Սա­կայն մարդ տա­կա­ւին չէ ըմբռ­նած, թէ ո՛չ թէ տիե­զեր­քի մէջ, այլ իր ան­մի­ջա­կան շրջան­պա­տին մէջ պա­տա­հած­ներն իսկ կա­տա­րե­լա­պէս եւ ճշդա­պէս հասկ­նա­լու կա­րո­ղու­թե­նէն զուրկ է, քա­նի որ «մարդ­կա­յին միտ­քը հու­նա­ւոր է», այ­սինքն ո­րոշ սահ­ման մը ու­նի։

Ան­շուշտ այս հու­նա­ւո­րու­թիւ­նը ար­գելք չէ՛ մար­դուս յա­ռա­ջաց­ման, կա­տա­րե­լա­գործ­ման, բայց մին­չեւ սահ­ման մը՝ մին­չեւ հոն՝ ո՛ւր կրնայ հաս­նիլ իր մտա­յին տա­րո­ղու­թեան ու կա­րո­ղու­թեան սահ­մա­նը։ Եւ այդ սահ­մա­նը կը հաս­նի մին­չեւ տեղ մը միայն՝ որ­մէ վերջ կը սկսի «գաղտ­նիք»ը եւ ան­լու­ծե­լին, մեծ «ան­ծա­նօթ»ը։ Ար­դա­րեւ, ե­թէ խոր­հի մարդ, թէ ան­ծա­նօթ է ինքն ի­րեն, այ­լա­պէս ինչ­պէ՞ս կրնայ գիտ­նալ ա­մէն ինչ տիե­զեր­քի մա­սին։

Սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ, ո՞վ կրնայ հաս­տա­տա­պէս ը­սել, թէ կը ճանչ­նայ ինք­զինք։ Եւ մար­դիկ, այս ի­մաս­տով ո՜ր­քան ան­ծա­նօթ են ի­րենք ի­րենց։

Մարդ կը կար­ծէ հասկ­ցած ըլ­լալ եւ գիտ­նալ ա­մէն ինչ իր դրա­ցիին, իր բա­րե­կա­մին կամ իր աշ­խա­տա­կից կամ գոր­ծա­կի­ցին մա­սին՝ կը վստա­հի, կ՚ա­պա­ւի­նի եւ օր մը յան­կարծ կը տես­նէ՝ որ ո՛­չինչ գի­տէ ա­նոնց մա­սին եւ ամ­բող­ջո­վին սխալ հասկ­ցած է զա­նոնք եւ յու­սա­խաբ կ՚ըլ­լայ, կը կորսնց­նէ իր ամ­բողջ վստա­հու­թիւ­նը ո՛չ միայն ա­նոնց նկատ­մամբ, այլ եր­բեմն կեան­քի մա­սին։

Ճանչ­ցած կար­ծել… եւ յու­սա­խաբ ըլ­լալ՝ ո՜ր­քան վատ զգա­ցում մըն է. մարդս կը հե­ռաց­նէ ապ­րե­լու հա­ճոյ­քէն, ու­րա­խու­թե­նէն եւ հիաս­թափ՝ կը կորսնց­նէ ապ­րե­լու ե­ռան­դը։

Ո՞վ չէ ու­նե­ցած, չէ ապ­րած նման պա­հեր, սի­րե­լի՜­ներ. ո­մանք սաստ­կու­թեամբ, ո­մանք ան­տար­բե­րու­թեամբ, ո­մանք տպա­ւո­րուած, ո­մանք ան­փո՛յթ…։ Բայց ին­չո՞ւ զար­մա­նալ նման ի­րո­ղու­թեան մը վրայ, քա­նի որ մարդ նախ ինք­զինք չի ճանչ­նար կա­տա­րե­լա­պէս, եւ եր­բեմն կը հարց­նէ ինքն ի­րեն. «Ես այս ե՞մ…»։­

Ու­րեմն մարդ ին­չո՞ւ ա­նակն­կա­լի գայ եւ ապ­շի երբ իր ըն­կե­րը, իր դրա­ցին եւ կամ իր «բա­րե­կամ» կար­ծա­ծը չէ՛ ճանչ­ցած, չէ՛ հասկ­ցած։ Բնա­կան պէտք է դի­մա­ւո­րուի, քա­նի որ մարդ էա­կը խո­շոր «ան­ծա­նօթ» մըն է՝ հա­նե­լուկ մը, ա­ռեղ­ծուած մը։ Եւ կար­ծեմ, կեան­քի փոր­ձա­ռու­թիւն­նե­րով հա­սուն­ցած, ի­մաս­տա­ցած մար­դը բնա­կան ե­րե­ւոյթ մը կը հա­մա­րէ՝ իր ոե­ւէ մեր­ձա­ւո­րին ա­նակն­կալ ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը։

Մար­դը ա՛յս է սի­րե­լի­ներ. «հա­նե­լուկ» մը եւ ան­լու­ծե­լի խոր­հուրդ մը՝ գաղտ­նի՛ք մը։

Ար­դա­րեւ մարդ երբ կը խօ­սի, խնդրա­կան է որ իր ամ­բողջ խոր­հուրդ­նե­րը, մտա­ծում­նե­րը ան­կեղ­ծօ­րէն կ՚ար­տա­յայ­տէ, ա­մէն խօս­քի մէջ, քիչ կամ շատ, բայց ան­պայ­մա՛ն փո­փո­խու­թիւն մը կ՚ըլ­լայ, եւ մարդ, ընդ­հան­րա­պէս կ՚ար­տա­յայ­տէ այն՝ որ ի­րա­կան մտա­ծա­ծը, միտ­քը չէ։ Եր­բեմն գի­տակ­ցա­բար, եր­բեմն ան­գի­տակ­ցա­բար կը խօ­սի մարդ այն խօս­քը որ այդ­պէս չի խոր­հիր, եւ կամ չ՚ը­սեր այն՝ ի՛նչ որ կը խոր­հի, կը մտա­ծէ։

Աս­տուա­ծա­շունչ Մա­տեա­նի Ժո­ղո­վո­ղի Գիր­քին մէջ կը կար­դանք. «Ա­մէն բա­նի ա­տե­նը կայ ու երկն­քի տակ պա­տա­հող ա­մէն գոր­ծի, ա­մէն դի­տա­ւո­րու­թեան ժա­մա­նա­կը… լռե­լու ժա­մա­նակ եւ խօ­սե­լու ժա­մա­նակ…» (ԺՈ­ՂՈՎ. Գ 1-7)։­

Ու­րեմն խօ­սի­լը զգու­շա­ւո­րու­թիւն կը պա­հան­ջէ՝ պէտք չէ խօ­սիլ այն, որ հա­կա­ռակ է խոր­հա­ծին եւ ե­թէ մտա­ծու­մը եւ խօս­քը ի­րա­րու հա­մա­ձայն չէ, պէտք է լռե՛լ։ Ուս­տի մարդ պէտք է զգոյշ ըլ­լայ եւ ան­կեղծ՝ խօ­սա­ծին եւ մտա­ծա­ծին, խոր­հա­ծին հա­մա­պա­տաս­խան ըլ­լա­լուն մէջ։ Եւ երբ Յի­սուս կը պա­տուի­րէ, թէ՝ ա­յոն ըլ­լայ «ա­յո՛» եւ ո­չը՝ «ո՛չ», այս կը նշա­նա­կէ ուղ­ղա­միտ ըլ­լալ, ճշմար­տա­խօս ըլ­լալ, եւ մարդ պէտք է խօ­սի, ար­տա­յայ­տէ այն՝ ի՛նչ որ կը խոր­հի։ Ար­դա­րեւ, ուղ­ղա­միտ, ճշմար­տա­խօս եւ շի­տակ մար­դը այն է՝ ո­րուն խոր­հուր­դը, միտ­քը եւ խօս­քը հա­մըն­թաց են։ Ան­շուշտ խօս­քին ալ պէտք է յա­ջոր­դէ գոր­ծը՝ որն ալ պէտք է հա­մա­պա­տաս­խա­նէ խոր­հուր­դին եւ խօս­քին։

Բայց, ինչ­պէս ը­սինք, կեան­քի ընդ­հա­նուր փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ցոյց կու տայ, թէ ընդ­հան­րա­պէս մար­դոց խօս­քե­րը, ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րը չե՛ն հա­մա­պա­տաս­խա­ներ ի­րենց իս­կա­կան մտքին, ի­րա­կան խոր­հուր­դին եւ ա­նոնց մի­ջեւ կ՚ըլ­լայ միշտ տար­բե­րու­թիւն մը։ Եւ այս կը նշա­նա­կէ, թէ՝ բո­լո­րո­վին ան­կեղծ չեն մար­դիկ ի­րա­րու հան­դէպ։ Եւ երբ ա­սի­կա գի­տենք, ա­պա ու­րեմն ին­չո՞ւ յու­սա­խաբ ըլ­լանք երբ մեր բա­րե­կամ կար­ծա­ծը «բա­րե­կամ» չէ ե­ղեր, մեր լաւ ճանչ­ցած կար­ծա­ծը՝ բո­լո­րո­վին տար­բեր մէկն է ե­ղեր՝ «ան­ծա­նօթ» մը, ե­թէ ո՛չ՝ «օ­տար» մը…։

Եւ այս բո­լո­րը կը ծա­գին սա ի­րա­կա­նու­թե­նէն, թէ՝ մար­դուս միտ­քը սահ­մա­նա­ւոր է՝ ո­րոշ տա­րո­ղու­թիւն մը, կա­րո­ղու­թեան չափ մը ու­նի, հու­նա­ւոր է եւ ու­րեմն չի կրնար ըմբռ­նել, հասկ­նալ եւ գիտ­նալ ա­մէն բան, ա­մէն իր եւ ի­րո­ղու­թեան իս­կու­թիւ­նը, եւ նաեւ մար­դը՝ որ տիե­զեր­քի մէկ ման­րա­տի՛պն է։

«Մարդ»ը եւ «Տիե­զերք»ը՝ եր­կուքն ալ Աս­տու­ծոյ ստեղ­ծած խոր­հուրդ­նե­րը, ա­նոնք միշտ ու­նին եւ պի­տի ու­նե­նան «գաղտ­նիք»ներ՝ ո­րոնք լու­ծել կա­րե­լի պի­տի չըլ­լայ մարդ էա­կին հա­մար։

Ար­դա­րեւ, Աս­տուա­ծա­շունչ Մա­տեա­նի մէջ յի­շուած «ար­գի­լուած գի­տու­թեան ծառ»ին խոր­հուրդն ալ ա՛յս է, մարդ էա­կին հա­մար կա՛ն գաղտ­նիք­ներ, ճշմար­տու­թիւն­ներ եւ ի­րո­ղու­թիւն­ներ, ո­րոնք պի­տի մնան եւ պէ՛տք է մնան գաղտ­նիք, այ­սինքն «խոր­հո՛ւրդ»։

­Մարդ, ան­շուշտ որ իր մտա­յին կա­րո­ղու­թիւն­նե­րուն եւ տա­րո­ղու­թեան սահ­մա­նին մէջ պէտք է յա­ռաջ­դի­մէ, սոր­վի, գիտ­նայ, ու­սում­նա­սի­րէ եւ ճանչ­նայ, բայց ո­րոշ սահ­մա­նի մը մէջ, քա­նի որ իր միտ­քը որ­քան հու­նա­ւոր է, տիե­զեր­քը՝ ա­րար­չա­գոր­ծու­թիւ­նը ա՛յն­քան ան­հո՛ւն։ Եւ ան­հու­նը կա­րե­լի չէ՛ բո­վան­դա­կել հու­նա­ւո­րին մէջ։

Աս­տուած «ա­մէն տեղ» է, իսկ մար­դը ամ­բողջ տիե­զեր­քի մէջ միայն «ո­րոշ տեղ» մը կը գրա­ւէ։

Դի­տե­ցէք աստ­ղե­րը, եր­կին­քը, ա­նոնք միայն չեն փայ­լիր, այլ կը վկա­յեն՝ թէ Աս­տուած, ամ­բողջ Տիե­զեր­քի Ա­րա­րի­չը եւ Նա­խախ­նա­մը՝ իր վե­հա­փա­ռու­թեամբ, իր լոյ­սով ու փայ­լով կը տի­րէ այդ ամ­բողջ էու­թեան, գո­յու­թեան եւ այն ա­մէ­նուն՝ որ տիե­զեր­քին մաս կը կազ­մեն։

Եւ ամ­բողջ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւ­նը՝ Աս­տու­ծոյ յա­ւի­տե­նա­կա­նու­թեան եւ ան­հու­նու­թեան խորհր­դա­նի՛շն է։ Աս­տուած՝  որ­պէս Ա­րա­րիչ եւ որ­պէս Նա­խախ­նամ, կա՛յ յա­ւի­տե­նա­պէս։

Ան­շուշտ, որ այս յա­ւի­տե­նա­կա­նու­թիւ­նը եւ ա­նոր կա­պուած ան­հու­նու­թիւ­նը՝ ան­սահ­մա­նու­թիւ­նը ըմբռ­նել՝ ժա­մա­նա­կա­ւոր եւ սահ­մա­նա­ւոր մարդ էա­կին հա­մար, ե­թէ ոչ ան­կա­րե­լի, բայց դժուար է։ Ուս­տի ան­հու­նը՝ «ան­հուն»ին լե­զուով կրնայ հասկ­ցուիլ։ Հու­նա­ւո­րը, սահ­մա­նա­ւո­րը ինչ­պէ՞ս կրնայ պար­փա­կել ան­հու­նը, ան­սահ­մա­նը, եւ յա­ւի­տե­նա­կա­նը։ Տիե­զեր­քի բա­ցատ­րու­թիւ­նը «գի­տուն»ին յա­տուկ գործ մը չէ ան­պատ­ճառ։ Ա­ռանց Աս­տու­ծոյ մտքին, եւ ա­ռանց Ա­նոր ի­մաս­տու­թեան՝ ան­կա­րե­լի՛ է մար­դուս հա­մար հասկ­նալ, ըմբռ­նել եւ բա­ցատ­րել տիե­զեր­քի գաղտ­նիք­նե­րը, թէեւ թե­ւեր առ­նէ ան եւ լու­սի­նէն ու ա­րե­ւէն ան­դին անց­նի։ Միշտ «պա­կա՛ս» մը, միշտ «ար­գե՛լք» մը պի­տի ըլ­լայ մար­դուս առ­ջեւ։

Այս պատ­ճա­ռով՝ տիե­զեր­քը կա­րե­լի չէ հասկ­նալ մարդ­կա­յին միտ­քով։ Ու­րեմն զայն հասկ­նա­լու, ըմբռ­նե­լու միակ մի­ջոցն է հա­ւատ­քը՝ Աս­տու­ծոյ վրայ, որ մարդս ստեղ­ծած է եւ կը նա­խախ­նա­մէ զայն։ Տիե­զեր­քը ամ­բողջ, Աս­տու­ծոյ ձե­ռա­գործն է, ուս­տի փաստ մը՝ Ա­նոր ի­մաս­տու­թեան։ Տիե­զեր­քի ծո­ցը մէկ ան­կո­ղի՛նն է իր Ստեղ­ծի­չին եւ ա­նոր խորհր­դա­ւո­րու­թիւ­նը բուն ինքն Աս­տու­ծոյ խորհր­դա­ւո­րու­թեան մէկ ա­պա­ցո՛յցն է…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Դե­կետմ­բեր 22, 2016, Իս­թան­պուլ