ՊԱՅԾԱՌԱՏԵՍՈՒԹԻՒՆ

Կան մար­դիկ, որ ի­րենք լու­սա­միտ են եւ հմուտ, եւ նաեւ հե­ռա­տե՛ս։ Ա­հա­ւա­սիկ այս տե­սակ մար­դիկ ու­նին պայ­ծա­ռա­տե­սու­թիւն, որ մար­դուս խոր­հիլ կու տայ, թէ այդ յատ­կու­թիւ­նը ստա­ցա­կա՞ն է, թէ բնա­տուր։ Բայց երբ այդ յատ­կու­թեան կը միա­նայ գի­տու­թիւն եւ փոր­ձա­ռու­թիւն, այն ա­տեն ա­նի­կա ստա­ցա­կան է, քա­նի որ գի­տու­թիւ­նը եւ փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ժա­ռան­գա­կան չեն, մարդ գի­տու­թեամբ եւ փոր­ձա­ռու­թեամբ չի ծնիր։

Սա­կայն լու­սա­միտ ըլ­լալ, պայ­ծա­ռա­տես ըլ­լալ ըն­դո­ծին յատ­կու­թիւն­ներ են, քա­նի որ մարդ չի սոր­վիր լու­սամ­տու­թիւն եւ պայ­ծա­ռա­տե­սու­թիւն, այլ զա­նոնք կը զգայ իր հո­գիին մէջ, կը ձե­ւա­ւո­րէ մտքին մէջ եւ ըստ այնմ կ՚ապ­րի, կեն­ցա­ղա­վա­րու­թիւն մը կ՚ըլ­լայ ա­նոնք ի­րեն հա­մար։

Եւ մարդ կը կա­տա­րե­լա­գոր­ծէ, գի­տակ­ցու­թիւն կ՚ա­ւելց­նէ իր լու­սամ­տու­թեան եւ պայ­ծա­ռա­տե­սու­թեան վրայ՝ գի­տու­թիւն եւ փոր­ձա­ռու­թիւն բար­դե­լով ա­նոնց, հետզ­հե­տէ զար­գաց­նե­լով զա­նոնք։ Ուս­տի կա­րե­լի է ը­սել, թէ՝ լու­սամ­տու­թիւ­նը եւ պայ­ծա­ռա­տե­սու­թիւ­նը ա­ւե­լի գի­տակ­ցա­կան բնոյթ մը կ՚առ­նէ գի­տու­թեամբ եւ փոր­ձա­ռու­թեամբ։ Եւ ա­հա­ւա­սիկ, գի­տու­թեան եւ փոր­ձա­ռու­թեան կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը հո՛ս է՝ ըն­դո­ծին կարգ մը յատ­կու­թիւն­ներ ա­նոնց շնոր­հիւ կը կա­տա­րե­լա­գոր­ծուին, կը ձե­ւա­ւո­րուին եւ ա­ւե­լի եւս ար­ժէք կը ստա­նան, ա­ւե­լի օգ­տա­գոր­ծե­լի կը դառ­նան։

Զոր օ­րի­նակ, մէ­կու մը գե­ղե­ցիկ ձայ­նը, ըն­դա­բոյս յատ­կու­թիւն մըն է, եւ սա­կայն ան կա­տա­րե­լա­գոր­ծուե­լու հա­մար կրթու­թեան կը կա­րօ­տի, գի­տու­թեամբ եւ փոր­ձա­ռու­թեամբ ան ա­ւե­լի օգ­տա­գոր­ծե­լի կը դառ­նայ եւ կը ձե­ւա­ւո­րուի, ինք­նու­թիւն կը ստա­նայ։ Գե­ղե­ցիկ ձայն մը, ու­րեմն բնա­կան է եւ ըն­դո­ծին յատ­կու­թիւն, բայց կրթուած գե­ղե­ցիկ ձայ­նը ստա­ցա­կան է՝ բնա­ծի­նին զար­գա­ցա­ծը, կա­տա­րե­լա­գոր­ծուա՛­ծը։ Ու­րեմն, բնա­տուր յատ­կու­թիւն­ներ՝ ստա­ցա­կան յատ­կու­թիւն­նե­րով, այ­սինքն կրթու­թեամբ, գի­տու­թեամբ եւ փոր­ձա­ռու­թեամբ կը կա­տա­րե­լա­գոր­ծուին։ Այս­պէս, բնա­կա­նը ստա­ցա­կա­նը միա­նա­լով՝ յատ­կու­թիւն մը ա­ւե­լի կը զար­գա­նա՛յ։

