ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ
Մարդ արարածը իր կեանքի ընթացքին մի՛շտ աւելին ունենալու, մի՛շտ աւելիին ձգտելու բնազդը ունի: Հաւանօրէն այդ բնազդին զոհն էր նաեւ նախամարդը՝ Ադամն ու Եւան, որոնք մէկդի դնելով իրենց յանձնուած բազմատասնեակ ու բազմատեսակ ծառերը, իրենց խելքը դրին բարիի եւ չարի գիտութեան ծառին՝ ի խնդիր բան մը աւելի տեսած կամ գիտցած ըլլալու, որուն հետեւանքը ցայսօր կ՚ապրինք բոլորս:
ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ
Այժմ ինքզինք դատապարտուած կը զգար ի՛ր իսկ ստեղծագործած տողերուն ժանիքներուն մէջ... «ես ալ կարծեցի երբեմն, թէ մեռած էի աշխարհի համար...». այդ տողերը գրած էր 42 տարիներ առաջ՝ երբ տակաւին 28 տարեկան էր, անգիտակ այն ճշմարտութեան, որ օր մը իրապէ՛ս այդպէս պիտի կարծէր, կեանքը վերածելով անապատի մը՝ որուն միակ ովասիսը գրե՜լն էր:
ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ
Տարիներ առաջ, երբ տասնութ տարեկան էի, բազմաթիւ զոհողութիւններէ ետք նշան կապեցի ինձմէ երկու տարի մեծ ապաշխարած ընտանիքի աղջկայ մը հետ: Ընտանիքին եւ մեր դաւանանքին համաձայն, վստահաբա՛ր, այդ մէկը Աստուծոյ կամքն էր, որ կը կատարուէր:
ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ
Մարդիկ հաւասար կը ծնին, սակայն կ՚ապրին անհաւասար:
Հաւասար ծնելու ընթացքը եւս երկար չի տեւեր. կը ծնին մերկ ու հաւասար, սակայն վայրկեան մը ետք այդ հաւասարութիւնը վերջ կը գտնէ, երբ մին դրուի շերամի թելով հիւսուած խանձարուրի մէջ, իսկ միւսը կարկտան ու հնամաշ կտորի մը մէջ:
ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ
Երբ կնոջական հագուստի մը կարճութիւնը կ՚ըմբռնենք որպէս անբարոյականութեան հաւաստիք, իսկ անոնց ընկերային փարթամ կեանքը որպէս բարոյազրկութիւն, ինչքա՜ն աւելին պիտի ընէինք միասեռականութեան հանդէպ: Սակայն նախքան միասեռական մը կշտամբելը յիշեցէք. եթէ ո՛չ ձեր զաւակներէն մին, ապա ձեր թոռները եւ կամ անոնց զաւակները կրնան միասեռականներ դառնալ, որովհետեւ մենք նշմարենք թէ ոչ՝ օրական դրութեամբ, նոյնիսկ մեր տուներէ՛ն ներս միասեռականութեան քարոզարշաւն է որ կը տարուի:
ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ
«Տրտմութիւն է այգեպանին զոր տնկեսցէ զայգի՝ եւ ոչ թէ միայն չգտանիցէ պտուղ յետժամանակաց, այլեւ՝ տեսանիցէ զտունկն իւր նուաղեալ»:
Մեր թուականէն 227 տարիներ առաջ՝ 16 հոկտեմբեր 1794-ին տառապանք բուրող այս տողերով Յարութիւն Քահանայ Շմաւոնեան կ՚ողջունէր իր ընթերցողները՝ հիմը դնելով հայկական առաջին տպագիր պարբերականին:
ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ
Աշխարհի երեսին իր գոյութիւնը քաշքշող ամէ՛ն պետութիւն, ուղղակի թէ ոչ, իր երիտասարդութիւնը դէպի ապագայ առաջնորդող ցուցանակները ուղղելու, անոր կնճռոտ ճամբաները հարթել փորձելու եւ անոր չարաբաստիկ վախճանը կանխելու գործունէութեան լծուած են, որովհետեւ բոլորը քաջ կը գիտակցին, որ յամրօրէն, բոլոր ճամբաները դէպի Հռոմ տանելու տրամաբանութեամբ բոլոր ճամբաները սկսած են դէպի ձուլում եւ կործանում տանիլ:
ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ
Աշխարհի երեսին տեսա՞ծ էք հայ մը, որ օժտուած չըլլայ քննադատելու Աստուածային շնորհքով: Եթէ առիթը տաք հայուն իր հարազատ մօր կա՛թն անգամ կը քննադատէ՝ անոր մէջ քիմքի անախորժութիւն մը զգալով:
ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ
Ձեռքերը սկիհին՝ կենդրոնանալու անյաջող փորձեր կը կատարէր. դպիրները երգած՝ կը սպասէին անոր «խաղաղութիւն ամենեցուն»ին. խաղաղութիւնը անոր՝ որ խաղաղութեան կարիքը ունէր:
ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ
Հիմա արդէն լրջօրէն սկսած եմ խորհիլ տեսնելու ու դիտելու զանազանութեան մասին, որոնք երեւութապէս նո՛յն աչքով կը կատարուին, սակայն ուղեղին մէջ երկու տարբեր ընթացք կը ստանան: Շատ անգամ մարդ արարածը կը փորձէ այս երկու ճշմարտութիւնները շաղախել՝ տեսնելու համար դիտել փորձելով, սակայն շատ անգամ կը կատարուի անսպասելին. պարզապէս կը տեսնես:
