ՅԱԿՈԲԸ

Յակոբի աղջկան հետ ծանօթացած էի Լիբանանի մէջ կազմակերպուած համագումարի մը ընթացքին. ծանրախոհ, լուրջ ու լուռ էր, սակայն ինչպէ՞ս սկսանք խօսիլ ու ծանօթանալ՝ ես ալ չեմ գիտեր: Ծանօթութիւնը ժամանակի ընթացքին վերածուեցաւ մտերմութեան, որ շատ անգամ աւելի՛ն կ՚արժէ՝ քան արիւնակից ազգականի մը գոյութիւնը:

Շաբաթները սահեցան. մեր յարաբերութիւնը արդէն իսկ վերածուած էր անքակտելի բարեկամութեան: Օր մը որոշեց զիս տանիլ իրենց տունը՝ ծանօթացնելու ընտանիքին հետ:

Հիմա դիմացս նստողը հայրն էր. նիհար, խուճուճ մազերով, տակաւին իր երբեմնի երիտասարդ կենսունակութիւնը պահած մարդ մը, այն քիչերէն՝ որուն համար կեանքը կարծես չարաշուք ճակատագիր մը գծած չըլլար երբեք:

Արտաքին երեւոյթէն դատելով քննական հայեացքով կը զննէր զիս, խուզարկող ակնարկով նայելով դէմքիս, ինչը որ աւելի լուրջ ու զգաստ վիճակ կը պարտադրէր ամօթխածիս: Շատ չանցած ամօթխածութիւնս փոխուեցաւ զարմանքի. Յակոբ աչազուրկ մըն էր...:

Չէի՜ գիտեր:

Վայրկեան մը ետք զարմանքը փոխուեցաւ կարեկցանքի: Խաւարի ուղեւոր մըն էր, որ ծիրանաշող գոյներուն փոխարէն լոյսին մթութեան մէջ խեղդած էր կեանքը: Կարեկցանքի զգացողութեան խառնուեցաւ մեղաւորութեան յոյզ մը եւ պահ մը աչքերս մեղաւոր զգացի ի դիմաց վարուող աղօտ լոյսին՝ որուն նայիլը յանցանք մը պիտի ըլլար:

Սկսայ մտածել, թէ ի՞նչ պիտի ըլլար եթէ ամբողջ կեանքիս ընթացքին միայն մթութիւն տեսած ըլլայի. քալելէ աւելի խաւարին մէջ խարխափում պիտի չըլլա՞ր միթէ, որ ուրուականի դժբախտ կերպարանք պիտի ստեղծէր:

Վերջապէս ինչո՞ւ չկարեկցիլ. նոյն վայրկեանին յիշեցի Վարդան Այգեկցիի «Կոյր եւ աչաւոր» առակը, ուր առակագիրը կ՚ըսէ. «Աշխարհի վրայ երկու աղքատ կայ. մէկը կոյր, իսկ միւսը աչքերով. Անոնցմէ՞ որ մէկն է խեղճը, ան՝ որ կոյր է, որովհետեւ կոյրը մեռած է, իսկ աչք ունեցողը՝ կենդանի»:

Եթէ ճիշդ էր Այգեկցի... դիմացինս մեռած մըն էր ուրեմն...: Չէ՞ որ հոգիին պատուհանը աչքն է. հոգի՞ն ալ մութ է...:

Պահ մը տիրած լռութիւնը խզողը ի՛նք եղաւ: Եւ ի՜նչ առեղծուած. թանձր մշուշի մը մէջէն դուրս եկաւ եռանդուն ու աշխոյժ գոյութիւն մը. Յակոբ որոշած էր հերքել Այգեկցին ու փաստել անոր վերոյիշեալ խօսքին անճշդութիւնը:

Ամօթխածութիւնը, զարմանքն ու կարեկցանքը այժմ իրենց տեղը տուած էին սքանչացումին, որովհետեւ այլեւս ինծի համար յստակ էր, թէ Յակոբ աւելի՛ պարզ ու յստակ կը տեսնէ՝ քան երկու աչք կրող կարծեցեալ կենդանիներս՝ որոնցմէ մին այդ պահուն ես էի:

Յակոբ այդ օր պիտի փաստէր, որ միայն մտաւոր կոյրերն են որ չեն տեսներ, որովհետեւ կամքի աչքը աւելի բացայայտ կը տեսնէ՝ քան նոյնինքն աչքը:

Պահ մը կասկածեցայ. Յակոբ կոյր չէր կրնար ըլլալ: Իր աչքին առջեւ յստակ էր ամէ՛ն բան. կը նկարագրէր փողոցները՝ իրենց մանրակրկիտ մանրամասնութիւններով, որոնք իր մտապատկերին մէջ աւելի՛ գունաւոր էին քան իմ: Զինք առաջնորդող ցուպը քաղաքը աւելի յստակ նկարագրած էր զինք՝ քան իմ աչքերս՝ զիս:

-Մէկ երազ ունէի կեանքիս մէջ, որ ապրելուս իմաստը կազմած է տարիներէ ի վեր. զաւակներուս բարձրագոյն ուսում տալն ու հայ մեծցնելը:

Յակոբ կ՚ապրէր երանութիւնը իր երազի կատարման. երբ տակաւին զաւակները փոքր էին, կինը հեռացած էր՝ երկու զաւակներու խնամքը վստահելով Յակոբի, որ առանց ընկրկելու ու թուլանալու կրցած էր մեծցնել եւ իր երազին համեմատ զաւակները ղրկել Լիբանանի լաւագոյն համալսարանը՝ բժշկական ուսում ստանալու: Կամքի ուժով սորված էր ատաղձագործութիւն եւ ձեռք ձգած ասեղնագործութեան եւ աթոռ հիւսելու հմտութիւնը: Կեանքի ի՜նչ հեգնանք. աչազուրկը աչք ունեցողներուն ատաղձագործութիւն կը սորվեցնէր հիմա:

Յակոբ իմ, եւ ինձ նման տասնեակ հազարաւոր մարդոցմէ աւելի՛ աչք ունէր տեսնելու, որովհետեւ մենք տեսնող կոյրեր էինք, իսկ ինք՝ աչազուրկ փարոս մը:

Դուրս ելայ տունէն: Ե՞ս եմ կոյրը՝ թէ ինք... տակաւին չե՛մ գիտեր:

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՆՑԵԱԼԷՆ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ ՄԷՋ ԱՅՍՕՐ

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ
(1864-1929)

Մեր թուականէն 92 տարիներ առաջ՝ 29 սեպտեմբեր 1929-ին Երեւանի մէջ մահացած է բանաստեղծ Յովհաննէս Յովհաննիսեան:

Յովհաննիսեան ծնած է 14 ապրիլ, 1864-ին, Վաղարշապատի մէջ: Նախնական կրթութիւնը ստացած է տեղի դպրոցին մէջ եւ ապա՝ 1877-ին ընդունուած է Մոսկուայի Լազարեան ճեմարան, որմէ ետք ընդունուած է համալսարանի պատմա-լեզուագրական հիմնարկ, ուրկէ շրջանաւարտ եղած է 1888-ին: Ուսումը աւարտելէ ետք որոշ ժամանակ մեկնած է Եւրոպա եւ ապա վերադառնալով ծննդավայր՝ երկար տարիներ ուսուցչութեան պաշտօն վարած է Էջմիածնի Գէորգեան ճեմարանին մէջ, դասաւանդելով ռուսերէն գրականութիւն եւ լեզու, ընդհանուր գրականութիւն եւ յունարէն:

Յովհաննիսեանի առաջին բանաստեղծութիւնը լոյս տեսած է «Աղբիւր» պարբերականին մէջ՝ 1883 թուականին: Հինգ տարիներ ետք՝ 1887-ին բանաստեղծը հրատարակեց իր առաջին բանաստեղծութիւններու ժողովածոն, ուր ստեղծեց բանաստեղծական նոր դպրոց, որուն հետեւեցան Աւետիք Իսահակեան, Յովհաննէս Թումանեան եւ ուրիշներ:

Յովհաննէս Յովհաննիսեանի նշանաւոր բանաստեղծութիւններէ են՝ «Ինձ մի սիրիր, անբախտ օրիս»ը, «Նոր գարուն»ը, «Արծիւն ու արտոյտը», «Մնաք բարով, արեւ եւ գարուն»ը եւ ուրիշներ: Ցայսօր, Յովհաննիսեանի ծննդավայր Վաղարշապատի մէջ կը գործէ բանաստեղծին տուն-թանգարանը:

Բանաստեղծը թաղուած է Կոմիտասի անուան պանթէոնին մէջ:

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