Այս ուղ­ղու­թեամբ՝ ու­սում­նա­սի­րու­թիւ­նը երբ կա­տա­րուի ու­ժեղ ի­մա­ցա­կա­նու­թեամբ, զոր օ­րի­նակ, զօ­րա­ւոր յի­շո­ղու­թեամբ, ա­ռողջ դա­տո­ղու­թեամբ, պայ­ծառ ըմբռ­նու­մով ար­դիւ­նա­բեր կ՚ըլ­լայ եւ օգ­տա­կար, քա­նի որ բնա­կա­նը կը միա­նայ ստա­ցա­կա­նին։

Եւ ա­հա­ւա­սիկ իր բնա­տուր յատ­կու­թիւն­նե­րը միա­ցու­ցած ստա­ցա­կան զօ­րու­թիւն­նե­րու, մարդ շատ ա­ւե­լի օգ­տա­կար կը հան­դի­սա­նայ իր շուր­ջին­նե­րուն եւ հա­մայն մարդ­կու­թեան՝ որ­քա­նին որ կրնայ հաս­նիլ։

Բնա­կա­նը եւ ստա­ցա­կա­նը ներ­դաշ­նա­կող միտ­քեր կշիռ կ՚ու­նե­նան թէ՛ ի­րենց մտա­ծում­նե­րուն, թէ՛ խօս­քե­րուն, եւ թէ՛ ա­րարք­նե­րուն, գոր­ծե­րուն մէջ։

Եւ այդ տե­սա­կի մար­դիկ հե­ղի­նա­կու­թեան տէր կը դառ­նան՝ տպա­ւո­րիչ, ա­ռաջ­նոր­դող եւ լու­սա­ւո­րող, մէկ խօս­քով օգ­տա­կար տարր մը կ՚ըլ­լան ըն­կե­րու­թեան։ Եւ այս ա­ռա­ւե­լու­թիւն­նե­րուն հետ, ա­նոնք կ՚ու­նե­նան նաեւ զա­նա­զան հար­ցե­րու, խնդիր­նե­րու մէջ հե­ռա­տե­սու­թիւն, պայ­ծա­ռա­տե­սու­թիւն, ո­րուն ար­դիւնք կ՚ըլ­լայ՝ հաս­տատ հա­մո­զո՛ւմ։ Եւ այն որ ո­րոշ եւ հաս­տատ հա­մո­զու­մի տէր է, սկզբունք­նե­րուն հա­ւա­տա­րիմ, իր հա­ւա­տա­լիք­նե­րու մէջ ան­շեղ, հաս­տա­տա­միտ եւ նոյն­քան լու­սա­միտ եւ լայ­նա­խոհ, թէեւ ո՛չ անս­խալ, բայց ընդ­հան­րա­պէս ճիշդ կան­խա­գու­շա­կու­թիւն­ներ կ՚ը­նէ, եւ այդ կեր­պով օգ­տա­կար կը հան­դի­սա­նայ ըն­կե­րու­թեան։

Եւ այս կա­րո­ղու­թիւն­նե­րով, յատ­կու­թիւն­նե­րով ու ա­ռա­ւե­լու­թիւն­նե­րով օժ­տուած մէ­կը չի կրնար ազ­դե­ցու­թիւն չգոր­ծել հան­րու­թեան վրայ եւ իս­կա­կան ի­մաս­տով ա­ռաջ­նորդ ըլ­լալ ա­նոր։

Բնա­տուր եւ ստա­ցա­կան յատ­կու­թիւն­նե­րը միաց­նող ան­ձե­րու մե­ծա­գոյն ար­ժա­նիք­նե­րէն մին ալ, ա­նոնց ան­կա­խա­բար գոր­ծելն է։ Եւ ան­կա­խա­բար աշ­խա­տե­լու հե­տե­ւանք՝ մեծ ծա­ռա­յու­թիւն­ներ կա­րե­լի կ՚ըլ­լայ ի­րա­կա­նաց­նել, ա­ռանց այս կամ այն հո­սան­քէն ազ­դուե­լու, եւ եր­բեմն ա­ռանց շե­ղե­լու պար­տա­ւո­րու­թիւ­նը զգա­լու զա­նա­զան միտ­քե­րու մի­ջամ­տու­թեան պատ­ճա­ռով։

Տա­ղան­դը որ­քան բնա­ծին է, նոյն­քան ստա­ցա­կան՝ կրթու­թիւ­նը, գի­տու­թիւ­նը եւ փոր­ձա­ռու­թիւ­նը, քա­նի որ լոկ տա­ղան­դը ո՛­չինչ պի­տի ար­ժէր ե­թէ ա­նոր ուղ­ղու­թիւն մը, հե­ղի­նա­կու­թիւն մը չտրուէր։ Թէ ի՞նչ­պէս կա­րե­լի է զար­գաց­նել, գործ­նա­կա­նի եւ կեան­քի վե­րա­ծել տա­ղան­դը, կրթու­թեամբ, դաս­տիա­րա­կու­թեամբ՝ ո­րոնք կը կեն­դա­նաց­նեն, կեան­քի կը վե­րա­ծեն զայն։

Կեան­քին զա­նա­զան զբա­ղում­նե­րո­վը խճո­ղուած մար­դը, ան­շուշտ, եւ միշտ տե­սա­նե­լի օ­գու­տին, շա­հուն կը նա­յի, շատ ալ կա­րե­ւո­րու­թիւն չ՚ըն­ծա­յեր բա­րո­յա­կան ար­ժէք­նե­րու, գա­ղա­փար­նե­րու, սկզբունք­նե­րու եւ կ՚ան­տե­սէ զա­նոնք։ Մինչ­դեռ կեան­քը միայն տես­նուա­ծը չէ, «կեանք» ի­րո­ղու­թեան ե­տին կայ ամ­բողջ աշ­խարհ մը, ե­րե­ւա­յա­կան կամ ի­րա­կան մի­ջա­վայր մը։ Եւ մար­դոց դժուար է բա­ցատ­րել «երկ­նա­յին կեանք»ը, դժուա՛ր, քա­նի որ մարդ կը դժուա­րա­նայ ըմբռ­նել «երկ­րա­յին կեա՛նք»ը, եւ շատ ան­գամ չի՛ հա­ւա­տար նոյ­նիսկ իր տե­սա­ծին, չի հա­ւա­տար իր աչ­քե­րով վկա­յա­ծին։

Այս ի­րա­կա­նու­թիւն մըն է՝ մարդ, շատ ալ միտք չի յոգ­նեց­ներ վե­րա­ցա­կան նիւ­թե­րու մա­սին, ան կը հա­ւա­տայ ա­նոր՝ որ տե­սա­նե­լի է, եւ նոյ­նիսկ եր­բեմն ալ ա­նոր իսկ չի՛ հա­ւա­տար…։

Կեան­քի ընդ­հա­նուր ըն­թաց­քին մէջ ա­ւե­լի սո­վո­րա­կան եւ գործ­նա­կան վար­ժու­թիւն­նե­րը՝ զոր օ­րի­նակ, հա­գուե­լու, խօ­սե­լու, ու­տե­լու նման պարզ ու­նա­կու­թիւն­ներ, եւ կամ կեն­ցա­ղա­գի­տա­կան սո­վո­րու­թիւն­ներ, ա­ւան­դու­թիւն­ներ, մաք­րա­սի­րու­թեան, ա­ռող­ջա­պա­հա­կան կա­նոն­նե­րու նման անհ­րա­ժեշտ պա­հանջ­ներ, եւ ընդ­հա­նուր բա­րե­կար­գու­թեան եւ փափ­կա­վա­րու­թեան նման զար­գա­նա­լու հա­կա­մէտ ձիր­քեր. ա­սոնք եւ ա­սոնց նման կրթու­թեան, դաս­տիա­րա­կու­թեան վար­ժու­թեամբ եւ մի­ջա­վայ­րի ա­ռա­ւե­լու­թեամբ կա­տա­րե­լա­գոր­ծուե­լու ըն­դու­նակ բա­նա­ւոր եւ օ­րի­նա­ւոր պայ­ման­ներ, ինչ­պէս զար­գա­նա­լու՝ նոյն­պէս վա­տա­սե­րե­լու հա­կա­մէտ են։

Զանց ը­րէ մշա­կել զա­նոնք։ Ան­տե­սէ ան­տար­բե­րու­թեամբ, ան­հոգ գտնուէ ա­նոնց նկատ­մամբ. անն­պաստ պա­րա­գա­նե­րու, ան­յար­մար մի­ջա­վայ­րի կամ յո­ռի վար­ժու­թեան հե­տե­ւան­քով մոռ­ցիր զա­նոնք, եւ ա­հա այդ վայր­կեա­նէն վա­տա­սե­րու­մը կը սկսի, եւ չես գի­տեր, թէ ո՛ւր կանգ պի­տի առ­նէ։

Եւ ու­րեմն, մա՛րդ պէտք չէ վստա­հի եւ ա­պա­ւի­նի միա՛յն իր բնա­տուր յատ­կու­թիւն­նե­րուն, տա­ղան­դին եւ ձիր­քե­րուն, այլ պէտք է մշա­կէ, զար­գաց­նէ զա­նոնք, որ­պէս­զի ա­նոնք կա­տա­րե­լա­գոր­ծուին եւ օգ­տա­կար ըլ­լան ա­մէ­նուն…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մա­յիս 19, 2017, Իս­թան­պուլ