Հոգե-մտաւոր

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մաղաքիա Արքեպս. Օրմանեան իր «Խոհք եւ խօսք»ին մէջ իր կարծիքները կը յայտնէ նաեւ ուխտի մասին։ Հետաքրքրական եւ ուսուցողական այս տողերէն հատուածներ կը ներկայացնենք, միշտ հաւատարիմ մնալով բնատիպին։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մեծ պահքի շրջանը կը բովանդակէ վեց կիրակի։ Կիրակին որքան հանգիստի օր, նաեւ օրհնութեան օր է քրիստոնեաներու համար։ Կիրակի օրը հոգւով եւ մտքով պէտք է նուիրուի Աստուծոյ, քանի որ Յակոբոս Տեառնեղբայր իր Ընդհանրական Նամակին մէջ կ՚ըսէ. «Մօտեցէ՛ք Աստուծոյ, եւ Աստուած ինք պիտի մօտենայ ձեզի», (ՅԱԿՈԲ. Դ 8)։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Հայ Եկեղեցւոյ պատմութեան մէջ, ժամակարգութիւնը՝ որ Դ եւ Ե դարերուն կազմակերպուեցաւ, յաջորդ դարերուն եւս շարունակուեցաւ նոյն բաժանմունքներով, միայն թէ բովանդակութեան կողմէ փոփոխութիւններ կրեց յաւելումներով եւ յապաւումներով։ Պատմաբանական տեսակէտէ կարելի չէ ճշդել եւ որոշել այդ փոփոխութիւններու ժամանակը, եւ թէ որոնց ձեռքով կատարուած ըլլալը։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Չափաւորութիւնը եւ պարզութիւնը էական պայմաններն են առողջութեան, յաջողութեան եւ երջանկութեան։ Կրօնքը, բարոյականը եւ բանականութիւնն ալ արդէն այս կը պահանջեն։ Արդարեւ, մարդուս մկանները, ջիղերը, արիւնը, մէկ խօսքով, ընդհանուր բնախօսական կազմուածքը չափաւոր եւ պարզ սնունդի մը իւրացումով աւելի կորովի, աւելի յարմար, աւելի պինդ կ՚ըլլայ որեւէ ծառայութեան։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Քրիստոնէական բարոյականը զօրացած է Քրիստոսի գերագոյն անձնազոհութեան օրինակովը։ Ուստի Ան օրէնքին հնազանդելով չէ՛ որ կը քարոզէր, որեւէ շահու ակնկալութիւն Իր տեսութենէն դուրս միայն կրնար գոյութիւն ունեցած ըլլալ, երբ «Ես ձրի պիտի տամ կենաց ջուրի աղբիւրէն», կ՚ըսէ Աստուած, ամէն անոնց՝ որոնք «մաքուր սիրտ» կրելու մտադրութեան մէջ չեն դեդեւիր երկիւղով, որոնք չե՛ն անհաւատիր իր փրկարար կոչումին, եւ որոնք «Պղծութենէ՝ կռապաշտութենէ եւ ստախօսութենէ» կը հրաժարին (ՅԱՅՏ. ԻԱ 6-8)։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Ե դարուն երկրորդ մասը, շատ ծանր եւ յուզումնալից շրջան մըն է եղած հայ ժողովուրդին համար։
Յազկերտի բռնած քաղաքականութիւնը հայ ժողովուրդին նկատմամբ՝ ձուլել էր զանոնք կրօնքով պարսից հետ։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Որեւէ հրաւէր քաղաքավարական արարք մըն է, իսկ հրաւէրին ընդառաջել, սիրով ընդունիլ՝ բարեկամական արտայայտութիւն մըն է եւ նաեւ՝ մտերմութեան նշանակ։ Իսկ եթէ բանաւոր պատճառով մը կարելի պիտի չըլլայ ընդառաջել հրաւէրին, պատշաճ կերպով մը պատասխանել՝ կենցաղագիտութեան հա՛րց։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Ամրան պայծառ արեւը վկայ մըն է յաւիտենականութեան։ Այն արեւը՝ որ մարդոց գլխուն վրայ կը փայլի, կը փայլէր աշխարհի սկիզբէն ի վեր, երբ Ադամ եւ Եւա իրենց դրախտային երանութեան մէջ՝ դեռ իրարու երես չէին նայած, շլացան այդ նոյն արեւէն։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Ներքին խաղաղութիւն ունենալ, ներքին խաղաղութեամբ ապրիլ կեանքը՝ ամենամեծ հարստութիւնն է մարդուս համար։ Արդարեւ, յաճախ կը հարցնեն՝ թէ մարդ եթէ նոյնիսկ կատարելապէս առողջ ըլլայ, մարմնապէս, բայց ներքին խաղաղութիւն չունենայ, կրնա՞յ երջանիկ ըլլալ եւ կրնա՞յ կատարեալ նկատել ինքզի՛նք։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Տէ­րո­յենց 1868-ին հրա­տա­րա­կած է «Ի­րա­ւա­խոհ­ներ»ուն Ա. հա­տո­րը՝ ուր քննա­դա­տեց Հ. Յով­սէփ Գա­թըր­ճեա­նի «Հիմ­նա­կան Տար­բե­րու­թիւն» գիր­քը։
Միակ ա­ռա­ջին այլ շա­րու­նա­կե­լի տետ­րով մը պա­տաս­խա­նեց ա­սոր Հ. Յով­սէփ Գա­թըր­ճեան՝ տեղ մը ի հար­կէ ա­նա­չառ պա­տուադ­րու­թեամբ մը ա­նուա­նե­լով Տէ­րո­յեն­ցը «Կա­թո­լիկ Ե­կե­ղե­ցիէն դուրս միա՛կ հա­յը, որ ցարդ մնա­ցած է ան­հա­ւա­սա­րե­լի՝ Հռո­մէա­կան եւ Ա­րե­ւե­լեան Ե­կե­ղե­ցի­նե­րուն պատ­մա­կան հմտու­թիւն­նե­րուն մէջ»։